Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1963, Qupperneq 8

George Schwarts:
Keynes
Einu sinni voru þær tald-
ar byltingarkenndar, en nú
finnast þær í öllum aðaldrátt-
um hagfræðilegra vísinda og
* hafa haft mikil áhrif á þjóð-
félagshættL
Fjárlög Bretlands fyrir þetta
ár gera ráð fyrir miklum
tekjuhalla, og þessi halli á ríkisreikn
ingnum fellur ekki einungis almenn-
ingi í geð, heldur er hann beint
svar við óskum hans. Það var al-
mennt álitið, að tekjuhalli á fjár-
lögum væri nauðsynlegur til að
hleypa fjöri í efnahagslíf þjóðarinn-
ar, fjöri, sem það hafði lengi van-
hagað um. Það var almennt viður-
kennt að efnahagslífið væri staðn-
að. Atvinnuleysi fór ört í vöxt, og of-
framleiðsla var í mörgum iðjugrein-
um, og eina ágreiningsefnið var
það, hversu víðtækar ráðstafanir
til bjargar þyrfti að gera.
Fjármálaráðherrann varð að vísu
ekki við hámarkskröfunum, en lækk-
aði þó skatta talsvert, en það er eft-
irtektarvert, að jafn áreiðanlegt blað
og The Economist, hefur grun um, að
"“"eftirspurn hafi samt ekki verið nægi-
lega aukin. Það er enn hald manna,
og viðurkennt af opinberri hálfu, að
ef efnahagslífið tekur ekki nægilega
við sér, verði að gera frekari ráðstaf-
anir til úrbóta, síðar á árinu.
í augum hvers þess, sem er vel að
sér í sögu, hlýtur það að sjá Bretland
næstum leika sér að halla á fjárlög-
um, að vekja háðslegar hugsanir. Hon-
um yrði hugsað til íbyggni þeirra, sem
hæddust að sögunni um fjármálaráð-
herra Ruritaníu, sem var grátandi í for-
sölum ríkissjóðsins brezka. Manngarm-
urinn var að koma frá að hlusta á
stranga ræðu um efnahagslegt jafn-
vægi og heilbrigða fjármálastefnu. En
í dag hrista menn höfuðið yfir þeim
staurshætti Bandaríkjaþings að hikh við
allsherjar skattalækkun — „geta þess-
^jr græningjar aldrei lært neitt?“
E ef riafn John Maynard Keynes
er ekki tíðnefnt í umræðum um hag-
fræði í Bretlandi, þá er það aðeins
af því, að kenning hans er orðin þjóð-
söguieg. Því er nú trúað sem sjálf-
sögðum hlut, að ef einhver samdrátt-
ur verði í efnahagskerfinu, verði að
snúast við honum samkvæmt forskrift
Keynes. Verðmæti má ekki láta að-
gerðalaus — allra sízt vinnuaflið og
tæki þau sem til eru. Og til þess að
koma þessum aðgerðalausu verðmæt-
um í gagnið, verður að stofna til og
viðhalda eftirspurn, sem gagn er í. Á
peningamálasviðinu þýðir þetta fyrst
og fremst, að auka verður kaupmátt-
—inn og jafn nauðsynlega hitt, að láta
hann starfa.
Hagpólitík í þessa átt er nú orðið
viðurkennt hlutverk ríkisstjórna.
Kreppa, eða hvert það ástand, sem
telja má kreppu, má ekki láta eiga
sig, eins og bezt gengur. Káðið við
henni er í því fólgið að auka heildar-
eyðsluna — annað hvort með því að
lækka skatta, eða auka eyðslu ríkis-
ins, eða þá hvort tveggja. Ríkisútgjöld
ástandi óviðkomandi. En að þau voru
lifandi og erfitt vandamál á árunum
1800—1840 og allmikil skrif um það
væru til, þá vakti það engan áhuga
fræðimanna. Og fræðimenn á þessu
sviði voru líka fáir, því að hagfræði
var svo lítt stunduð, að nafnið sjálft
þekktist varla í daglegu tali. Verðbólga,
hjöðnun, verðlækkun, hækkun, „marg-
faldari“, brúttó-þjóðarframleiðsla og
öll þessi fræðiorð nútímans, voru óþekkt
og óskiljanleg hugum Viktoríutímabils-
ins.
•Bretland 1919 tók upp þráðinn frá
1913. Heima fyrir voru litlar rústir að
hreinsa og allt var reiðubúið að taka
upp aftur velgengnina, sem hafði ver-
ið svo harkalega rofin. Og tafarlaus
uppgangur gaf fögur loforð.
