Lesbók Morgunblaðsins - 07.04.1963, Qupperneq 2

JMfiiiik
SVIP-
MVND

BERTRAND RUSSELL er einn
allra snjallasti hugsuður þess-
arar aldar. Afrek hans í stærðfræði og
heimspeki hafa skapað honum heims-
frægð. Bækur hans og viðhorf til ým-
issa málefna hafa gert hann einhvern
umdeildasta mann aldarinnar.
í fyrri heimsstyrjöld sat hann sex
mánuði í fangelsi fyrir að mótmæla op-
inberlega almennri herskyldu. Einni
kynslóð síðar sæmdi Georg konungur
VI hann „Order of Merit“, einni virðu-
legustu orðu Breta, sem Veitt er af-
burðafræðimönnum og föðuriandshetj-
um. Winston ChurchiU hefur einnig
hlotið hana.
Meðal giftudrýgstu eiginleika Russells
eru frábærlega skýr hugsun og eggjandi
ritleikni. Hvorki bókafræðingar né Russ-
ell sjálfur vita fyrir víst, hve margar
bækur og ritlinga hann hefur samið, en
á einni skrá eru nefnd 62 rit eftir hann.
Hann hefur haldið fyrirlestra við há-
skóla í Englandi, Kína og Ameríku. Og
á síðustu árum hefur hann einnig getið
sér mikið orð fyrir snjalla fyrirlestra í
brezka útvarpið.
Ohefðbundnar skoðanir Russells
á hjónabandi og siðgæði ollu honum eitt
sinn alvarlegum vandkvæðum, þegar
hann var fenginn til að kenna við há-
skóla í New York. En það virtist ekki
fá neitt á hann.
Framan á eina af bókum sínum prent-
aði hann ýmsar háskólagráður, sem hann
hefur fengið, og bætti síðan við: „Dæmd-
ur óhæfur að lögum til að vera prófess-
or í heimspeki við City College of New
York (1940).“
Tilvísunin var til úrskurðar dómstóls
I New York, sem svipti þennan virðu-
lega Breta prófessorsembætti við um-
ræddan háskóla, sem rekinn er af borg-
aryfirvöldunum. Úrskurðurinn var
byggður á því, að Russell „hefur í bók-
um sínum kennt siðlausar og lostafullar
kenningar", sem mundu brjóta í bág við
hegningarlög New York-fylkis, ef eítir
þeim væri farið.
Hussell var fyrst og fremst stærð-
fræðingur og hóf feril sinn á þeim vett-
vangi. Seinna beitti hann aðferðum
stærðfræðinnar við heimspekilegar at-
huganir. Auk þess skrifaði hann um
mikinn fjölda sundurleitustu efna,
m.a. ritgerðir um „samúðarhjúskap“ til
reynslu og um mjög nýstárlegar og
djarfar aðferðir í uppeldis- og kennslu-
málum.
Um áttrætt sneri hann sér að skáld-
skap. Fyrsta verk hans á því sviði var
smásagnasafn, sem hann nefndi „Satan í
útborgunum“.
Frá byrjun hafði Russell sérstakt
lag á að koma mönnum á óvart eða bein-
línis valda hneykslun. Eina bók sína
nefndi hann „Óvinsælar ritgerðir". Hann
samdi aðrar bækur með ögrandi, ef ekki
beinlínis ósvífnum titlum, eins og til
dæmis „Lofgerð til letinnar“ og „Hvers
vegna ég er ekki kristinn“.
Russell voru veitt bókmenntaverðlaun
Nobels árið 1950 „í viðurkenningarskyni
fyrir margþætt og mikilvæg ritverk, þar
sem hann hefur komið fram sem for-
BERTRAND RUSSELL
vígismaður mannúðar og frjálsrar hugs-
unar.“
egar fyrri heimsstyrjöld brauzt
út kastaði Russell sér út í baráttuna
gegn almennri herskyldu. Hann var
sektaður um 100 sterlingspund fyrir að
semja bækling um málið, og var gert
lögtak á bókasafni hans upp í sektina.
Gamli skólinn hans, Trinity College í
Cambridge, sagði honum upp kennara-
stöðu. Seinna sat hann í Brixton-fang-
elsinu í sex mánuði fyrir tímaritsgrein
sem hann skrifaði gegn herskyldu.
Einu sinni komst Russell svo að orði:
„Herskip gera ákveðið gagn. Þau veita
atvinnuleysingjum vinnu og nokkrum
auðjöfrum mikinn arð. Þau veita flota-
foringjum ánægju og skattgreiðendum
ekkert nema kvöl.“
En í seinni heimsstyrjöld hvatti hann
unga menn til að skrá sig til herþjón-
ustu og lét í ljós vonbrigði yfir því,
að hann væri sjálfur of gamall til að
ganga í herinn. Þó hann hataði styrj-
aldir heilu hatri, var honum ljóst að
veröld á valdi Adolfs Hitlers væri þó
enn verri.
Arið 1948 sagði Russell: „Kjarn-
orkustyrjöld yrði hræðilegri en orð fái
lýst, en það mundi verða styrjöld sem
byndi enda á allar styrjaldir. Allt er
betra en undirgefni." Einn af nemend-
um Skóians, þar sem hann sagði þessi
orð, reis upp og andmælti því að kjarn-
orkustyrjöld mundi binda enda á öll
stríð. „Styrjaldir eru jafngamlar mann-
ánum,“ sagði hann. „Hvernig er þá hægt
að binda enda á þær með einu höggi?“
„Margir hlutir, sem eru jafngamlir
manninum, eru nú úr sögunni," sagði
Russell. „Einu sinni voru allir mann-
ætur nema þeir sem étnir voru. Nú á
tímum eru aðeins eftir tvö sjálfstæð ríki
í heiminum — Bretland er ekki annað
þeirra. Að kjarnorkustyrjöld lokinni
yrði aðeins annað eftir.“
Áratug eftir að Russell hafði sagt, að
allt væri betra en undirgefni, tók hann
aðra afstöðu. Hann kvaðst fremur vilja
sjá kommúnismann sigra heiminn en láta
vetnisstyrjöld tortíma honum.
