Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.1964, Qupperneq 5

lbert Camus fæddist í Al-
geirsborg 7. nóvember
1913. Faðir hans var snauður land-
búnaðarverkamaður, sem sagt er
að hafi lært af sjálfum sér að lesa
og skrifa. Hann féll í hinni frægu
orrustu við Marne 1914. Móðir hans
hafði misst heyrnina og lamazt í
máli af afleiðingum slyss, sem hún
varð fyrir sem barn; hún var ólæs
og óskrifandi. Hún vann fyrir fjöl-
skyldunni eftir fráfall fyrirvinnunn-
ar með þvottum og vinnu utan
heimilis. Þótt samskipti mæðgin-
anna væru af þessum sökum mjög
takmörkuð, gætti áhrifa þeirra á
Camus alla tíð, og þau hafa ef til
vill mótað hann og skoðanir hans
mun meir en virðist við fyrstu sýn.
Hann byrjar minnisbók sína 1935:
„Hvað ég vildi segja: Maður getur
þráð fátæktina, eins og hún var, og
þó án þess að gylla hana. Sameigin-
leg fátækt og erfiðleikar vekja sam-
hug og tilfinningatengsl, og hinar
margvíslegu tilfinningar, sem sonur
ber til móður sinnar, mótuðu á þess-
um árum allt tilfinningalíf mitt“.
B ernskuminningar hans gerðu
hann ekki bitran, þrátt fyrir allan ein-
manaleikann og fátæktina. Fátæktin
þroskaði hann. Andstæðurnar urðu
ekai-pari, bilið milli eymdar og hamingju
óbrúandi. Honum var meinað að njóta
ýmissa gæða á þessum árum, sem talin
eru nauðsynleg og sjálfsögð, þæginda
o.s.frv., en hann var þá þegar það. næm-
ur að finna, að mesta nautnin er fólgin
í gæðum, sem eru á hvers manns vegi
og hverjum frjáls. Geri menn sér þetta
ljóst, skipta þægindi og munaður litlu
máli. Sólin, hafið og djúp nóttin voru
þau gæði, sem hann naut. Lífið í grimmd
Binni og nekt birtist honum betur flest-
um, og hann var gæddur næmleika til
að skynja hrikaleik þess og yndisleik.
Hin þögla móðir hans, hin þögla þján-
ing mannkynsins, eymdin og skorturinn,
cg hins vegar heit sól og blátt hafið.
Myrkrið og ljósið, andstæðurnar, þján-
ingin og björt gleðin. Þarna var lagður
hornsteinninn að verkum hans.
Árið 1923 var honum veittur styrkur
til náms við menntaskóla í Algeirsborg.
Hann naut þar handleiðslu heimspek-
ingsins Jeans Greniers. Hann orkaði
Bterkt á Camus. Hann kenndi honum
eð taka varlega pólitískar hugsjónir, og
hann gerði Camus ljós hin dýpri rök
lífsins: „Ég átti mina guði, sólina, nótt-
ina, hafið..... Mér hlaut að vitrast
hið dularfulla, óskiljanlega og heilaga,
endanleiki allrar mannlegrar viðleitni
og hin ófullnægða ást; þetta allt hlaut
mér að vitrast, óður en ég gæti horfið
aftur til guða minna í auðmýkt".
, V
chopenhauer og Nietzsche höfðu
einnig mikil áhrif á hann með svartsýni
Bmni; þetta má sjá af ritgerðum, sem
hann skrifaði þegar í menntaskóla. Þá
þegar þóttist hann sjá, að engin skyn-
6amleg skýring væri til á mannlífinu
og veröldinni, engin viðhlítandi lausn,
og hann leitar einhverrar lausnar í til-
gangsleysi heimsins. Camus notaði þá
og síðar trúfræðileg hugtök í skrifum
sinum, þótt hann aðhylltist aldrei nein
A M U
Eftir Siglaug Brynleifsson
trúarbrögð. Hann skrifar síðar: „Mig
grunar æðri mátt, ég trúi ekki á fram-
haldslíf".
