Lesbók Morgunblaðsins - 23.08.1964, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSARI
Er ckkl litegi aV nofm elnliverja aðra a5 ferð tll þess að gera út um l»að, hvort
okkar á að bera inn koíin?
A erlendum bókamarkaði
Garðyrkja, fiskveiðar
The Shell Gardens Book. Edited
by Peter Hunt Phoenix House.
21s. 1964.
•Þetta er bók tim brezka garð-
yrkju, og má margt af henni
læra, þótt veðrátta hérlendis sé
svalari en á Bretlandseyjum og
sumur styttri, ná ýmis erlend
blómstur hér furðumiklum
þroska. Fyrstu kaflamir fjalla
um sögu skrautgarða frá miðöld
um og jfram á okkar daga. Sögð
er saga ýmissa frægra garða og
garðyrkjumanna, og lýst er
að nokkru fjögur hundruð fræg?
ustu görðum á Englandi. Kaflar
eru um fyrirkomulag garða, nið-
urröðun blóma og trjáa, stein-
hæðir, fuglaböð, garðbekki
og stóla og ýmislegt fleira,
sem gerir garðinn að sem þægi-
legustum dvalarstað. Kafli er um
grasfleti og hirðingu þeirra. Bók
in er skreytt 170 myndum auk 24
litsíðna, lesmálið er 320 síður,
svo varla er fáanleg ódýrari bók
um þessi efni.
Behlnd the Se.enes with a Fishing
Pieet. Marc Alexander. Phoenix
House. 10/6. 1964.
Fiskiveiðar eru jafn gamlar
mannkyninu. Frummaðurinn
veiddi fiskinn með berum hönd-
unum, slðar fann hann upp öngla
og net og nú á dögum er öll hugs
anleg tæknl notuð við þessar
veiðar. En þrátt fyrir það er
þessl ntvinnugrein áhættusöm,
cins og íslendingar ættu að vita
manna bezt. Höfundur lýsir líf-
inu um borð I togara, lýsir öllum
hinum margbrotnu . tækjum
skipsin* og vinnutilhögun, stærri
og minnl fisklbátum er lýst, en
höfundur telur þá að allri gerð
til beztu sjóskipa, sem smíðuð
hafa verið. Auk ógna úthafsins
mátti áður fyrr búast við sjóræn
ingjum, óvinaherskipum og jafn-
vel þrælaveiðurum. Hætturnar
voru margvislegar. Nú á dögum
eru það ofviðrin. Höfundur lýsir
helztu fiskimiðum og kemur þar
inn á landhelgisdeilu Breta og ís
lendinga. Áður fyrr treystu sjó-
menn á eigin reynslu, drauma og
fyrirburði. Reynslan er jafn dýr-
mæt og áður, en 1 stað hjátrúar
er komin aðstoð vísinda og tækni.
Nútíma fiskibátur er búinn fjöl-
breyttari tæknigögnum og tækj-
um en stærstu farþegaskip. Bók-
inni fylgja nokkrar ágætar
myndasíður, auk uppdrátta af
fiskimiðum og leiðum.
Bókmenntir
The Nomads. René Puget. Cass-
ell. 18s. 1964.
Þessi skáldsaga kom út hjá
Flammarion, París, 1962, er þýdd
á ensku af Edward Lanchbery.
Höfundurinn er flugmaður að at-
vinnu, fæddur 1910 í Toulpn.
Var í franska flughernum I upp
hafi stríðsins. Eftir fall Frakk-
lands barðist hann sem flugmað-
ur í enska flughernum, og stjórn
aði sprengjuflugvél. Fór 39 ferðir
inn yfir Þýzkaland. Eftir stríðið
gerðist hann atvinnuflugmaður,
gaf út minningar sínar 1959, „Tiu
þúsund flugstundir". Þessi bók er
fyrsta skáldsaga hans, sem lýsir
lifi langleiðaflugmanna. Sagan
segir frá flugferð frá Frakklandi
til Austurlanda og heim aftur.
Hann lýsir voldugleik og seið há
loftanna, hinum endalausu víð-
áttum og því valdi, sem endalaus
firð hefur á sálarlif og viðhorf
þeirra, sem stunda þessa atvinnu
grein. Loftin seiða þá og draga
til sin eins og hafið farmanninn.
