Lesbók Morgunblaðsins - 20.10.1963, Side 12
Sigurvegarinn. Árið 1945, þegar kenningar Keynes höfðu verið almennt viður-
kendar, og hann orðinn lávarður, heimsótti hann Washington, sem hagfræði- •
ráðunautur brezka fjármálaráðuneytisins. Þarna situr hann (t.v.) við hlið Hali-
fax lávarðar, þáverandi sendiherra Breta í Bandaríkjunum.
| KENNINGAR ... |
Framhald af bls. 8
(Skyldu Bandarikjamenn gera sér ljós-
an mismuninn, sem sú staðreynd ger-
ir í sambandi við atvinnuleysið?).
Gömlu undirstöðugreinarnar í brezkum
iðnaði, svo sem bómull og kol, sem
áður voru höfuð máttarstoðir velgengni
þjóðarinnar, voru á fallanda fæti og
áttu ekki eftir að ná sínu forna mikil-
vægi. Ófriðurinn hafði hoggið skarð í
efnahagslegan valdamúr Bretlands.
Undir 1930 var Keynes orðinn óþol-
inmóður eftir einhverri hreint peninga-
legri lausn á erfiðleikum Bretlands og
kom þá auga á opinberar framkvæmd-
ir, sem lausn á málinu. Þetta fram-
kvæmdi hann á valdaárum Lloyd Georg-
es, sem stefnumál fyrir frjálslynda
flokkinn. „Hvernig snúast ber við at-
vinnuleysinu“, „Við getum sigrazt á
atvinnuleysinu" — þannig voru fyrir-
sagnirnar að hvatningarorðunum til al-
mennra átaka að aukningu akuryrkju,
vegalagningu og brúarsmíði, húsagerð-
ar, hafnarframkvæmdum og lagningar
síma og rafmagns. Það er kaldhæðnis-
legt að hugsa sér að ef þessi kenning
um tilkostnað hins opinbera hefði þá
orðið ofan á, hefði Lloyd George orð-
ið kyrr við völd og það með miklum
glæsibrag. En það átti að falla Hitler
í skaut, og heimurinn í heild að greiða
V'erðið fyrir aðferðir hans.
egar svó Wall Street hrundi,
síðla árs 1929, lá við að Keynes kast-
aði hattinum sinum í ioft upp af gleði
við tilhugsunina um ódýra peninga. Eft-
ir því vorum við öll að bíða. Nú gat
fjárfesting hafizt með lágum vöxtum.
En Bretlandi til mikillar skelfingar,
var kreppunni ekki lokið, heldur hófst
einmitt hin raunverulega kreppa. Hing-
að til hafði ein milljón atvinnulausra
ekki verið hámarkstala í kreppunni
heldur lágmarkstala, sem nú þaut upp
í brjár milljónir. Brezka stjórnin beitti
gamalþekktum ráðum. Tryggingarsjóð
ur rikisins var félaus, ríkissjóðurinn
átti það sama yfir höfði sér, og þá síð-
ar meir þjóðin öll. Gjaldþol varð að
tryggja og þjóðarskútunni varð að halda
á floti. Aðferðin var sú að rifa öll
segl og lolta lúgum. Fjárhagsáætlun-
in var rétt við með hærri sköttum
og hvatt til sparnaðar á öllum sviðum.
Þjóðin brást vel við og þyrptist bein-
línis að til að greiða skattana sína.
Þetta var auðvitað ágætt, en það var
ekki sama sem ófriður. Endurvopnun
og síðan strið var nauðsynlegt til að
bjarga málinu.
En Keynes hafði jafnvel þá þegar
komizt að þeirri niðurstöðu að eitthvað
væri bogið við hefðbundnar hagfræði-
kenningar. Árið 1930 gerði hann grein
fyrir spurningum sínum í „Ritgerð um
peningamál“, og árið 1936 kom hann
með hið merka verk sitt: „Almenn
regla um atvinnu, vexti og peninga"
— sem á hans tíma var hin viðurkennda
útgáfa hagfræðibiblíunnar.
