Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Side 7

V.
f'órður sýslumaður Thorlacius íókk
veiting'u fyrir Árnessýslu, vitjaði
hennar á útmánuðum 1814 og fór
iandleið suður. Hann er í Öræ-fum
iaugardaginn næstan fyrir pálma-
sunnudag. Þá var rigning en hæg-
viðri, ár örísa og jörð marþíð. Thor-
iacius og fylgdarmaður hans riðu
sem leið lá framan við Hofsbæi.
En heima á hlaði er vegfarend-
u:m gefið auga, hlaupið á hest og
þeyst út á veginn. Þar fer bóndinn
Davíð Jónsson og hefur í hendi brodd
staf mikinn, „hvar broddurinn horfði
upp.“ — aHnn er keikur, ef til vill
þylur hann í svart skeggið, minnug-
ur fornra frásagna:
„Mik dreymdi þat“, segir Fiosi
„at ek þót tur . t vera að
Lómagnúpi ok ganga út ok sjá
upp til gnúpsins, ok opnaðist
hann ok gekk maður út úr gnúp-
inura ok var í geitheðni ok
hafði já-rnstaf í hendi. Hann fór
kallandi.... “
V ísa Járngríms hefur eflaust
verið Davíð tungutöm.
Nú átti að kalla enn einn til reikn-
ingsskila!
Eftirreiðarmaðurinn dró vegfar-
endur uppi á skriðunni innan við
bæinn, hljóp af baki, laust niður
stafnum og greip í tauma á hesti
sýslumanns. Kastaði fram kveðju og
íylgdi spurning í kjölfar:
„Sælir nú Theodorus! Hvar eru
nú þeir dönsku og norsku þrælar
með byssur og korða, sem þú lézt
arrestera mig?“
Falar síðan kautioninq, sem sýslu-
maður hafði tekið á Djúpavogi, sagð-
ist þrá það, að frelsast frá skuldar-
heimtu, er erfingjar Jóns sál. í Papey
séu til sín að gera. Þegar gjaldið lá
ekki iaust færðist Davíð allur í auk-
ana, hvessti rödd og krafðist þess að
kammerassessorinn uppijúki koffort-
um og úttelji peningana.
Þórður Thorlacius sat á hestbaki,
heitt í hamsi en lafhræddur u.m líf
og limi. Skammt frá veginum voru
synir Davíðs. Einkum hefur sýslu-
maður illar bifur á þeim eldra, hygg-
ur honum stefnt til höfuðs sér, ef
slær í harðbrák. Bezt að fara í gát
og finna undankomufeið. — Hann tel
ur óhægt að opna farteski í regni,
vill þá heldur skreppa að Hofi. Þeg-
ar þangað kom, leitaði hann skjóis
og verndar undir handarjaðri Páls
bónda Eiríkssonar og lætur ekkert
fait.
Hann er þó ekki stórmannlegur í
yfirlýsingum, óttakenndin við líkam-
legt hnjask, jafnvel brugguð bana-
ráð, er ekki að öllu horfin. Hann
fór undan í flæmingi, lofar að greiða
umrædda peninga sjá sóknarprestin-
um.
Kóngsmaðurinn bað Pál bónda um
tvo til fylgdar að Sandfelli, til vernd-
ar fyrir hættum á veginum. Gerðist
ekkert frásagnarvert fyrr en í kirkj-
unni í Sandfelli, er Davíð innti eftir
framboðnu gjaldi.
Thorlacius kvaðst aldrei hafa lofað
að betala Davíð peningana, en lézt
fús að gefa peninga til fátækra í Ör-
æfinm, þá peninga ætli hann að skilja
eftir hjá sýslumanninum í Vik; allt
voru það óhaldinyrði. —
Þegar haldið var úr hiaði, hafði
prestur léð sýslumanni fjórða fylgd-
armainninn til halds og trausts að
Svínafeili. En Davíð hvarf heim við
svo búið. Sagði þó að skilnaði við
Thorlacius, að Árnesingar mundu
rétta á honum krókinn, sem hann
befði beygt á sér.
Sigurjián Jónsson
VI.
S uður á Eyrarbakka ritaði
Þórður sýslumaður Thorlacius klög-
ún til stiftamtmanns og útmálaði
herfilega tiltektir Davíðs, er hafi yf-
irfallið sig á förnum vegi með of-
beldi, heimtar hann dæmdan svo sem
lög standa framast til gagnvart ræn
ingjahyski.
í Austur-Skaftafellssýslu var líf í
tuskum sumarið 1814, mektarmenn á
ferð og flugi. Um vorið heldur sýslu-
maðurinn, Jón Guðmundsson í Vík,
frumpróf í málinu. Bergur Bene-
diktsson umboðsmaður í Árnanesi
mætir sem sérlegur fulltrúi ákæru-
valdsins. Þeir eru ábúðarmiklir á
svip vitandi u.m hlutverk sitt. Eink-
um eru það Hofsmenn, sem sæta fyr-
irkalli, og er sálarheill í veði að
rétt og satt sé skýrt frá, hvað þeir
sáu og heyrðu árásardaginn.