Bókin er ágæt lýsing á lífi þessa
fólks og því umhverfi, sem það
byggir. Ágætar lýsingar á spili
skýjafarsins og' hinum endalausu
litbrigðum ofar jörð og hafi. Bók
þessi hefur þegar verið þýdd á
þrjú tungumál.
Poems by John Wilmot, Earl of
Rochester. Edited by Vivian de
Sola Pinto. Muses Library. Rout
ledge and Kegan Paul. 8/6. 1964.
John Wilmot var fæddur 1.
apríl 1647. Faðir hans studdi Stu
arta í baráttu þeirra gegn Púrí-
tönum og dvaldi um skeið I út-
legð í Frakklandi. Hann var mik
ill vinur Karls II, og fær lávarðs
tign 1652. Deyr 1657 eða 58. Son-
ur hans erfir lávarðstignina á ell
efta ári. Hann fær góða menntun,
og var sérstaklega vel að sér í
latínu. Hann innritast í Háskól-
ann I Oxford 1659. Fær meistara
nafnbót 1660, og mátti þakka það
minningu konungs um föður
hans. Auk þess veitti konungur
honum árlegan: lífeyri að upp-
hæð 500 pund. Á Oxford-árunujn
tekur hann að súpa, og virð-
ist það hafa tafið nokkuð fyrir
nárni hans. Hann fer i utanlands
reisu með kennara sínum. Þeir
ferðast um Frakkland og Ítalíu,
koma til Padúa 1664. Skömmu
síðar hverfa þeir aftur til Eng-
lands. Rochester gerist hirðmað-
ur um 1665 og þá hófst hin fræga
saga ólifnaðar og stráksskapar,
sem gerði hann alræmdan.. Hann
kvæntist ágætri konu Elizabeth
Malet 1666, og virðist alltaf hafa
haldið tryggð við hana, á vissan
hátt. Hann lifir tvöföldu lífi,
stundum ágætur heimilisfaðir og
mildur og vinsæll meðal leigu-
liða sinna, og hitt yeifið annálað-
ur fyrir strákapör og ólifnað, oft
talinn einn sá versti meðal hirð-
manna Karls II. Hann fór i leið-
angur til Noregsstranda á þess-
um árum, og reyndist hinn bezti
hermaður og var launað ríkulega
af konungi. Hann á í hörðum deil
um við Dryden, en þeir höfðu
áður verið perluvinir. Trúmál
orkuðu mjög á hann eins og aðra
samtíðarmenn hans. Efagirni
hans var mikil og það var ekki
fyrr en skömmu fyrir andlátið,
að hann öðlaðist frið. Hann deyr
1680. Sem skáld er hann fyrst
metinn að verðleikum nú á dög-
um, og er þessi útgáfa ætluð til
þess að gera verk hans aðgengileg
öllum almenningi. Þessi útgáfa
er einstaklega falleg, vel prent-
uð á góðan pappír, og hlutföll
leturs, prentflatar og pappírs
með ágætum. Bókin er augna-
yndi í látleysi sínu og einfaldleik.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
RÉTT um þær mundir sem hér voru flutt í útvarpið erindi
um tilviljun og tilgangsleysi lífsins, fékk ég í hendur bréf frá
kunningja mínum, sem er prófessor í heimspeki og hugsjóna-
sögu við einn af .háskólum Norðurlanda. Tilefni bréfsins var
að segja mér frá bók eftir Austurríkismanninn Viktor Frankl,
sem er prófessor í Vínarborg. Titill bókarinnar er: „Lífið hef-
ir tilgang". Bókin kom út fyrir fáeinum árum. Starfsbróðir
minn segir að því sé spáð um Frankl að hann muni mikils
metinn í hugsjónasögu samtímans, „éins konar nýr Freud“
sem stefnir í allt aðra átt en hinn frægi læknir, sem bar það
nafn.
Hvernig stendur á kenningunni um tilviljun og tilgangs-
leysi lífsins? Er hér ekki sett í umferð ávísun, sem engin
vísindaleg innistæða er fyrir? Allur þorri vísindamanna skil-
ur ekki hina teleologisku hugsun, þótt þeir skilji mai'gt ann-
að. Þekkingarfræðilega er tilviljunarhugtakið í flokki frum-
spekilegra hugtaka, sem hvox-ki verða sönnuð né afsönnuð.