En uppganginum vor lokið eftir rúmt
ár og við tóku dapurlegir tímar í Bret-
landi. Þá var Keynes á hátindi frægð-
ar sinnar, (og átti brátt að verða heims-
frægur fyrir ritgerð sína um skaða-
bæturnar, „Hagfræðilegar afleiðingar
friðarins“) og nú tókst hann á hend-
ur verkefni, sem átti eftir að endast
honum ævilangt.
F rá 1921—1929 var mikið atvinnu-
leysi í Bretlandi. Talið var, að þetta
væri kreppa eins og gengur og ger-
ist í verzlunarmálum, áður þekktum.
En þegar hún dróst á langinn fór að
fara um menn. Evrópa var enn á fjár-
málalegri ringulreið, en Bandaríkin
höfðu haft sinn uppgang og hjöðnun
eftirstríðsins og komizt út úr því. Eitt-
hvað var í ólagi í Bretlandi, og Keynes
var í óðaönn að þefa uppi ástæðuna.
Að hans áliti var eitthvað athuga-
vert við gang peningamálanna. Fyrst
og fremst voru peningar of dýrir, og
þar kom uppgangurinn í Bandaríkjuri-
um að ógagni en ekki gagni. Wall
Street dró að sér ofmikla peninga úr
umheiminum, og hindraði viðreisn
annarsstaðar.
En það, sem ekki var vitað, var það,
að atvinnuleysið í Bretlandi á þriðja
áratuginum var ekki tímabundið, held-
ur stafaði það af grundvallargalla.
Framhald á bls. 12
Keynes lávarður og frú hans, skömmu
fyrir andlát haas, 1946.
- kenningarnar
Teikning af Keynes eftir David Low, 1938.
enn í góðu gildi
er viðurkennt, að þurfi að vera þarf-
leg, og aldrei mun skorta tillögur um
slík útgjöld. Að minnsta kosti væri
það betra að láta menn fara að grafa
upp holur, til þess eins að moka ofan
i þær aftur, heldur en að þola at-
hafnaleysi.
En svona kenning, jafn byltingar-
kennd í hagvísindum og pólitík —
hversvegna kom hún fyrst fram í Bret-
landi? Satt er að vísu, að Bretar komu
fyrst fram með vísindalega hagfræði, og
njóta verðskuldaðrar frægðar fyrir til-
lag sitt til þeirra fræða. En hvers-
vegna urðu viðbrögð þess lands við
hagfræðilegum vandamálum, svo snögg,
og hversvegna var Keynes þar svo
áberandi í broddi fylkingar?
Svör við þeirri spurningu liggja vænt-
anlega í reynslu Bretlands eftir heims-
styrjöldina fyrri; og sú reynsla er eft-
irtektarverð fyrir heim allan. Eftir meiri
háttar styrjöld, hvort heldur hún tap-
ast eða vinnst, tekur þjóðin ekki strax
á vopnahlésdaginn, þráðinn upp aftur,
þar sem honum var sleppt í ófriðar-
byrjun. Það kann vel að vera, að allir
vita þetta nú, en þá gerðu menn sér
það ekki ljóst.
Hagfræðileg hugsun og fram-
kvæmd á nítjándu öld byggðist á því,
sem ég er hræddur um að verði að
kalla óeðlileik þess tíma. Sumt eldra
fólk lítur enn á hann, sem eðlilega
tímann — tímabil einnar mannsævi,
þegar mannkynið hagaði sér skikkan-
lega og allt gekk sinn rólega gang.
En með nokkrum trega, sem ég þó vona,
að verði ekki smitandi, tel ég, að þess-
ir tímar hafi verið óeðlilegir. Það sem
er eðlileg hegðun mannkyninu, er nú-
verandi óánægja, órói, þvermóðska og
illska, sem við nú höfum dagleg dæmi
um. Það er því ekki að undra þó að
við þurfum nýja hagfræði og félags-
málastefnu til að snúast við þessu.
Síðan á Napóleonstímanum hafði
ekki orðið neinn ófriður, sambærileg-
ur við þann, sem hófst 1914. Á þeim
langa friðartíma höfðu fjármálavand-
ræðin eftir Waterlooorustuna gleymzt.
Árið 1913 voru hugtök eins og verð-
rýrnun peninga og verðbólga þáverandi
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. tölublað 196»