Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Qupperneq 14

Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1965, Qupperneq 14
ss Eð Melton S. Davis: ANTHONY QUINN Hrokafullur — duttlungafullur — ómögulegur ? ALLT líf Anthony Quinns hefur verið barátta — fyrir mat, fyrir atvinnu, fyrir þekk- ingu, fyrir viðurkenningu, fyr- ir virðuleika, fyrir persónu- leika. f þessari baráttu er stöð ug sjálfsprófun og nýuppgötv- un á sjálfum honum. Hver sig ur veldur honum efa um sjálf- an sig, og hvert afrek verður ný áskorun til frekari dáða. Hann er ekki fyrr kominn í mark en hann snarstanzar og reynir að hugsa út, hvar hann hafi verið — og hversvegna. En með meistaralegri per- sónusköpun sinni á Zorba, Grikkjanum, virðist Quinn hafa komizt út úr myrkviðinu, eft- ir að hafa í tólf ár reynt að finna sjálfan sig, baeði sem leikara og mann. Hverjum öðrum manni mundi hafa þótt þessi ár við- burða- og árangursrík. Ef út í það er farið, þá kom hann fram á Broadway í tveim veliheppn- uðum leikritum — í öðru þeirra með Laurence Olivier — og sýndi síbatnandi leik í tutt- ugu kvikmyndum í Englandi og Ameríku og vann Oscars- verðlaunin tvisvar. Samt segir hann sjálfur: „Árum saman hetf ég staðið í skugganum af „La Strada“, sannfærður um, að ég gæti ekki farið fram úr sjálfum mér. Hvert sem ég kom, í veit- ingahús eða næturklúbba, var verið að leika lögin úr þessari mynd. Þetta var orðið að nauð ungarhugsun hjá mér. En nú er Zorba svo fyrir að þakka, að ég hef getað komið fram með eitt hvað jákvætt aftur. Innri maðurinn. Túlkunin er það, sem leik- arinn Quinn leitar að í hverju hlutverki, til þess að réttlæta manninn Quinn. I Zorba er það staðfesting á einstaklingn- um. Hann segir: „Við lifum í heimi falskra verðmæta, um- kringdir hrsesni, og með litlum heiðarleika eða virðingu". Við erum komnir á það stig, að túlkunin er orðin mikilvægari e<n það, sem hún túlkar. Ég vona, að menn líti á Zorba, sem einskonar frelsim. Hann er mjög amerískur, af því að hann er brautryðjandi, og ákveður sjálfiur sín verðmæti. Hver mað ur verður að finna sín eigin verðmæti, en ekki láta melta þau fyrir sig. Hver sem er, get- ur vísað ykkur veginn, en þið verðið að eiga styrk til að feta hann sjálf“. Quinn fæddist í Kaþólskan sið, og lærði til prests. En þegar ég var orðinn 14 ára „vakti skrautið og viðhöfnin mig til uppreisnar. Hin ein- fötfdu sannindi kirkjunnar, sem eru nægileg fæða fyrir hinn andlega hungraða, hurfu, kaf- færðust í reglum. Og þegar ég sá, að fólk var að dýrka regl- urnar en eklki guð, yfirgaf ég kirkjuna og gerðist götuhorna- predikari, eldheitur, og barði bumbur fyrir sáluhjálpina. Seinna gerðist ég guðspeking- ur. Ég lagði stund á austræn trúarbrögð, og loksins eign- aðist ég mína eigin trúarsann- færingu. Quinn getur sagt eins og Zorba: „Ég hetf gert hundrað og aftur hundrað mismunandi verk um dagana, en samt ekki nógu mörg. Menn eins og ég þurfa að lifa í þúsund ár“. En Quinn hefur þama gott forskot Hann er líklega eini leikarinn, sem skrifað hefur sjálfsævi- sögu, sem lýkur við 21 árs ald- ur. „Og hví ekki það?“ oskrar hann í sýnilegri sjálfsánaegju. „Þegar ég var kominn á þann aldur, hafði ég verið í bylting- unni í Mexíkó, þreytt hnefaleik við Primo Camera, leikið með Mae West, hrifið John Barry- more, predikað með Aimée Semple McPherson, farið á fyllirí með Thomas Wolfe, ferð azt með Jim Tully og sungið með Sjaljapin. Æska hans var erfiðleikum stráð, allt frá því að hann fæddist fyrir 49 árum í Chihua hua í Mexíkó. Mexíkönsk móð- ir hans bar hann á bakinu heim til Éandaríkjanna, þar sem hann hitti írsk-amerískan föð- ur sinn í fyrsta sinn. Það var erfitt uppdráttar í fátækra- hverfum Mexíkómanna í Los Angeles. Hann