Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1964, Blaðsíða 6

é u-n ami allemand (Bréf til þýzks
vinar). í þessum greinum skýrði hann
ástæðurnar fyrir andspyrnunni við her-
námið. 1944 fóru að birtast greinar í
blaðinu um þjóðfélagið, sem koma
mymdi eftir stríðið. f>ví var spáð að
einhver tegund sósíalisma myndi verða
framtíðarfélagsformið. Eftir frelsun
Farísar kom blaðið út 21. ágúst 1944,
undir ritstjórn Camus. Hann ætlaði
blaðinu mikið hlutverk. Hið nýja
Frakkland réttlætis og frelsis átti að
vera merkisberi inn í glæsta Oig bjarta
framtíð bræðralags og jafnréttis. Og
Combat skyldi marka stefnuna. En
þessi hugsjónaeldur brann frjótt út,
gömlu stjórnmálamennimir tóku for-
ustuna og efnahagskerfið var það
sama Og f“yrir stríðið. Pólitískar deilur
áttu illa við hann og að lokum hætti
hann blaðamennsku. Hann skrifaði þó
greinar stöku sinnum. Hann barðist
gegn fjárhagsaðstoð við Franoo og líf-
látshegningu, og deildi hart á Rússa
fyrir að bæla niður uppreisnina í Ung-
verjalandi og fordæmdi terrorisma
beggja aðila í Alsír. Frjósamasta skeið
hans sem rithöfundar voru stríðsárin
og árin rétt fyrir stríðið. Það sést á
minnisbókum Camus um 1940, að hanrv
hefur ætlað sér að skrifa nokkrar bæk-
ur um skoðanir sínar á viðhorfi manrs
ins til umhverfisins. Hann byrjar á því
að lýsa við'horfum mannsins til al-
heimsins sem fráleitri og vonlausri bar
áttu við blind öfl. Siðferðiskenningar
hafa ekkert gildi og maðurinn stendur
uppi vamarlaus. Þessar kenningar birt
ast í L’Etranger Og Le Mythe de
Sisyphe. Síðar reyndi hann að byggja
upp siðferðiskenningar út frá meðvit-
undinni uin algjört varnarleysi manns-
ins gagnvart náttúruöflunum og hinn5
fráleitu stöðu hans í heiminum.
JL a Peste (Plágan) kom út 1947.
Plágan geisar í Oran, aðalpersónan
Rieux segir frá atburðum í fimm köfl-
um. Atburðarásin hefst hversdagsiega
en fer stighækkandi og nær hápunkti
í kvölum og dauða. Síðan kemst allt
í svipað horf og áður. Það má gera
ráð fyrir endurtekningu, því að bakterí-
an, sem veldur plágunni, deyr aldrei.
Camus gefur í skyn að saga mannsins
endurtaki sig. Hann ræðir í L’Homme
révolté það sem hann nefnir söguskoð-
un Grikkja, sífellda endurtekningu á
sögu mannanna, sem andstæSu við
söguskoðun kristninnar og marxismans
um endanleika mannlegrar viðleitni.
Með útkomu þessarar bókar kemst
Camus í fremistu röð rithöfunda í
Frakklandi. Yngri kynslóðin leitar til
hans, sem nokkurs konar ráðgjafa.
Þess er vseinzt að hann láti uppi skoð-
anir sínar á hinu og öðru og hann
hefur lítinn frið fyrir fólki, sem vill
iáta hann skrifa undir yfirlýsingar og
mótmæli. Allt þetta stapp umhverfis
hann varð honum til óþæginda og
leiðinda.
Hann hafði mikinn áhuga á leikrita-
gerð og leikhúsum. Leikrit hans eru
sízt verka hans. André Malraux bað
hann seint á árinu 1959 að stjórna leik
hús., sem ætlunin var að koma upp
og átti að uppfæra klassísk leik-
rit og átti einnig að vera tilraunaleik-
hús. Af þessu varð ekki vegna fráfalls
Camus snemma næsta árs.
