Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1964, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSARI
— Ég kem eftir andartak, kunningi. komdu innfyrir og fáðu þér sæti.
A erlendum bókamarkadi
Medieval Technology and Social
Change. Lynn White, Jr. Oxford
University Press. 7/6. 1964.
Söguna má skrifa frá margvís-
legum sjónarmiðum. Það er vafa-
samt að álíta að forriar skráðar
heimildir séu allur sannleikurinn
um það sem heimildirnar fjalla
um. Fyrst er að athuga: hvers
vegna var þessi saga sögð, hvers
vegna var hún skrifuð, í hvaða til
gangi? Hver skrifaði söguna? Þeg
ar það er vitað og viti menn eitt
hvað um höfundinn þá tekur
margt að skýrast. Því verður að
taka allar heimildir varlega, og
oft, líklega oftast segja þær að-
eins hálfa söguna, og stundum
stangast þær algjörlega á við sann
leikann. Sannleikur í sögulegum
6kilningi er alltaf hæpinn og hann
þarf að sannprófa frá sem flestum
sjónarmiðum. Þegar allt kemur til
alls, þá má oft efast um hvort
meiri sannleikur um hið skeða sé
fólginn í rituðum heimildum við-
komandi tímabils eða I jarðlögum,
sem tímasetja má á viðkomandi
timabili. Fornminjarannsóknir
hafa löngum verið álitnar hjálpar
gagn sögunnar, en oft virðist svo
sem ritaðar heimildir séu fremur
hjálpargagn til fornminjarann-
sókna.
Evrópusagan á miðöldum er að
mestu leyti rituð af munkum og
prestum, og það er þeirra lifsvið
horf sem birtist I dómum þeirra
og allri frásögninni. Þeir fjalla
helzt um það, sem þeim er hug-
leiknast, sleppa hinu. Hvernig
hefði Kristnisaga íslands hljóðað,
hefði hún verið rituð af einhverj-
um þeirra goða, sem héldu tryggð
við heiðnina eftir árið 1000? Yið
eigum töluvert af heimildum um
atburði sem urðu hér á 13. öld.
Þessar heimildir hafa oft verið
taldar óyggjandi, en eru þær eins
éyggjandi og lengi var af látið?
íslendingasögur voru lengi vel
taldar sannar; svo kom sú tíð, að
þær voru taldar skáldskapur, en
nú hefur það gerzt að sú saga sem
var talin hreinn skáldskapur var
að nokkru sönn, sem er Hrafn-
katla. Bændur á Héraði hafa löng
lim trúað sanngildi Hrafnkelssögu,
þótt slíkt hafi verið mjög efað af
fræðimönnum, og nú hafa. komið
upp rústir, sem styðja skoðanir
bænda að nokkru.
Sagan, sem rituð er hér á 13.
öld, er persónusaga og pólitísk
saga. Efnahagsieg saga er
óskráð frá íslenzkum miðöld-
um, heimildir tíningur innan um
annað og ef til vill verður heim-
ilda að efnahagssögu íslands á
miðöldum helzt að leita í þær
bækur sem kenndar eru við hjá-
trú og hindurvitni, sem sé I Jar-
teinabækur þeirra sælu biskupa.
í smáanekdótum af karpi þeirra
sælu biskupa birtist oft hið dag-
lega líf þjóðarinnar. Með þvi að
telja saman, er hægt að fá þjóðlífs
myndir, sem hvergi er getið ann-
arsstaðar. Máldagar kirkna eru
einnig góðar heimildir, svo og frá
sagnir um átök milli fslendinga
og kaupmanna I Sturlungasafn-
inu.. Við þessi brot má svo bæta
fornminjarannsóknum. Það má
vel ske, að beztu heimildirnar séu
enn fólgnar I ösku og ruslhaug-
um frá 13. og 14. öld, sé gaumgæfi
lega leitað .
Tæknisögu hefur almennt lítið
verið sinnt, nema þá helzt þeim
þætti hennar, sem er hluti hern-
aðarsögu. White rannsakar hlut
tækninnar í mótun valdahópa í
Evrópu strax á áttundu öld. Þar
er um að ræða nýja hernaðar-
tækni, sem varð til þess að auka
áhrifamátt lénsmanna og aðals.