Hann stundar heimspeki við Háskól-
ann í Algeirsborg og er þá að hugsa
um að leggja fyrir sig kennslu. Um
þetta leyti skrifar hann ritgerð, sem
hann hlaut verðlaun fyrir; ritgerðin fjall-
aði um áhrif hugmynda Neó-Platón-
ismans á kenningakerfi kirkjunnar, og
hvernig Augustinus kirkjufaðir samein-
ar háspeki Neó-Platonismans kenningum
kirkjunnar. Fornkirkjan varð að sam-
ræma að nokkru skoðanir sínar um
synd, ógnir og tilgangsleysi jarðlífsins
þörf Grikkja fyrir samræmi og reglu í
jarðlegri tilveru. Camus ber þetta sam-
an: sektarkennd, synd og eilífa sælu
annars heims og trú Grikkja á reisn
mannsins og fegurð og þýðingu jarð-
lífsins. Þessar skoðanir eru hliðstæðar
tvihyggju þeirri, sem birtist í fyrsta
greinasafni hans „L’Envers et l’endroit"
(Ranghverfa og' rétthverfa), sem kom
út 1937. Hann lýsir þar veröldinni sem
stað dauða, öryggisleysis og einmana-
leika, en einnig fegurðar, þar sem mað-
urinn reyni að finna einhvern tilgang.
Camus er sammála Grikkjum um að
„konungsríki mitt er af þessum heimi“
og einnig kristnum mönnum að veröldin
sé táradalur, þar sem dauðinn er alltaf
nálægur.
r
Vi amus varð tíðhugsað um dauð-
ann um þetta leyti, sem stafar af því,
að sautján ára sýkist hann af berklum,
og sjúkdómurinn tekur sig upp öðru
hvoru, og einnig þetta ár, 1937. Sjúk-
dómurinn hefur einnig þau áhrif, að
hann leggur mikla áherzlu á sjálfsögun
og sjálfsstjórn. Þetta kemur í Ijós í
minnisbókum hans frá þessu tímabili.
Hann var ekki talinn hæfur til herþjón-
ustu í síðari heimsstyrjöldinni. Þá skrif-
ar hann: „Ef þeir vilja ekki að ég berj-
ist, kemur það heim við það, að mér
er alltaf valinn staður til hliðar. Þessi
stöðuga barátta mín fyrir að vera hlut-
gengur veitir mér styrk og áræði“.
Camus starfaði að ýmsu á háskólaár-
um sínum og árin rétt fyrir stríðið,
þrátt fyrir heilsuleysið. Hann var í nokk-
ur ár meðlimur Kommúnistaflokksins og
vann fyrir flokkinn meðal Múhameðs-
trúarmanna. Hann gekk úr flokknum
vegna ágreinings um afstöðu flokksins
til Araba í Alsír. Hann skrifar fyrsta
leikrit sitt á þessum árum, „Caligula",
og einnig skáldsögu „La Mort heureuse"
(Hamingjuríkur dauðdagi), en hún var
alderi gefin út, er nokkurs konar for-
spil „L’Étranger." Hann las marga höf-
unda, sem síðar orkuðu mjög á hann,
Grenier, Malraux, Montherlant, Pascal,
Moliére og 19. aldar höfundana rúss-
nesku og spænska höfunda.
Camus vann fyrir sér meðan hann var
í háskólanum; hann ferðaðist um með
leikflokki og varð mikill áhugamaður
um leiklist, einnig stundaði hann íþrótt-
ir. Hann var einn af stofnendum leik-
flokks í Algeirsborg, sem lék fyrir verka-
menn, og sviðsetti ýmis verk; einnig
samdi hann leikrit ásamt fleirum um
spænsku borgarastyrjöldina. Hann
kunni alltaf vel við sig á leiksviði; leik-
sviðið er heimur innan heimsins ,og þar
gilda reglur leiksins. Leiksviðið varð
honum uppbót á dapra bernsku. Honum
gekk vel að vinna með fólki á leiksviði
og leikvelli, þótt honum geðjaðist aldrei
að samkvæmum eða samkomum.