Það væri misskilningur að halda, að
Keynes hafi verið algjörlega frumlegur
og einstæður í þessu ritverki. Ef út í
það er farið nær óánægja með erfiða
tima og ráðin við þeim langt aftur í
söguna. Menn hljóta oft að hafa hug-
leitt ósamræmið með verðmætum og
atvinnulausum mönnum, þar sem skorti
á fullnægingu einföldustu þarfa. Það
mundi ekki þurfa neinn sniiling til að
láta sér detta í hug opinberar aðgerð-
ir til að bæta úr ástandinu.
Og heldur ekki eru efasemdir um
hlutverk og hegðun peninganna nein
nútíma uppgötvun. Feningarnir, þessi
mikla uppfinning mannsins hefur ver-
ið látlaus plága á höfundum sínum.
Og það er ekki úr vegi að láta sér
detta í hug, að óánægja með hegðun
peninganna verði ævarandi.
Hvenær sem eitthvað er fram-
leitt, sem ekki gengur út, er skuld-
inni skellt á peningana. Hvenær sem
einhver vill fá lán og fær það ekki,
er það sök fjármálakerfisins. Hver sem
vaxtafóturinn er, verður hann óþol-
andi hár fyrir suma. Hvenær sem ríki
kemst í vandræði með greiðslujöfnuð,
er um kennt fjárskorti og lánstrausts-
leysi. Meirihluta íbúa heims mun alltaf
finnast hann eiga að fá 10% meiri pen-
inga en hann fær, og virðist alltaf
halda sig mundu verða ánægða ef svo
yrði.
Til eru tvö umkvörtunarefni í sam-
bandi við peninga. Annað er það, að
ekki sé nóg til af þeim til þess að
halda þjóðarhagnum í fullum gangi.
Bandaríkin og brezka heimsveldið, þessi
tvö riki, sem eru forrík á heimsmæli-
kvarða, hafa nú um stundir áhyggjur
af meintum skorti á greiðslugetu í
heiminum, sem að líkindum er þeim
fjötur um fót í viðskiptum þeirra. En
sú hugmnd, að þau séu sjálf þessari
greiðslugeíu fjötur um fót, virðist ekki
hvarfla að þeim.
Tillögur um að bæta úr peninga-
leysinu með almennri gengislækkun,
með almennri losun (þ.e. mikilli aukn-
ingu) á útlánum, skjóta upp kollinum
Spámaður „Nýju hagfræðinnar“
John Maynard Keynes, sem lézt árið
1946, fæddist í Cambridge í Englandi
1883 og ólst upp meðal háskólafólks.
Hann hóf starfsferil sinn 1906 í Ind-
landsráðuneytinu, og hagfræðigáfa
hans kom fljótt í ljós í merkri ritgerð
„Gjaldeyrir og fjármál Indlands",
sem kom út 1913.
Árið 1915 réðst hann til fjármála-
ráðuneytisins og sú reynsla sem hann
öðlaðist þar, kom honum fram á sjón-
arsviðið, eftir að hann gaf út rit sitt
„Hagfræðilegar afleiðingar friðar-
ins“, árið 1919.
Eftir að Kaynes var kominn fram
á sjónarsviðið, hvarf hann ekki af
því eftir það, og rit hans og kennsla
náði hámarki í verkinu, „Almennar
reglur um atvinnu, vexti og fé“, árið
1936. í síðari heimstyrjöldinni og tím
anum þar næst á eftir voru áhrif
hans á hagfræðisviðinu allsráðandi.
Hann starfaði sem ráðsmaður í stú
dentagarði sínum, var ritstjóri „Eco-
nomic Journal“ og í nokkur ár stjórn
arformaður í liftryggingarfélagi.
Hann rak fjárfestingarfyrirtæki,
kom á fót balletti, opnaði Listaleik-
húsið í Cambridge og var stjórnarfor
maður vikuritsins „The Nation“.