Ýmis tæki eru tekin í notkun af
bændum frá þvf á sjöttu öld og
fram á þá tíundu, sem juku mat-
vælaframleiðsluna og ýttu þann-
ig undir vjðgang borga og bæja.
Iðnaðarmenn bæjanna bæta tæki
sín og finna upp önnur, sem auka
iðnaðarframleiðsluna, sem verður
undirstaða kapítalismans.
Áður en vélvæðing landbúnað-
arins hefst hér á landi gætir vax-
andi tækni í landbúnaði á nítj-
ándu öld, með nýjum jarðyrkju-
verkfærum og skozku ljáunum,
sem juku heyfenginn mjög. Bókin
er ýtarleg og nákvæm og heim-
ildaskrá ágæt fylgir.
HEIMSPEKI.
The Concept of Mind. Gilbert
Ryle. Penguin Books 10/6. 1963.
Þetta rit er talið til þess bezta
sem birzt hefur um heimspeki í
Englandi síðustu tuttugu þrjátíu
árin. Höfundur deilir á kenningu
Descartes um hina tvo heima efn-
is og anda, sem hefur verið og er
enn eitt helzta þrætuepli almennr
ar heimspeki. Hann ræðir hug-
myndir manna um þekkinguna,
viljann, tilfinningarnar og skiln-
inginn. Bókin er áfaflega skýr og
laus við flautaþyrilshátt og hug-
takabrengl.■
— Lesbók œskunnat
Framhald af bls. 7
mannætan — og er á næsta
leiti við Síivala turninn
fræga. Þær samkomur
nefnast blaðakvöld. Einn
úr hópi stúdentanna er
skipaður „blaðakóngur",
og sér hann um að útvega
íslenzku dagblöðin til
þessa kvölds.
Auk þfess sér Félag ís-
lenzkra stúdenta um
kvöldvökur öðru hverju,
sem jafnan eru hinar fjöl
breyttustu. T.d. hefur
Halldór Kiljan Laxness
oft komið í heimsókn til
þeirra og lesið úr óprent-
uðum verkum sínum. Þeg
ar við heimsóttum Almar
fyrir skömmu, var svoköll
uð „Sviðamessa" næsta
verkefni á dagskrá. ís-
lenzkir stúdentar ætluðu
að bjóða færeyskum stúd
entum til fagnaðar með
sér og höfðu í þvá skyni
nokkra sekki af sviðum
heiman frá íslandi. Ekki
höfum við fregnað, hvern
ig frændum okkar líkaði
þessi sérréttur okkar ís-
lendinga, en haft er fyrir
satt, að Danir haldi sig
jafnan- í nokkurri fjar-
lægð frá íslendingum, þeg
ar þessi eftirlætisfæða
er á boðstólum!
Jóhann Hannéssoni
„HVERFUM aftur til náttúrunnar“, sagði Rousseau. Að
þetta var ekki auðvelt, sýnir meðal annars hans eigin saga.
En áminningin var þarfleg, og innan um ýkjukennda mærð
þessa snillings er einnig að finna sígilda vizku .
Það sem að dómi Rousseau lokaði mönnum leiðina til náttúr-
unnar og eðlilegs lífs, var menningin, ekki sízt vísindin og
ánauðarok þeirrar tízku, sem menn reyndu að tolla í. Heldra
fólk lét börn sín ganga með hárkollu, lét börnin borða sterkt
kryddaðan mat að deginum, en þamba öl að nóttu til, og
púðraði þau rækilega að morgni. Reynt var að gera börn og
unglinga fullorðna fyrir aldur fram. Holberg, hið mikla skop-
skáld, sem var um hálfum mannsaldri eldri en Rousseau, seg-
ir í sambandi við kryddátið og ölþambið, þegar kaffið kom
og breytti lifnaðarháttum manna: „Nú geta eiginkonur vor-
ar og dætur farið í nokkrar heimsóknir fyrripart dags, og þó
komið ódrukknar heim aftur.“
Rousseau ruglaðist stundum í ríminu, gekk ekki ávallt heill
til.skógar, og sízt var hann sjálfum sér samkvæmur í uppeldi
sinna eigin barna, en þau sendi hann á hæli fyrir munaðar-
leysingja, enda er talið að kona hans hafi verið vitgrönn. Þó
voru börnin ekki skilin eftir á götunni. Ekki þurfum vér að
líkjast honum í því, sem miður fór, én rétt er að athuga það,
sem hann hugsaði og sagði vel. Hann minnir oss á þann alvar-
lega vanda, sem verður fyrir hendi þegar ofvöxtur hleypur
í menningu.