Arið 1949 veiktist hann aftur af
berklum og næstu tvö árin vinnur
hann að L’Homme révolté (Byltingar-
maðurinn). Sú bók hafði geysileg áhrif
og vakti miklar deilur. Frægasta rit-
deilan var milli Camus og Sartres.
Camus hafði áður átt í deilum við
Sartre um þrælabúðir í Rússlandi. Það
var deilt á Camus fyrir óraunhæfa af-
stöðu til vandamálanna, hann var kall
aður idealisti og kenningar hans byggð
ar á hæpnum forsendum. Þessar deil-
ur vöktu geysimikla athygli og voru
mjög harðar um tíma. Hann skrifar
lítið næstu árin. La Chute (Fallið)
kemur út 1956. Aðalpersónan býr í
- Amsterdam í yfirbótarskyni. Aðal-
persónan, Clamence, segir að hann sé
sekur. Hann trúi ekki á Guð oig þess
vegna verði hann að finna sér annan
dómara. Hann gerir sér ljóst að kyn-
slóð hans vill láta dæma sig. En hann
vantar dómarann, svo hann gerist sjálf
ur dómarinn. Hann dæmir sig til að
dvelja í Amsterdam, þokuborginni, sem
honum finnst minna sig á helvíti.
Síðustu verk Camus voru smásögur
sem benda til fráhvarfs hans frá pólitík.
Þessar sögur stinga nokkuð í stúf við
fyrri verk hans, hami er raunsærri
og stíll þeirra er magnaðri en á eldri
bókum hans. Camus iékk Nóbelsverð-
launin 1957. Hann keypti sér hús í
Suður-Frakklandi í Lourmarin og
dvaldj þar löngum. Andrúmslotftið þar
var friðsæilla en í París. 4. janúar
1960 fórst hann í bílslysi á leiðinni til
Parísar.
Helztu rit Camus eru:
Safnrit: Collected Fiction. London
(Hamish Hamilton) 1960. Albert
Camus: Théatre, récits, nouvelles.
Paris (Gallimard) 1962.
Skálðsögur og smásögur: L’Etrang
er. París - (Gallimard) 1942. —
La Peste. París (Gallimard) 1947. —
La Chute. París (Gallimard) 1956.
L’Exil et le royaume. París (Galli-
mard) 1957. —
Leikrit; La Révottte dans les
Asturies. Algiers (Charlot) 1936.
Höfundar: Camus og -fleiri. LeMalent
endu og Caligula. París (Gallimard)
1948. Les Justes. Paris (Gallimard)
1950. Les Possédés. Skáldsaga
Dostoévskís færð í leikritsform.
París (Gallimard) 1959.
Heimspeki og greinar: L’Envers
et endroit. Algiers (Charlot) 1937.
Noces. Algiers (Charlot) 1938. Le
Mythe de Sisyphe. París (Galli-
mard) 1942. Ný útgáfa með nýrri
grein um Franz Kafka 1945. L’
■Homme révolté. París (Gallimard)
1951. L’Eté. París (Gallimard) 1954.
Actuelles: Chroniques I—III. París
(Gallimard) 1950—’58. Carnets: Mai
1935 — Février 1942. París (Galli-
mard) 1963.
SMÁSAGAN
Framhald af bls. 3
gamla bankastjórann sinn, -sem enn var
á lífi. Hann gekk meira að segja svo
langt að taka leigubíl og aka út í eitt
úthverfið til að heimssekja gamla einka
ritarann, sem hafði gifzt bókhaldaran-
um ári eftir dauða hans og átti nú
börn og buru.
Klukkan fimm sama dag fór hann
til baka á skrifstofu sonarins. Arthur
beið hans þar, og hann var fölari og
taisvert óstyrkari en um morguninn.
