Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1964, Blaðsíða 13

rcienn, og létu eftir bækur írskar og
bjöllur og bagla. Af bví matti skilja, að
þeir voru menn írskir “ ^
Þegar Kellsbók var
stoliH
Fátæktarheitið varð þess va'.dandi að
Papai hafa aðeins flutt hingað með sér
hið lífsnauðsynlega. Samt getur vel
hugsazt að ómetanlegir dýrgripir hafi
verið í fórum þeirra, þar sem voru
hina- miklu handskrifuðu tíðabækur,
en slíkar bækur voru öllum klerkum
ómissandi. Þeir, sem hafa séð bókina
frá ICells, sem til er af eftirprentun í
Þjóðminjasafninu, geta gert sér í hug-
arlund hvernig þessar „bækur írskar“
hafa verið útlits.
Þessi hin frægasta írskra skinnbóka
er talin vera gerð af munkum heilags
Kólumkilla^ á íónaeyju. Hún var flutt
þaðan til írlands um árið 900, líklega
tii þess að forða henni frá ránshönd-
um vikinigh. Bókin var varðveitt í
gulinu skríni, alsettu gimsteinum. Á
hana eru rituð guðspjöllin, ásamt helgi-
myndum og miklu skrautflúri. Rétt eft-
ir árið 1000 var Kellsbók stolið, og
fannst hún ekki fyrr en eftir nærri
þrja mánuði undir torfusnepli, rúin
öllu gulii sínu. Þó var bókin sjálf nær
óskemmd.
Eins og Keltum var títt, þá námu
írar auðveldlega af öðrum þjóðum, eink
um 1 Franklandi og Rómaríki, en settu
urr leið sinn sérstæða svip á hvaðeina.
Til eru fornar tíðabækur egypzkar
sem Koptar hafa gert. Finna má sterk-
an svip koptískrar skrautiistar á ein-
stökum írskum handritum, þó allt með
írskum aðaieinkennum. Ekki er að fullu
ljóst hvernig tengsl íra hafa verið við
Eítyptaland.
Þessar dýrlegu, lj'stu bækur urðu
þegm í öndverðu ákaflci'hjartfólgn-
ar Irum. Sumar þeirra voru svo fagrar.
að rnenn héldu þær jafnvel gerðar með
aðstoð engla.
Giraldus Cambrensis segir frá því i
írlandsiýsingu sinni, þegar hann kom
tii Kildare árið 1185. Þar sá hann bók
eina mikla og fagra, og var sögð þessi
saga um uppruna hennar:
Bókagerð engilsins og
Brigitar helgu
Nóttina fyx-ir þann da.ji er ritarinn
skyldi byrja á gerð þessarar bókar,
þá vitraðist honum engill í draumi,
sem sýndi honum mynd, skrifaða á
töflu er hann hélt í hendi sinni, og
mælti við hann: „He’durðu að þú get-
ir gert þessa mynd á fyrstu blaðsíðu
bókar þeirrar er þú nú skalt senn byrja
að rita?‘‘ Skrifarinn bjóst ekki við að
geta framið slíka list og vantreysti
minni sínu um svo fágætan og óvenju-
legan hlut og svaraði:_ „Nei“. Engill-
inn mælti til hans: „Á morgun skalt
þú segja helgri Brigit húsmóður þinni,
að hún skuli bera fram bænir fyrir þér
til Brottins, að hann lúki upp augum
þínum Of| auki megin höndum þínum
til þess þér aukist skilningur og skarp-
skyggni, og að hann megi stjórna verki
þínu “ Svo var gert, og næstu nótt kom
engillinn aftur. Sýndi hann skrifaran-
um söm.u myndina á ný, ásamt mörg-
um öðrum teikningum. Skrifarinn festi
sér í minni svo sem bezt mátti hann
ella þessa hluti, og með stoð guðlegr-
®r náðar tókst honum að rita myndirn-
£r alíar á rétta staði í bókinni.
„Þannig varð til þessi bók: vegna leið
sógy. eni.l'lsins, bæna Brigitar og listar
skrifarans." Þessi furðusmið engla,
bókin frá Kildare, er nú löngu horfin
og ókunnugt er um afdrif hennar. Brig-
it sú, er sagan nefnir, var uppi um
sama leyti og Patrekur helgi, á fimmtu
öld, og urðu þau vinir og samherjar.
Hún reisti klaustur í Kildare, sem varð
víðfrasgt fyrir fagran lifnað og kirkju-
legar listir. Brigit er, ásaxnt Patreki
biskupi, verndardýrlingur frlands.
