Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Side 6

LISTIR
_ Framhald af bls. 5.
hjákvæmilegt, að hann sé alræmdur í
hugum manna. Stundum freistast mað-
ur til að'halda, að sú fjarstæða sé ekki
til, sem hann sé ekki reiðuhúinn að
grípa til í því skyni að auglýsa sjálfan
sig. Skýring hans á þessu er sú, að hann
þurfi að sanna fyrir öðrum, að hann
sé ekki hinn látni eldri bróðir hans,
sem hann var skýrður etftir.
Hann heldiur því fram, að Turner sé
vafalaust versti málari sem uppi hefur
verið og ennfremur, að allt nýtt innan
máiaralistarinnar hafi áður verið séð
fyrir af honum sjálfum. Hann hefur
komið með þá fullyrðingu, að Le Coub-
usier hafi verið haldinn „masochisma“
og hann hefur óskaplegt dálæti á Pic-
asso, sem hefur aldrei endurgoldið gull-
liamra hans eða svarað brigzlmælum
_ hans. í stuttu máli sagt, allt í fari Dali
tryggir það, að gera hann alræmdan og
að fáir taka hann alvarlega. Ef Dali
nyti þessa ekki til fullnustu gæti þetta
auðveldlega haft ógæfuna í för með sér.
Hann er auðugur, hann er frægur og
hann er dáður af jafnmörgum og þeim,
sem hata hann. Hann nýtur hylli
Franoo. Hið risastóra málverk hans,
„Orustan við Tetuan“ var nýlega keypt
af Huntington Hartford safninu í New
York. Hvaða máli skiptir hann að meiri
hluti fremstu listmálara, gagnrýnenda
og forstjóra listasafna sé örugglega mót-
snúinn honum? Eða þótt óvimveittur
Handaríkjamaður hafi lýst því yfir, að
nafn hans væri nýtt orð yfir dollara-
græðgi?
að væri fáránlegt að neita því,
•ið tilraunir til að vekja æsing manna
verður jafnvel vart í hinum listrænustu
og alvörugefnustu verkum hans. Þessi
tiJraun til að vekja atíhygli hefur iðu-
loga komið fram í ósvífnum dónaskap.
Til dæmis í rnynd hans af Mae West,
sem hann málaði sem vistarveru og
voru hinar rauðu varir hennar sem legu
bekkur og kinnar hennar sem stigi milli
hæ-ða. Þetta er varla kjarni mikililar
listar, heldur fáránlegrar skemmtunar.
Ég hef sagt hér að framan, að Dali
væri sannur súrrealisti að eðlisfari.
Tækni hans og það, sem margir kalla
„brjálæði“ hans, hefur gert meira til
að skilgreina súrrealistann heldur en
verk annara mikilla málara þessarar
stefnu, t.d. Ernst, Breton, Magritte og
Tanguy. Hættan er sú, að menn líti
á Dali einungis sem eitthvert viðund-
ur. Hann er það ekki og hann á það
skilið, að menn kynni sér hann nánar.
Dali er spánskur og er frá Katalóniu.
Dálæti hans á dauða, ófreskjum,
grimmd og kvalalosta er í samræmi við
hinn ævafoma áhuga Spánverja á þess-
um efnum og sem birtist í spánskri list
ailt frá rómönskum handritaskreyting-
um og til Goya og Picasso.
R A B B
Framhald af bls. 5.
vísindum. Allt okkar fólk, sem fer
til framhaldsnáms erlendis: Kemur
þaö ékki heim meö erlend áhrif t
formi, aukinnar þekkingar og hœfi-
leika til aö byggja upp og bæta
íslenzkt þjóöfélag?
Og hvaö um félagsmálin: Verk v
lýösfélög, samvinnufélög, ung-
mennafélög. Voru þaö ekki erlend
áhrif, sem uröu til þess, aö þessi
félagasamtök og ótal fleiri komust
á fót hér? Og svo aö viö nefnum
það, sem hefur verið kjölfesta ís-
lenzks þjóöfélags um aldir, kristin-
dóminn. Er hann e.t.v. einhver ís-
lenzk uppfinning?