Þeir settust þegjandi niður.
— Arthur, sagði Henry Bilkins loks-
ins, — ég hef gert einkennilega upp-
götvun. Enginn kærir sig um, að ég
komi til baka. Gamlir vinir mínir hafa
gleymt mér. Og þótt þeir létu vissa
gleði í Ijós við endurfundina, þá var
það nánast fyrir forms sakir. Ég komst
ekki í samband við þá.
Ég skildi þér eftir peninga mína, og
það mundi verða óþægilegt að greiða
þá til baka, jafnvel þótt það reyndist
mögulegt. Þau bönd, sem ég var þ’ér
bundinn, hafa brostið, og þú hefur
knýtt önnur ný. Og nú, Arthur, er ég
að hugsa um að fara til baka. — Nei,
segðu ekki nei. Við skulum bara
vera hreinskilnir. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft, er það mjög eðlilegt, að
ég gleymist. Já, Arthur, ég fer til baka.
En það er aðeins eitt, Arbhur, áð-
ur en ég legg af stað, — aðeins
ejtt. — Ég veit auðvitað, að móðir þín,
er gift aftur. Það sá ég í svip þínum,
— en mig langar til að sjá hana, —
taka í hönd hennar, — kveðja og þakka
fyrir liðna tíma. Geturðu komið því
í kring, drengur minn, — í símanum?
I? ödd Henry Bilkins titraði svo
sannarlega. Sonur hans reis á fætur.
— Pabbi, sagði hann. Ég hef líka
hugsað þetta mál. Þú hefur rétt fyrir
þér. Það er ekki vegna þess, að ég sé
tilfinningalaus, — en þetta er prakt-
ískur heimur, og þess vegna er ég á
sömu skoðun og þú, pabbi. Já, það er
bezt, að þú farir til baka. En það er
ekki ráðlegt, að þú hittir mömmu.
— Jú, — ojú. En þú skilur, pabbi,
— mamma er gift manni, — ja, hann
er ágætur maður, en hann þarf sitt að-
hald. Og eina ráðið, sem hún hefur til
að stýra honum, er fólgið í því að stilla
þér stöðugt upp sem fyrirmynd. Hún
hefur alltaf myndina af þér uppi á
vegg í því skyni. Við hjálpum henni
öll meira og minna. Minningarnar um
þig — þitt góða mannorð — stýra hon-
um á réttan veg. Hann reynir að líkj-
ast þér. Nú skilurðu, pabbi, hvað
mundi ske, ef...
Henry Bilkins reis á fætur. Hann
rétti fram höndina.
— Ég skil, tautaði hann, — en segðu
mér ... þessir nýju strætisvagnar, sem
aka hér fram hjá, fara þeir ekki út
að kirkjugarðinum? Já, vertu þá sæll.
Það var gaman að hittast, þótt það
væri aðeins snöggvast. Ég fer nú til
baka. og taktu það ekkert nærri þér,
drengur minn.
Hann gekik sína leið. Dyrnar lokuð-
ust á eftir honum. Nokkur augnablik
liðu
Þá reis Arthur á fætur og opnaði
hurðina.
— Pabbi, kallaði hann.
Gamli maðurinn snéri sér við á stiga-
pallinum.
— Fyrirgefðu, pabbi, sagði Arfchur,
þú vildir kannski láta mig hafa af-
ganginn af þessum dollurum, — ef þér
væri sama, pabbi?
EINS SJÁLFSAGT
Framhald af bls. 4
var færra, en aldrei messufall nema í
stórhríðum. Ef fátt fólk kom vegna kulda
eða ótíðar, var húslestur inni í bæ í stað
guðsþjónustunnar .Venjulega þáðu allir
eða flestir kirkjugestir góðgerðir, jafn-
vel þegar fjölmenni var. Ég hygg það
hafi átt sinn þátt í kirkjusókninni. Það
voru skemmtilegar stundir og fróðlagar
yfir kaffiboliunum því að nóg var til að
skrafa um og skeggræða.