Henni virðist hafa þótt vænt um kýrn-
ar, því .að einkunn hennar á heligli-
myndum 'er kýr, en sjálf ei Brigit sýnd
knéfallandi með ker í hendi.
Draumur um horfinn
dýrgrip
Einu sinni i fyrndinni lagði írskur
curach eða skinnbátur að ströndum ís-
lands. Fapar fiykktust í land, þreyttir
og hraktir eftir langa útivist. Bátnum
var bjargað undan sjó, og fyrst allra
fanga var borið í land mikið skrín,
hinn eini dýrgripur bræðranna. Því að
í þessu skríni var geymd bókin góða;
gersemi dýrlinga, handaverk engla.
Hið vesæla kirkjuhreysi varð sem upp-
lýst, vegna þessarar einu bókar. Papar
flettu blöðum hennar í ást og lotning,
— í birtu lanya sumarnátta — við
stjörnuskin og mánaljósblæ ilmviðs og
súg af jöklum. —
Sigling sást af hafi, gínandi trjónur
og gapandi höfuð. Heiðnin hélt að
landi. Skeggjaðir, harðleitir Norðmenn
sáu reyki stíga til lofts í Pappýli. Þang-
að héldu komumenn, því að þar hlaut
að vera mannabyggð.
Faparnir stóðu úti fyrir kirkjudyrum,
þega: hópurinn hélt í hlað. Fátt varð
um kveðjur, því að hvorugur skildi
annan.
Bræðrunum varð fljótlega ljóst að
hér var ekki lenijxr til setu boðið.
Land þeirra var gott, — ofgott fyrir
þá; guðsbörnin írsku sem höfðu gefið
heit:
— Vér höfum yfirgefið allt og fylgt
þér —. Papar gengu hljóðir burt. Norð-
menn horfðu á eftir þeim lengi, — sáu
þá stefna til fjalls eitthvað inn á ó-
kunnar auðnir.
Landnámsmaðurinn hermannlegi
gekk hikandi inn í rökkur bænhússins.
Þar virtist ekkert fémætt að sjá —
utan eina bók. Spjöld hennar voru
hvít, eins og fannir jökia. Litir hennar
skínandi sem blámi himins og glit gró-
andans, — gersemi dýrlimgli, handa-
verk engla.
Norðmanninum féilust hendur.
,.Þeir létu eftir bækur írskar —."
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
slá. Fyrir nokkrum árum stóð þingmað-
ur upp í þinginu og lýsti því yfir, að
rneir en 1000 manns væru í haldi af póli
tískum ástæðum. Enginn andmælti hon-
um. Fyrir tveimur árum gaf Nkrúmah
150 mönnum upp sakir. Meðal þeirra
var hinn aldraði lögfræðingur, leikskáld
og sagnfræðingur J. P. Danquah, sem
nýtur mikils álits í Ghana. Það var
Danquah sem kvaddi Nki-úmah heim
frá Lundúnum árið 1947 til að taka við
starfi framkvæmdastjóra „United Gold
Coast Convention“. Þeir voru um skeið
í sama brezka fangaklefanum meðan á
sjálfstæðisbaráttunni stóð. En seinna,
þegar Nkrúmah sagði skilið við U.G.
C.C. og stofnaði sinn eigin herskáa flokk,
„Convention People’s Party“, urðu þeir
pólitískir keppinautar. Eftir tilræðið í
janúar var Danquah aftur fangelsaður
án nokkurrar sakargiftar, enda er henn-
ar ekki þörf samkvæmt kyrrsetningar-
lögunum.
Framvindan síðustu níu mánuðina sýn-
ir Ijóslega, að Ghana er orðið hrein-
ræktað einræðisríki. Eftir þjóðaratkvæð-
ið er öll gagnrýni á stjórnina, hversu lít
ilfjörleg og mild sem hún kann að vera,
glæpur gegn ríkinu. Nkrúmah tók af öll
tvímæli um þetta í útvarpsræðu sem
hann hélt ekki alls fyrir löngu. Hann
sagði að Ghana væri nú að fara inn í
nýtt byltingarskeið og bætti við: „Þetta
skeið krefst þess, að hver einasti ein-
staklingur í þjóðfélagi voru verður ann-
að tveggja að samþykkja markmið bylt-
ingar vorrar eða standa ber að svikum
við þjóðina."
Þessi orð voru ekki sögð út í bláinn.
Fyrir nokkrum mánuðum var leigubíl-
stjóri, sem hafði rætt frjálslega við far-
þega sina, handtekinn og dæmdur í
þriggja ára fangelsi fyrir söguburð.