Sá ákærði, Davíð Jónsson, hlýddi
á vitnan manna og skaut að spurn-
ingum. —
ÖNNUR GREIN
Davíð var á hvers manns vöruim
Iangt út fyrir sýslumörkin. Alþýða
manna hreifst af hugrekki hans.
Það var hetjudáð, að taka í lurginn
á kóngslallanum. Hvemig svo sem
bóndanum reiðir af í rangölum rétt-
vísinnar, verður framganga hans
iengi í minni. Kenningarnafnið Mála
Davíð skal hann bera og í rammis-
lenzkum sögnum velli halda.
Aðdáun er minni og blendnari í
hópi valdsmanna. Þó að margir þeirra
liggi á því lúalagi ár og sið og alla
tíð, að níða og ærukrenkja kolleg-
ana, ganga þeir einhuga gegn búand-
körlum, sem vilja gera sig digra.
Davíð sjálfum er ljóst, að hann
stendur höllum fæti. En athæfið í
Öræfum laugardaginn næstan fyrir
pálma átti forleik. Líta verður aust-
ur á Djúpavog og rifja upp hvað
gerðist fyrir tæpum áratug. Þykist
Davíð eiga þar forsvarsástæður, en
veit að í straum verður að stefna til
að ná þeim fram:
Mín svo batni máladeild
mótpartinum sízt að vild,
ná ef skai í hennar heild
halda þarf á klækjasnilld.
n
M-r avið leggur áherzlu á, að all-
ir þættir málsins séu kannaðir. En
þó að hann hryndi ýmsum kæi-u-
póstum verður lítið um varnir. Eldri
ágreiningsefni eru látin liggja í lág-
inni grafin og marklaus. Vegfriðar-
brotamáiið einangrað, um það snúast
forsendur og niðurstöður dóma. Dav-
ið fundinn sekur um: „með ásettu
ráði að skelfa annan saklausan“.
frá Þorgeirssiö&um:
Það straffast að vísu ekki sem óbóta-
mál, en stigamanninum úr Skafta-
fellsþingi verður þó að veita éftir-
minnilega ráðningu.
Héraðsdómarinn hafði kveðið upp
dóm 20. febrúar 1815 á heimili sínu
í Vík. Hann dæmir Davíð til að líða
tuttugu vandarhögg og greiða allan
áfallinn málskostnað, en það hafði
reynst tímafrekt og snúningssamt að
koma málinu saman.
Davíð er ekki á þeim buxum að
láta leysa ofan um sig .áfrýjar til
yfirréttar. Hann virðist trúa því í
heilagri einfeldni að allir standi jafn
ir undir lögunum og engu líkara en
hann viti ekki, að honum ber að
virða allt „sem lög og siðsemi til-
skilur persónum æðra stands“.
Davíð flutti búferlum vestur í
Landbrot, bjó eitt ár í Efri-Vík og er
þar, þegar hann sá sæng sína upp-
reidda í landsyfiri'éttardómi frá 7.
októ'ber 1815,
ÞVÍ DÆMIST RÉTT VERA:
Davið bóndi Jónsson, fyrrver-
andi á Hofi í Öræfum, á fyrir
hina hér ákærðu ofríkis — og
ósæmilegu breytni við kammer-
assessor og sýslumann Thorlaci-
us þann 2an apríl 1814, að gjalda
40 rdl. S.v. til Hans Majestæts
kassa og 20 rdl. S.v. til fátækra
kassans í Öræfasveit, svo og all-
an af málinu löglega leiðandi
kostnað, hvar á meðal 96 rdl, 72
sk. N.v. eftir héraðsdóminum og
45 idl. S.v. samt 52 rdl. N.v. til
aktors og defensors fyrir lands-
yfirréttinum, allt innan 8 vikna
frá þessa landsyfirréttardóms
auglýsingu undir aðför eftir lög-
urru
VII.
egar dómur er uppkveðinn, og
Davíð hefur fallið í drjú.gar sektir
og óheyrilegan málskostnað, brýzt
hann hart um. Hann á í fórum sín-
um gamalt einkabréf frá sjálfum
héraðsdómaranum. Það er dregið
fram. Bréfið afhjúpaði marðareðli
sýslumamnsins, en smækkaði u.m leið
Davíð sjálfan, sem gerzt hafði ginn-
ingarfífl. Hann grípur síðan til blekk
inga, reynir að dra.ga allt á langinn
og vinna tíma, hefur í huga að fyrna
máiið.