— En á útkirkjunum?
— Þar voru messugerðir alveg jafn
reglulegar og á heimakirkjunni, því að
prófastur rækti embætti sitt og söfnuð-
urnir kirkjur sínar af brigðulausri
skyldurækni. Hann fór aldrei einn á ann
exíurnar. Frú Ásta fór oft með honum,
því að hún hafði svo gaman af að koma á
hestbak. Ég var oft fylgdarsveinn þeirra
eða hestadrengur. Mér eru þær ferðir
minnisstæðar, enda voru þetta regluleg-
ar skemmtiferðir.
Annexíubændurnir tóku okkur með
miklum virktum. Það voru annáluð gest-
risnis- og myndarheimili. Þar var að
vísu stundum fátt við kirkju. Söfnuðurn-
ir voru líika langtum fámennari heldur
en á Grenjaðarstað.
CJ vo lítur aldni bóndinn frá Þverá
marga, marga áratugi til baka. Það er
eins og hann sé að horfa inn í annan
heim, þegar hann segir: „Já, margar
góðar minningar á ég frá Grenjaðarstað.
Það var mikil gæfa að fá að vera
á því heimili. Þar var aðhald við vinnu,
að ég ekki segi vinnuharka, en fólkiS
var margt og kátt, samkomulagið gott,-
og stjórnsemi og alúð hjá húsbændunum
gerði það að verkum, að manni fannst
störfin vinnast létt. Þá var maður ungur
og áræðinn og ósérhlífinn og lífið var
fullt af vonum, fögnuði og fyrirheitum.
-o-o-O-o-o-
Sr. Benedikt á Grenjaðarstað var
sonur Kristjáns ríka í Stóradal eins og
fyrr segir. Hann var alla sína embættis-
tíð prestur í Þingeyjarþingi, fyrst á
Skinnastað í 4 ár og Helgastöðum í 3 ár.
Síðan hélt hann Grenjaðarstað í 35 ár,
1876 til 1911. Sr. Benedikt andaðist á
Húsavík 26. jan. 1915 á 75. aldursári.
Guðmundur á Sandi orti eftir sinn
gamla sóknarprest. Þar í er þetta:
Þér var sæmd að kalli og kjóli,
kunnir tök á höfuðbóli.
Þar var öllu -er lifði líknað,
líf á gangi og flugi sýknað.
Miðlað björg í áttir allar
undir hvelfing vetrarhallar.
Áin hefur streng, sem streymir,
stóran foss og hyl, sem dreymir.
Henni varstu i háttum skyldur,
hvikur í bragði, en þó svo mildur.
G. Br.
V iðey
Muna mátt þinn fífil fegri
fræg í sögu áður varst,
enga þekktum unaðslegri
eyju, því að ljómann barst.
Guðshús blasti görpum móti,
gert af steini hagleik með.
„Stofan“ einnig gerð af grjóti
gróna eyju prýða réð.
Burt er rúinn fyrri fraoni,
fátt nú sést er prýða má,
flestum mönnum er það ami
ömurleika þann að sjá.
Heyrið, menn og msetar konur.
manndómsverkið bíður hér.
Hver ein dóttir, hver einn sonur,
hér því nóg að starfa er.
Látið 'ekki lengur grotna
landsins mætu sögusögn,
en aftur forna fegurð drottna
og forna helgi í ljóði og sögn.
Ólafía Árnadóttir
MY N D
Þú kysstir mig, þín kinn var heit
og kossinn guðaveig.
Ég drakk hann út, það drottinn veit,
hvern dropa í einum teyg.
í suðri loga sólartjöld
og sindri tendra lind.
Sem gull á lífs míns gleðiskjöld
er greipt þín æskumynd.
Jóhann M. Kristjánssou.
fi LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
26. tbl. 1964 J