Að blanda því inn í vísindin — sem fást við staðreyndir í
hlutaheiminum — er vægast sagt óheppilegt, og samblöndun
vísinda og frumspeki er af mörgum ekki talin heiðarleg. Til-
viljunarhugtakið í munni vísindamanns táknar nánast upp-
gjöf á því að gefa skynsamlega skýringu, og minnir einna
helzt á töfraformúlur frumstæðra manna.
í daglegu tali kann hiris vegar að vera eðlilegt að tala
um tilviljun, einkum þar sem enginn vilji býr að baki né
neinar kunnar orsakir. En verðbólga er hlaupin í notkun orðs-
1 ins. Óvissuformúla W. Heisenbergs þýðir ekki takmarkalausan
fjölda af „tilviljunum", heldur miklu ftemur að tveir mögu-
leikar séu fyrir hendi og verði ekki báðir að raunveruleika
í senn.
Tilviljunar- og tilgangsleysishyggjan eitrar líf fjölda nú-
tímamanna, skapar lífsleiða eða magnar hann, ef hann er
fyrir. Tilgangsleysiskenningin verkar eins og djúpsprengja í
sálarlífinu. Menn laumast þegjandi og hljóðalaust frá konu
og börnum, hverfa og láta hvergi til sín heyra, skrópa frá
skyldum lífsins, loforðum og drengskaparheitum, flækjast
rænulausir frá einum stað til annars, eða stytta sér aldur,
til þess að losna við allt í einu. Það er ekki langt síðan sósíal-
vísindamaður frá Bandarikjunum ræddi þessi mál. Og það
sem Frankl leggur til málanna er í stuttu máli það, að
skortur á meiningu í tilverunni, en ekki kynlífsmisfcllur, sé
aðalorsök taugaveiklunar nútímamanna.
Það liggur í eðli manna að vilja lifa lífi, sem hefir tilgang.
Drengir eru ekki orðnir stórir, þegar þeir vilja eitthvað verða.
Litlu stúlkurnar með brúðurpar sinar vilja líka eitthvað verða.
Að troða því inn í sál þeirra á ungum aldri að lífið sé til-
gangslaust, er því líkt sem að smíða sprengju, sem kann að
sprengja sálarlíf þeirra í sundur þegar þau verða veik fyrir
eða bera þungar byrðar síðar í lífinu. Þegar markmið mannlífs-
ins er brotið niður og tilviljun eða tilgangsléysi sett í staðinn,
sýnir sig að ýmsir eru ekki sterkari en svo að þeir brotna líkt og
brákuð strá eða slokkna líkt og logi á kerti. Þeir verða aldrei
það sem þeir áttu að verða.
Lífið hefir tilgang, segir Frankl. Hvaða tilgang hefir þá
lifið? Ef vér leitum svars í postullegum boðskap vorrar*
heilögu trúar, sem kynslóð eftir kynslóð hefir framleitt mikla
mannvini, þá er svarið á þessa leið: Guð hefir fyrirbúið góð
verk frá grundvöllun heims til þess að vér skyldum lifa lífi
voru til að vinna þau. (Sbr. Efesusbréfið). Á meðan á þess-
um góðu verkum stendur, og að því loknu, skulum vér fela
sál vora Guði og treysta því að sá, sem gaf oss lífið, muni
vel fyrir öllu sjá. Eða sagt með öðrum orðum: Guð hefir gert
lífsáætlun fyrir þig og mig. Að vísu er okkur frjálst að snið-
ganga hana, lifa fánýtu, innantómu eða jafnvel illu lífi, og
glata þar með sál okkar. En það er ekki sökum þess að lífið
sé tilgangslaust, heldur af því að við viljum ekki tilgang lífs-
ins, heldur bindum bandalag við dauðann og tilgangsleysið.
Dauði er í máli kristninnar ekki aðeins stöðvun lífrænna at-
hafna líkamans, heldur skortur á anðlegu lífi.
Tækifærin til hins markvissa lífs eru oss gefin með skyn-
samlegri vinnu, skynsamlegri hvíld, skynsamlegri guðsdýrkun
og mannúðlegum samskiptum við náungann. Guð sér svo um
að lögmál og tilgangur fylgi lífinu, en það er vort að ganga
inn í hin góðu verk, sem bíða eða þurfa á oss að halda til
þess að verða unnin — eða ganga framhjá þeim.
27. tbL 1964
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 11