Það er loks haustið 1816, að stift-
amtmaður hnippir harkalega í Jón
sýslumanm Guðmundsson, heimtar
að hann geri tafarlaust skil á þeirri
fjarsekt, sem Davíð á að greiða til
konungs.
Sýslumaður rumskar við vondan
draum, dormar þó. Komið fram yfir
áramót, þegar hann sendir amtinu
svarbréf Lofar hermennskulegum
aðgerðum gegn Prestbakkakots-
bónda, er orðið hefur honum óþjáll
ljár í þúfu. Verður samt varla greint
hvort meir má: grobbkemnt sjálfshól
eða kviði við að ganga á hólminn.
Niðurstaðan verður sú, að sýslu-
maður sezt við uppskriftir í Prest-
bakkakoti. Um vorið segir hann í
bréfi til stiftamtmanns, að búslóð
bóndans nægi ekki til lúkningar
dómssektinni. En hann er borubratt-
ur, kann tíðindi frásagnarverð: Dav-
íð Jónsson bjóði fram bæliur, sem
séu nú komnar undir lögihald, „mange
af dem er af stor værder.“
Valdsmaður kinokar sér *;ið að
virða bækurnar til peninga. Hann
veit það eitt, að þær eru ekki selj-
anlegar sannvirði heima í héraði.
Óskar eftir gjaldfresti, unz tækifæri
gefist að selja bókasafnið „á auct-
ion í Reykevig.“ Beztan tíma þar til
telur hann júlímánuð, ferðamenn frá
norðurlandi, svo og úr öðrum lands-
hlutum, séu þá venjulega margir í
bænum ýmissa erinda. Ekki reynist
unnt að selja bækurnar þannig á
þessu sumri, verði því að bíða næsta
árs.
Víst er það, að sýslumaður trúir
því, að hann hafi náð þarna tang-
arhaldi á verulegum verðmætum. Á
manntalsþingi í Öræfum reiddi hann
Davíðs vegna fram helming sektar-
fjár til sveitarkassans. Fyrrverandi
sam.sveitun,gar bóndans, sem áður bjó
á Hofi, eru ekki á því að, ívilna
honum í framlögum. Kröfugerð Ör-
æfinga var afdráttarlaus, undirskrif-
uð af hreppstjóra og sóknarpresti:
Af Davíðs Jónssonar á Prestbakka-
koti í hans og Thorlacius justitsmáli
fyrir landsyfirréttinum í dæmdu bót-
um til Öræfasveitar upp á 20 rík-
isdali í silfri, hefur herra sýslu-
maður Jón Guðmundsson i dag fyrir
manntalsþingréttinum að Hofi út-
greitt 10 rdali courant s.v. eður silf-
ursmápeningum.
En þar ég, hreppstjóri Jón Árna-
son, ekki finn minnstu heimild til að
eftirgefa fátækra fullkominn rétt, og
sveilarbændur, sem hljóta að bera
öll sveitarþynglsi, þegar kassinn þrýt
ur, ekki vilja biðja fyrir Davíð en
síður jafna á sig þeim 10 rd. sem
restera:
srvo vænti ég frá háttnefndum vor-
um sýslumanni hinna eftirstandandi
10 rdala það fyrsta skeð getur.
Hofi, llta júní 1817.
Jón Árnason.
S em viðstaddur við
þessa sveitarsök:
Brynjólfur Árnason.
Yfirvaldið lætur mgan bilbug á
sér finna, þegar hann tekur máti
þessari skuldheimtu. Svör hans eru
gagnyrt: Davíð Jónsson getur ekki
greitt, hvorki þetta né annað, fyrr
en bókum hans verður komið í verð.
Bóndinn í Prestbakkakoti elur á
ráðagerðum um að leysa bækurnar
út. Verður varla dregið fram í dags-
Ijós, hivort þar gætti yfirvarps og
brúkinmennsku, eða hann geri sér
vissar vonir um að geta innt af hönd-
u.m greiðslu til kóngsins kassa, án
þess að forlóra bókunum.
Hann á leið suður, lestaferð til Eyr
arbakka, ætlar að bregða sér til
Reykjavíkur. Látið í veðri vaka, að
sú reisa gæti breytt gangi mála. Það
sýnir meðfylgandi yfirlýsing.
Þann verificeraða lista, sem sýslu-
maður minn, hr. Jón Guðniundisson,
hefur gefið mér yfir mínar regvi-
steruðu bækur, að tölu 52, lofa ég a ð
afhenda herra stiftamtmanni v.
Castenskiold, nema ég þar afleggi
peningana, því þá tek ég general
kxitteringu, sem ég vísa veinefnd-
um m.inu.m sýslumanni á minni heim
ferð til baka.
Staddur að Vík,
þann 7da júlí 1817.
U. tbl. 1965.
Davíð Jónsson.
. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7