burstaði skó, seldi blöð, hjálpaði við bygg- ingu vatnsleiðslu borgarinnar, sem vatnsberi. Þegar hann var 10 ára bjó hann til legstein yfir föður sinn, með eigin hendi. Hann talaði ekki ensku fyrr en hann var 12 ára: „Fjór- tán ára gamall var ég undir- verlcstjóri fyrir 200 manna hóp, en ég man“, segir hann og stingur hendinni undir flibb ann að aftan, „að skrópa-um- sjónamaðurinn kom og dró mig aftur í skólann“. Jafnvel nú orðið, þegar hann fær upp undir hálfa milljón dala fyrir hverja kvikmynd, minnist hann enn þessara ör- birgðadaga æsku sinnar. „Ég var næstum síhungraður fyrstu tuttugu ár ævinnar“, segir hann. „Ég féll í yfirlið af sulti, þrisvar sinnurn, síðast þegar ég var 19 ára. Umhverfi mitt færði mér baráttuna upp í hendumar. Ég varð að berjast til þess að verða eitthvað. Þess vegna er ég að leika. Hver maður þarf að eiga í einhverju stríði til þess að verða eitthvað ágengt“. í dag er svo komið, að þessi leit að kjarna leikpersónu, hef- ur komið því orði á hann, að hann sé hrokafullur, duttluruga fullur og ómögulegur. Hann hefur hvað etftir annað stöðv- að myndatöku, vegna þess að hann hefur heimtað að kom- ast inn í hvert smáatriði hlut- verksins, og jafnvel látið breyta handriti til þess að full- nægja sínum eigin skilningi á hlutverkinu. Þessi tilhneiging Quinns til Anthony Quinn þess að ganga í verkin hjá leikstjórunum, hefur ekki gert hann vinsælan í þeirra hópi. „Ég verð að verja mig“, segir hann, sér til varnar. „Vondur leikstjóri er ekki ann að en umferðalögga, sem skip- ar fólkinu yfir sviðið. Sé hann linur, fer leikarinn að eins og veðhlaupahestur og tekur stjórnina sjálfur. Sé hann sterk ur, er sambandið eins og milli karls og konu: Leikarinn seg- ir: „Taktu mig“. Fellini, til dæmis að taka, hafði þau áhrif á mig, að ég bað hann meira að segja að gera aðra útgáfu atf „La Strada". En síðan í „Cabiria" hetfur hann samt lát- ið formið ráða meiru en inni- haldið. Hann er snillingur í kvikmyndagerð, en ekki í túik- un“. Sumir leikarar hafa einnig tilhneigingu til að gæta Quinns vandlega. Gregory Peck segir: í „Byssunum frá Navarone“ gerði hann mér þá grillu að vera alltaf að bretta ermunum á rauðri skyrtu upp og fram, svo að ég fór að brjóta heilann um, hvað ég gæti gert til að afstýra þvi, að hann „stæli sen unni“ alveg“. Hugsanfli þjófur. Jackie Gleason varð enn meir fyrir barðinu á honum í „Bequ iem for a Heavyweight“, og heimtaði, að leikstjórinn hetfði auga með Quinn í upptöku, þar sem hann stóð fyrir aftan Glea- son. Þegar Gleason sá sýnis- hornið af myndinni, gaus upp úr honum: „Hvað sagði ég? hel vízkur þorparinn tekinn til atft ur!“ Leikstjórinn fullyrti, að Quinn gerði ekki annað en standa þarna grafkyrr. „Já, sagði Gleason,“ en sérðu ekki? Hann er að hugsa!“ En Quinn visar öllum svona ásöikunum á bug. „Leikurinn er ekki nein samkeppni af minni hálfu. Ég keppi ekki við aðra en sjálfan mig. Og það er held- ur ekki satt, að ég sveigi hlut- verk til þess að hæfa mínum geðþótta. Ég verð að hugsa sjálfan mig inn í hlutverkið. Tökum til dæmis Gaugin í „Lífsiþorsta“. Þar varð ég að gera meira en bara bera mál- verk. Ég varð að ganga gegn um sömu sál'könnunina og Ihann varð, áður en hann yfir- gaf konu og börn. Var ég ham- ingjusamur? Kærði ég mig nokkum skapaðan hlut um, hvað fólk hugsaði? Ég varð sjálfur næstum fertugur. Þeg- ar ég fann sjálfan mig vera að ganga inn í franskt þorp með blóm, sem ég hafði tínt, vissi ég fyrst, að ég var kominn í snertingu við málarann. Ef gagnrýnendur finna einhvem viðloðandi galla á túlkun Qu- inns þá er það helzt það, að hann leiki allt á stórbrotinn hátt. Það hefur jafnvel verið sagt, að á leiksviðinu í „Beck- et“, hafi hann leikið Hinrik II. eins og hann væri að