Hinn fór á þessum árum nokkrar
ferðir til Frakklands, Ítalíu og Austur-
ríkis. Hann ritar um ferðalög í „L’En-
vers et l’endroit"; ókunnir staðir og fólk
móta ný viðhorf, menn slitna úr tengsl-
um við venjur og afstöðu, menn kynn-
ast sjálfum sér betur. „Noces“ (Brúð-
kaup), næsta greinasafn hans, kom út
1938. Þetta er óður til jarðlegrar feg-
urðar og nautna, óður til lífsnautnar
og lífsgleði. Þetta er brúðkaup manns og
jarðar. Hann ber saman gleði suðursins
og þunglyndi norðursins; hann átti eftir
að víkja að þessu efni síðar.
Árið 1939 afþakkaði hann stöðu við
háskólann í Sidi-Bel-Abbés. Það sést í
minnisbókunum, að honum veitti erfitt
að taka þessa ákvörðun. Hann varð að
velja á milli atvinnunnar og efnahags-
legs öryggisleysis. Árið 1938 gerist hann
blaðamaður, og átti það betur við hann
en kennsla; hann var óbundnari og gat
fremur sinnt hugðarefnum sínum með
brauðstritinu. Hann ritaði um stjórn-
mál og bókmenntir fyrir vinstrisinnað
blað, „Alger-Républicain“, og um tíma
var hann ritstjóri kvöldútgáfu blaðsins.
Hann ritaði nokkrar greinar um volæði
og eymd Araba í Kabýlíahéruðunum.
Þótt þessar greinar væru ritaðar af hita,
voru ásakanirnar gegn umboðsstjórninni
frönsku vel rökstuddar. Þótt þær væru
skrifaðar 1939, hafa þær enn gildi til
skilnings á málefnum í Alsír. Skoðanir
hans á þeim málum voru þær, að Frakk-
ar og Arabar skyldu hafa jafnan rétt,
en Alsír þyrfti á efnahagslegum stuðn-
ingi Frakka að halda, og tengslin milli
Alsírs og Frakklands skyldu haldast. —
Blað þetta hætti að koma út í byrjun
stríðsins. Hann fékk enga vinnu í Al-
geirsborg sem blaðamaður; það gerði
afstaða hans til kommúnista og stuðn-
ingur hans við málstað Araba. Hann
var hvorki í náðinni hjá kommúnistum
né hægrisinnum. Fyrrverandi ritstjóri
„Alger-Républicain“ fann honum starf
í París. Eftir innrás Þjóðverja flúði hann
ásamt öðru starfsfólki „Paris Soir“ til
Lyons. Þar kvæntist hann Francine
Faure, og þaðan héldu þau til Oran.
Hann fór aftur til Frakklands 1942, en
í nóvember það ár gekk lið bandamanna
á land í Alsír, svo þau hjónin urðu við-
skila til stríðsloka. Það eru margar lýs-
ingar á aðskilnaði ættingja og ástvina í
„La Peste“ (Plágan), sem er dulbúin
lýsing á þýzka hernáminu. Camus hóf að
rita þá bók 1941, og lauk henni 1947.
Hann verður skyndilega frægur
við útkomu bóka sinna, „L’Etranger"
(Hinn ókunni) og „Le Mythe de Sis-
yphe“ (Sísyfosar-mýtan) 1942. „L’
Etranger“ er fyrsta skáldsaga Camus,
sem út kom. Söguna segir ungur fransk-
ur Alsírbúi, Meursault. Bókin hefst á
dauða móður hans og jarðarför; eftir
jarðarförina fer hann í sund og siðan
í kvikmyndahús með Marie, sem hann
kynntist af tilviljun, og þau sofa sam-
Framhald á bk. 13
Fyrri hluti
1 25. tölublað 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 5