„Ef kommúnistar sigruðu heiminn,
yrði það mjög ógeðslegt um skeið, en
ekki um aldur og ævi,“ sagði hann. „En
verði mannkynið þurrkað út, þá er ekk-
ert eftir.“
Hann lítur á hin snöggu skoðanaskipti
sín — og á langri ævi eru þau orðin
æði mörg — sem afleiðingu síbreytilegra
aðstæðna og viðhorfa í brjáluðum heimi.
Áttatíu og átta ára gamall hóf Russell
lávarður „baráttu með óhlýðni án að-
gerða“ fyrir útrýmingu kjarnorku- og
vetnisvopna. Tók hann m. a. þátt í mót-
mælagöngum brezkra borgara gegn
bandarískum kjarnavopnum í Bretlandi.
B ertrand Arthur William Russell
fæddist 18. maí 1872 í Trelleck í vest-
anverðu Englandi, og verður því 91 árs
gamall I næsta mánuði. Hann er sonar-
sonur Johns Russells lávarðar, sem var
einn af forsætisráðherrum Viktoríu
drottningar. Bertrand Russell varð þriðji
jarl ættarinnar, þegar eldri bróðir hans
lézt árið 1931.
Russell var foreldralaus frá þriggja
ára aldrL í eríðaskrá sinni tók faðir hana
ekýrt fram, að ala bæri soninn upp í al-
gerri efahyggju. Dómstóll virti ákvæði
erfðaskrárinnar að vettugi, og Bertrand
var alinn upp af ömmu sinni. Hún kenndi
honum að virða tvo ritningarstaði i
Biblíunni. „Þú skalt ekki fylgja fjöld-
anum til illra verka“ og „Ver þú hug-
hraustur og öruggur. Lát eigi hugfallast
og óttast eigi; því að Drottinn, Guð
þinn, er með þér í öllu, sem þú tekur
þér fyrir hendur".
„Þessir ritningarstaðir," sagði Russell
síðar á ævinni, „höfðu djúptæk áhrif á
líf mitt og virtust enn búa yfir einhverri
merkingu, eftir að ég var hættur að trúa
á Guð.“
Kussell var ekki sendur í skóla,
heldur var kennslukonum og einkakenn-
urum falið að mennta hann, en síðan
hélt hann til Trinity College í Cam-
bridge þar sem hann lagði stund á
stærðfræði. Hann var 25 ára gamall
þegar hann sendi frá sér merkilegt rit
um flatarmálsfræði, „Essay on tha
Foundations of Geometry“ (1897). Síðan
kom undirstöðurit um stærðfræði „Prin-
ciples of Mathematics“ (1903). Loka
má nefna hið mikla rit „Principia
Mathematica“, sem hann samdi í sam-
vinnu við Alfred Whitehead frá Har-
vard-háskóla árið 1910. En heimspekin
var alltaf ofarlega í huga Russells, og
hann hélt því fram, að hrein stærðfræði
og formleg rökfræði væru í reyndinni
sama andlega iðjan. Hann skrifaði bæk-
ur um bæði þessi efni. Árið 1910 birti
hann t.d. einnig „Philosophical Essays“
og árið eftir „Problems of Philosophy“,
Bækur hans um sögu, inntak og eðli
heimspekinnar hafa náð mikilli út-
breiðslu.
K ertrand Russell er fjórkvæntur,
Hann kvæntist fyrst Alys Smith frá
Fíladelfíu í Bandaríkjunum árið 1894.
Þau hittust þegar hún var við nám I
Evrópu. Hún skildi við hann árið 1921.
Næst kvæntist hann Dóru Winifred
Black, og eignuðust þau þrjú börn. Þau
sldldu árið 1935. í janúar 1936 kvæntist
hann 25 ára einkaritara sínum, Patriciu
Helcn Spence, og eignuðust þau bara
árið eftir, þegar Russell var 64 ára gam-
all. Þessu hjónabandi lauk með skiln-
aði árið 1952.
Árið eftir kvæntist Russell, sem orð-
inn var 81 árs gamall, Edith Finch,
fimmtugri kennslukonu og rithöfundi
frá Bandaríkjunum.
í öðru hjónabandi sínu gerði Russell
hinar merkilegu uppeldistilraunir, sem
hvað mesta athygli vöktu. í fjögur ár
ráku þau hjónin heimavistarskóla í Pet-
ersfield í Sussex samkvæmt reglunni;
„Gerðu það sem þér þóknast“.
í skólanum voru að jafnaði 20 nem-
endur, drengir og stúlkur á aldrinum
4—11 ára. Þeim var ekki skylt að sækja
Framíhald á bls. 4
Utgefandl: Ií.f. Arvakur, BeykjavOc.
Framkv.stj.: Slgfús Jónsson.
Kitstjórar: Siguröur Bjamason trá Viaur.
Matth.ías Johannessen.
Eyjólfur KonráS Jónsson.
Auglfsingar: Arnl GarSar Krlstinsson.
Ritstjóm: ASalstræti 6. Siml 22480.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
13. tölublað 1963