Kommúnistar, sem hœst gala um
ógnir erlendra álirifa, mundu senni-
lega samþykkja strax, aö kristin-
dómur vœri gott dœmi um erlend
áhrif. En prédikanir kommúnista
og sálufélaga þeirra um skaösemi
erlendra áhrifn hitta þá sjálfa verst
af öllum, eöa var kommúnisminn
fundinn upp á ísandi? Þetta skyldi
þó ekki vera erlent fyrirtœki?
Nú segir e.t.v. einhver: Hann
gleymir auövitaö menningunni, bók-
menntum og listum! — En hvernig
œtli bókmenntir okkar og listir
heföu þróazt, ef þess heföi veriö
gœtt, aö þœr yröu aldrei fyrir er-
lendum áhrifum, góöum og slœm-
um? Sennilega hafa þœr bara ekki
oröiö fyrir nógu miklum áhrifum.
Svo mikiö er víst, aö tiltölulega sára
fá síöari tíma bókmenntaverk hafa
fundið hljómgrunn utan Islands. Og
þeir rithöfundar og listamenn, sem
hlotiö hafa einhverja frœgö erlend-
is, eru einmitt þeir hinir sömu og
mest hafa feröuzt, kynnzt flestu og
mest hafa séð: Þetta eru mestu
heimsmennirnir. — Og þetta eru
líka mennirnir, sem liljóta mest
lofið meöal sinna landsmanna.
Meöal þeirru, sem telja þjóöinni
stafa ógn af erlendum áhrifum, eru
líka taumlausir dýrkendur fortíð-
arinnar. Menn, sem ekki skilja
straum lífsins og sjá aöeins eitt
ráö til aö varöveita menningararfinn
Aö lifa í fortíöinni, viöhalda fortíö-
inni, jafnskemmtileg og hún mun
annars hafa veriö oft og tíöum. Nei,
tunga og menningararfur veröa
ekki bezt varöveitt meö þvi aö eta
tros og vatnsgruut að hœtti forfeðr-
anna. Þaö er ekki leiöin til aö viö-
halda tengslum viö fortíöina, held-
ur leiöin til þess aö daga uppi á út-
skeri.
Tvær af hetjum Dali, Velasquez og
Gaudi, voru einnig Spánverjar. Hinar
skörpu útlínur í myndum hins unga
Velasquez, innsýn hans í lögmál lj’ss
og skugga, er mikilvæg uppspretta fyr-
ir hið mikla raunsæi Dali. Og sérhver
sá, sem skoðar kirkjumyndir Gaudi í
Bnrcelona, mun sjá mörg svipuð fyrir-
biigði og koma fram í hinum súrrea-
lístísku myndum Dali.
Önnur uppspretta fyrir hugmynda-
flugi Dali, eins og hún var nærri því
crugglega fyrir Gaudi einnig, eru jarð-
lögin og landslagið umhverfis Port
Liigat, þar sem Dali hefur dvalizt svo
rnikinn hluta ævi sinnar. Ströndin er
mjög vogskorin og þar er mikill fjöldi
hrjóstugra eyja, enda ná Pyreneafjöill-
in þar út í Miðjarðarhafið. Það glittir
ó járn í klettunum og þeir taka á sig
margvíslegar rnyndir. Og maður freist-
ast til að halda, að lifandi verur eigi sér
þar bústað. Og þegar vindurinn blæs
Framhald á bls. 13.
Sannleikurinn er sá, aö erlend á-
hrif hafa veriö okkur meira viröi
— og veröa okkur meira virði en
flest annað. Aukinn samgangur viö
aörar þjóöir, heimsóknir útlendinga
og vaxandi feröalög íslendinga til
útlanda víkka sjóndeildarhringinn.
Meö því aö kynnast öörum þjóöum,
menningu þeirra, siöum og venj-
um, veröum viö ekki aöeins fœrari
um aö foröast slæmu áhrifin og
vinsa úr hiö fjölmarga, sem getur
styrkt og bœtt ökkar þjóöfélag. Viö
veröum líka fœrari um aö meta og
sjá okkar menningararf í réttu Ijósi
og veröa hluti af nýjum heimi án
þess að tapa þvi, sem okkur er kœr-
ast. h.j.h.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS-
14. tbl. 1965.