Oneitanlega voru áhrif hans gífur-
leg, og frægðarorð hans mun óbrot-
gjarnt. Ef gætt hefur ofurlítillar óþol
inmæði og fræðimannsgorgeirs í fari
'hans, þá fyrirgefst það, jafnvel með-
al einstrengingslegra lærisveina hans
Hann aðhylltist hina klassisku ensku
hagfræði og hafði alls ekki í hyggju
að kollvarpa meginreglum forvera
sinna í þeim visindum, heldur aðeins
að fullkomna þær.
daglega. Því er haldið fram, að hlut-
verk Alþjóða-gjaldeyrissjóðsins sé
ekki það eitt að vera allsherjar pen-
ingamiðstöð, heldur og að hann eigi
að búa til peninga sjálfur. Hversvegna
var hann ekki fyrst og fremst kallað-
ur banki, sem fengi það hlutverk að
útvega þuríandi heimi yfirdrátt? Mikdll
hluti heims mun vona, að Pierre-Paul
Schweitzer, eftirmaður Per heitins Jacob
sons, muni hafa frjálslyndari skoðanir
á þessu sviði.
Annað helzta umkvörtunarefnið í
sambandi við peninga er það, að jafn-
vel þótt nóg kunni að vera til af þeim,
þá séu þeir ekki í hringrás. Þeir ættu
að byrja við enda framleiðslunnar og
síðan fara allan hringinn, þangað til
varan er seld neytandanum við hinn
endann. En því er haldið fram, að nokk-
uð af þeim stöðvist á leiðinni eða týn-
ist. Sumu af þeim er eytt, svo að fram-
leiðslukostnaðurinn fæst aldrei uppi-
borinn. Fjöldi yfirlitsmynda hefur ver-
ið gerður til að sýna fram á þetta, og
eilífum útreikningum beitt til að sanna
það. En Keynes var þarna ekki rödd
hrópandans í eyðimörkinni. Ég þarf
ekki annað en minna á Douglas Social
Credit stofnunina, sem enn er þekkt
á sléttunum í Kanada. Og enn má
minna á William Foster og Waddill
Catchings, samhöfunda „Money“, Prof-
its“, „Business Without a Buyer“, og
„Road to Plenty“, en öll þessi verk komu
út meðan Keynes var enn að leita leiða.
Engu að síður hefur reglan ver-
ið viðurkennd og reynd, fyrir tilverkn-
að Keynes. Fjármála-, skatta- og félags-
málastefna hefur öll beinzt að mikilli
eftirspurn. „Full atvinna í frjálsu þjóð-
félagi", eftir lávarð (þá Sir William)
Beveridge var kennslubók í hinni nýju
hagfræði, haglega tengd áætlun um vel-
ferðarríkið, og hefur talizt hafa bjarg-
að auðvaldsskipulaginu úr yfirvofandi
hættu.
Keynes-kenningin er nú orðin hluti
af almennu hagfræðikerfi, og engin ný
kennslubók í þeirri grein mundi koma
út, án þess að til hennar væri vitnað,
enda þótt verkið snerist ekki alfarið
um hana. Hvað Bandaríkin snertir, þá
virðist helzt svo sem móttökur hennar
í hópi fræðimanna hafi borið vott um
enn meiri hrifningu en nokkurntíma
í föðurlandi hennar.
Kenningin hefur nú sigrað svo ræki-
lega, að engin ábyrg ríkisstjórn mun
framar leggja í þá hættu að láta hag-
kerfið fara í sömu óreiðu og gerðist á
fjórða tug aldarinnar. Og því er meira
að segja haldið fram, að alls ekki megi
slaka á heldur skuli ýta undir stöðuga
útþenslu. Þau verðmæti, sem liggja í
vinukrafti, efni og áhöldum, skuli höfð
í fullum gangi, og tæknilegir mögu-
leikar til að auka framleiðsluna skuli
hafa fullt svigrúm.
Svo heppilega vill til, að sú stefna
að halda uppi mikilli eftirspurn hefur
fengið liðsauka, þar sem er velferðar-
ríkið. Ríkið getur á löglegan hátt eytt
peningum — og það nýsköpuðum pen-
ingum — til að efla og auka ónógar
og fallandi tekjur í þjóðfélaginu. Jafn-
vel mikil fjáreyðsla til herbúnaðar —
þótt hryggileg sé að öðru leyti — get-
ur orðið að gagni í þessu sambandi.
Það yrði erfitt að amast við kenn-
ingu Keynes til að berjast við efna-
hagshrun, eins og gerðist árið 1929.
„Er nú náunginn aff koma af staff regni?“ Low lýsir viöbrögðum Brctlandsstjóra
ar við hagfræði Keynes.
12 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
30. tölublað 1963