Hið vikulega málgagn stjórnar-
innar, „Spark“ (Neisti), hefur lýst því
yfir, að í rauninni ríki hernaðarástand
í landinu, og málgögn flokksins hafa
heimtað „miskunnarlausa hreinsun" á
afturhaldssinnuðum og borgaralegum
öflum í opinberri þjónustu, skólum, lög-
reglunni og hernum. Stéttabaráttan, sem
hvergi kom fram áður í kenningum
Nkrúmah um „afrískan sósíalisma", er
nú orðin meginþátturinn í hinni nýju
„byltingu".
Þessi „stéttabarátta" á ekki fyrst og
fremst rætur sínar í marxismanum, held-
ur í sérkennilegri samsetningu flokks-
ins. Flestir af starfsmönnum og erindrek-
um flokksins koma úr röðum hinna fjöl-
mörgu „hálflærðu" manna, þ.e.a.s.
þeirra manna sem voru ýmist of fákænir
eða of fátækir til að ljúka námi í æðri
skólum. Á dögum brezku nýlendustjórn-
arinnar voru þeir nefndir „Veranda
Boys“ (verandadrengir), af því þeir kom
ust aldrei inn fyrir aðaldyrnar þegar
um góð embætti var að ræða. Andstæð-
ur þeirra voru „Lounge Boys“ (hæg-
indadrengirnir) með háskólagráður og
evrópska siði, sem fengu beztu embætt-
in og nutu mests álits í þjóðfélaginu.
„Verandadrengirnir“ fundu kærkomið
athvarf i flokki Nkrúmah, sem veitti
þeim bæði völd og virðingu í mannfélag-
inu. Fáir þeirra skildu hinar flóknu
kenningar Karls Marx, en þeir voru
fljótir að læra hin einföldu vígorð. Hug-
myndin um ,stéttabaráttuna“ féll í sér-
lega góðan jarðveg og veitti andúð þeirra
á menntamönnum útrás. Árangurinn af
þessu varð m.a. sá, að menntaðir Ghana-
búar voru svo hundruðum skipti frystir
út úr flokknum, þó margir þeirra hefðu
tilbeðið Nkrúmah eins og guð og verið
fúsir til að þjóna honum í hvaða starfi
sem var.
Nkrúmah hafði ekki gert neitt til að
leiðrétta þetta, einkanlega vegna þeirrar
grunsemdar að menntamenn væru óáreið
anlegir stjórnmálamenn. „Framkvæmda-
mennirnir" úr röðum hinna hálflærðu
eru nú búnir að tryggja aðstöðu sina
rækilega, og Nkrúmah getur reitt sig á
ósveigjanlegan stuðning þeirra, hvaða
vanda sem að höndum ber.
Hins vegar eru stúdentar í Ghana, og
þar með taldir þeir sem stundað hafa
nám erlendis, ákaflega óánægðir með
stöðu sína og framtíðarhorfur, enda mun
mega slá því föstu, að þeir séu hættuleg-
asta aflið í andstöðunni við Nkrúmah.
Þess vegna er nú hamrað á hinu nýja
vígorði flokksins: „Pólitískur áreiðan-
leiki er miklu verðmætari kostur í opin-
berri þjónustu en röð af háskólagráðum.“
„Ef þessu heldur áfram,“ sagði óánægð-
ur embættismaður ekki alls fyrir löngu,
„gæti Ghana orðið nákvæmlega eins og
Kongó — ríki sem stjórnað er af sk’”*-
stofublókum."
ó margt gæti bent til þess að
Ghana sé í þann veginn að verða rétt-
trúað marxistaríki, þá er bilið milli
kenningar og framkvæmdar ennþá mjög
vítt. Aðeins eitt erlent fyrirtæki hefur
verið þjóðnýtt — og stjórnin greiddi eig-
endum þess ríflegar skaðabætur. Við-
skipti Ghana beinast enn langmest að
Evrópu, og erlend aðstoð kemur að veru-
legu leyti frá Vesturveldunum. Nkrúmah
hefur margsinnis ítrekað, að í Ghana
sé mikið svigrúm fyrir erlenda einka-
fjárfestingu, enda veltur sjö ára áætlun
hans mjög á henni. Eigi að síður er það
samdóma álit erlendra erindreka í Accra,
að tilfinningalega hafi Nkrúmah snúið
bakinu við vestrænum ríkjum. Ástæð-
urnar til þess eru bæði margar og flókn-
ar. Ein þeirra er fjandskapur Bandaríkja-
manna við Patrice Lúmúmba, sem var
einn helzti bandamaður hans í barátt-
unni fyrir sameinaðri Afríku og hafði
fallizt á að gera Kongó að meðlimi í
ríkjasambandi Ghana-Gúíneu-Mali, sein
nú er úr sögunni. Aldrei hefur Nkrúmah
komizt nær því að sjá draum sinn ra:t-
ast, og hann hefur alla tíð kennt Banúa-
ríkjamönnum, Belgurn og Bretum um
morðið á Lúmúmba. Önnur ástæða var
langt ferðalag Nkrúmah um Austur-
Evrópu, Sovétríkin (þar sem honom
voru veitt friðarverðlaun Lenins) og
Kína Hann hefur aldrei orðið saanur
maðui' eftir þá ferð, enda var flest gert
til að heilla hann og gleðja.