Náttúran og borgarmenning eru að ýmsu leyti andstæð-
ur. Náttúran verður að víkja þar sem borg er byggð. Malbik-
aðar götur taka við af grænum túnum. Kýr og kindur verða að
þoka fyrir lestum af ökutækjum, og börnin drekka flöskumjólk
eða hyrnumjólk, sem þau halda að sé allt önnur vara en kúa-
mjólk. Menn eta að vísu ekki mikið af kryddi, en aka í bíl-
um, sem verða fleiri mönnum að bana en skotvopn og sprengi-
efni á friðartímum. Menn spyrja: Hver verður næstur? Hvenær
verður ekið yfir mig?
Nokkrum grasflötum er að vísu haldið við hér og þar í borg-
um, en grasflötin er „klippt og kembd og þvegin" og svo fín að
helzt ekki rriá á hana stíga. Blóm eru ræktuð til yndis og prýði,
en þau verða að váxa og þroskast í skipulegum röðum, líkt og
hermenn í fylkingu. Börnin þurfa að vísu ekki að ganga með
hárkollur á höfðinu, en innan í höfðinu eru þau úttroðin af
málfræðireglum, tali og tónum útvarps og kvikmynda og ekki
sízt af furðulegum myndum, sem vindast upp líkt og á spólum
væru í sálum þeirra. Komi þau í sveit og hvolpur sleiki á þeim
höndina, þá reka þau upp vein, líkt og ljón væri í þann veginn
að eta þau. En ef menn eru drepnir á kvikmyndatjaldinu, telja
þau rólega: „Pabbi, það er bara búið að drepa fjóra.“
Vel upplýstir borgarbúar leggja nokkurt kapp á að hnýta
aftur nokkuð af þeim böndum, sem slitnað hafa með fráhvarf-
inu frá náttúrunni. Þetta er meðal annars gert með góðum nátt-
úrugripasöfnum og grasafræðilegum (botaniskum) görðum í
borgunum. Þótt menn verði að sætta sig við að sjá dýrin upp-
stoppuð, þá hefir slíkt safn allmikið gildi til þess að kenna börn-
um að greina eitt frá öðru í dýraríkinu, og finna nokkuð til
að festa hugann við um leið og sagt er frá dýrunum. f grasa-
fræðilegum garði geta innlendar jurtir hins vegar lifað, og er
það mikill kostur. Dýragarðar erlendis eru afar vinsælir
skemmtistaðir barna, og eru þeir eins konar náttúra mitt í
borgunum.
Þegar drengir úr sveitum komu hingað til borgarinnar áður
fyrr og fengu að dvelja hér nokkra daga, var það yndi þeirra
að skoða höfnina, einhverja stóra kirkju og .svo náttúrugripa-
safnið. Nú er hér í borg grasafræðilegur garður, þar sem sjá má
íslenzkar jurtir, eina og eina og margar saman, auðkenndar
með nöfnum. Sumar jurtirnar eru gjafir frá áhugamönnum;
Þangað geta menn farið og skoðað þær og sýnt þær börnum
sinum. Hvernig ástatt er um náttúrugripasafnið, er almennt
kunnugt og þarf ekki hér að ræða.
Rousseau varð það ljóst að menningin gat ekki horfið aftur
til náttúruástandsins, en hins vegar mátti margt gera til þess
að hún yrði ekki alltof óeðlileg. Leita þarf jafnvægis milli
náttúru og lista. Hjá oss er sú hætta fyrir hendi að menn af-
ræki náttúruna, bæði í sjálfum sér og umhverfi sínu, og láti
skemmtanaiðnaðinn stoppa sig upp, og þægindin draga úr sér
eðlilegan líkamsþrótt.
Annað slagið kveðja læknar sér hljóðs og hvetja menn I
einu og öðru til þess að hverfa aftur til eðlilegs lífs svo sem
að varðveita hjartað.
ÞANKARÚNIR
26. tbl. 19ú4
LESBOK MORGUNBLAÐSINS H