Mikilvægasta ástæðan er þó kannski
viðbrögð hans við banatilræðunum, sem
honum voru sýnd — annað fyrir ná-
kvæmlega tveimur árum, hitt í janúar
sl. í fyrra skiptið var sprengju kastað
að honum, en í seinna skiptið skaut lög
regluþjónn fimm skotum á hann. —
Nkrúmah veltir látlaust fyrir sér þeirri
spurningu, hver standi á bak við þessi
tilræði. Sennilega eru það útlagar frá
Ghana, en Nkrúmah hefur smárn sariian
þróað með sér þá sannfæringu, að þ&ss-
ir útlagar séu þjálfaðir og kostaðir af
„heimsvaldasinnunum". Blöðin, sem lúta
beinni stjórn Nkrúmah og fá daglega
fyrirmæli um fréttaflutning og annað f rá
stjórnarráðinu, ala á þessum hugmynd-
um, sem eru mjög handhægar fyrir
stjórnarvöldin, þegar þau þurfa að
stimpla andstæðinga sína og koma þeim
undir lás og slá.
c
LJ purningunni, hvort Nkrumah trui
sjálfur á áróður sinn, má svara bæði
játandi og neitandi. Tilfinningar hans
gagnvart Bandaríkjunum hafa alltaf ver-
ið blendnar. Hann minnist með ánægju
námsáranna við Lincoln-háskólann og
Pennsylvaníu-háskóla, þar sem h«nn
lauk prófum í heimspeki og mannfræði.
En hann minnist ekki með sömu ánægju
daganna sem hann reikaði um strætin
í Harlem-hverfi í New York í leit að at-
vinnu og svaf í neðanjarðarlestunum á
næturnar. Þá svarf hungrið oft að hon-
um, enda var kreppan í algleymmgi.
Saga Bandaríkjanna hefur haft djúp
áhrif á Nkrúmah, og hann á marga
bandaríska vini, bæði hvíta og svarta.
Samt lætur hann hlera síma bandaríska
sendiráðsins í Accra, og flestir- mennt-
aðir Ghana-búar eru tregir til að láta
sjá sig oft með Vesturlandabúum.
Nkrúmah er orðinn ákaflega hræddur
um líf sitt og dvelst nálega alveg ein-
angraður í Christianbourg-kastala,
dönsku þrælavirki frá 17. öld sem.stend-
ur á vindbörðum klöppum fyrir ofan
höfnina í Accra. Hann vinnur alltaf 18
tíma á sólarhring, fer snemma á fætur,
etur ristaða brauðsneið og eina eggja-
rauðu í morgunverð, stundar síðan lík-
amsæfingar a.m.k. eina klukkustund,
venjulega tennis. Þar sem hann treystir
aðeins fáum af flokksmönnum sínum og
kvartar oft um framtaksleysi samverka
manna sinna, hefur hann hönd í bagga
með svo að segja öllu, bæði lítilvægu og
mikilvægu. Vegna þrætugirni og tor-
tryggni hefur hann flæmt burt marga
af beztu ráðgjöfum sínum, og margir
af elztu vinum hans og fyrrverandi ráð-
herrum hafa verið reknir frá embættum
sínum og farið í útlegð.
Líf hans verður æ einmanalegra.
Chad Calhoun, bandarískur kaupsýslu-
maður og gamall kunningi Nkrúmah,
minnist þess að forsetinn hringdi til
hans á hótelið í Accra og spurði hvort
Calhoun og kona hans gætu ekki kom-
ið til kvöldverðar þá um kvöldið. Þegar
þau komu á vettvang tók Nkrúmah á
móti þeim ásamt gerðarlegri egypzkri
konu sinni, sem nefnist Fathía. „Ég á af-
mæli í dag,“ sagði Nkrúmah. Bandarísku
hjónin bjuggust auðvitað við fleiri gest-
um, en urðu þess brátt vísari, að þau
voru einu gestirnir sem Nkrúmah hafði
boðið í afmæli sitt.
V 26. tbl. 1964
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 13