synda yf- ir Ermarsunid. Hinn aðalleikar- inn, Laurence Olivier, lék Beck et af skynsemi, en Quinn var eintómur lífskraftui- í hlut- verki kóngsins. Quinn varð móðgaður yfir gagnrýninni um leikinn, en þó enn meira þegar Olivier tók við hlutverki kóngsins, eftir að hann sjálfur var farinn, „Ég var fyrr búinn að biðja hann að hafa hlutverkaskipti við mig“, segir hann nú. „Ég dá- ist að enska leikskólanum bæði framburðinum, og eins því hvað hann er sléttur og felld- ur, svo að hann minnir á Watteau, en sjálfan mig tel ég líkjast meira Roua.lt. En Beck- et var nógu gott hlutverk handa mér; ég þykist hafa lært mikið af Olivier, en ég vona líka, að hann hafi lært tals- vert atf mér.“ Erfiðasta hlutverkið. Enda þótt Quinn kimni að hafa náð hámarki sínu í Zorba — og hann hefur komið til méla með akademíverðlaunin fyrir það — þá halda margir því fram, að hlutverkið hafi verið sniðið á hann eftir pönt- un. En Quinn svarar: „Það var það alls ekki. Og að líkindum hetfúr það verið erfiðasta hlut verkið ,sem ég hetf fengið. f fyrsta sinn á ævinni mætti ég alls ekki til vinnu, fyrsta upp- tökudaginn. Ég gat blátt áfram ekki komizt í snertingu við Zorba. Hann er hlutverk, sem er ekki hægt að leika, heldur verður maður að vera það.“ Þrátt fyrir ýmislegt sameig- inlegt, er Quinn ekki Zorba. Zorba er sáttur við sjálfan sig, en Quinn segir: „Ég hef aldrei vitað neinn góðan leikara, sem ekki var óöruggur. Ég veit ég er það. Ég næ aldrei eins hátt og vonir mínar standa til.“ En eins og Zorba, hetfur hann lífs- löngun á við helmingi yngri mann. Þegar Quinn er ekki á tferða- lögurn í kvikmyndaerindum á hann heima í stóru húsi í ná- grenni Rómar. Þar er hann svo einangraður frá þessum venju- lega eltingaleik kring um kvik- myndastjörnur, að þegar hjóna skilnaðarsagan barst út fyrir nokkru, hélt helmingur blaða- mannasveitar Rómaborgar, að hann væri að skilja við Yol- anda Addolori, móður tveggja yngstu barnanna sinna. En í raun og veru átti Quinn fjögur eldri böm, og hafði verið í 26 ár kvæntur kjördóttur Cecils B. de Mille, Katránu, og það var hún, sem hann var nú að skilja við. En samband hans og hinnar 26 ára gömlu umgtfrú Addolori, hófst meðan hann var að leika í „Barrabas“, en þar var hún til aðstoðar í fata- geymslunni. Þegar tfyrra bam- ið þeirra fæddist utan hjóna- bands ,komst Quinn í vanda, sem mátti heita stórvaxinn og var hann þó ýmsu vanur. „Hvað get ég gert?“, sagði hann um þær mundir. „Þrætt fyrir það? En ég er andvígur öllum undanbrögðum. Þagga það niður.... kaupa mér þögn? Það hefði verið sama sem að kaupa sér lygi, sem gæti ver- ið gagnleg, en var fyrirlitleg. Fóstureyðingu? Það hefði verið óguðlegt. Ég hef alizt upp við að horfa á fólk vikja sér und- an öllum vandamálum. En hver og einn verður að takast á við þau fyrr eða síðar. Nú var kom ið að mér“. Hann valdi einu leiðina, sem var í samræmi við yfirlýstar skoðanir hans. I Paris, í júní 1963, lýsti hann því yfir, að Francesco — fyrsta barn hans með ungfrú Addolori — væri sitt barn. „Ég vil láta hann vera elskaðan . . . og ekki láta hann þurfa að fara til sálfræð- ings, 41 árs gamlan, af því að enginn vildi hafa með hann að gera. Ég er ekkert að flagga með gerðir mínar og ég er ekki að gera neitt til að þóknast einum né neinum, en ég vil ekki lóta undan hræsninni. Ég vil drenginn og að hann beri mitt nafn. Og hann skal hljóta sömu ást og umhyggju og hin bömin mín. Eftir að hann hafði gefið þessa yfirlýsingu, sagði hann: „Mér finnst ég hafa staðið við skyldur mínar við fyrri fjöl- skyldu rnína, og nú ber ég á- byrgð á þeirri síðari. Hver mað ur getur lifað að eigin geð- þótta, ef hann er reiðub ’ nn að gjalda það verð, sem bað kostar, hversu hátt sem ' ð kann að vera. Ég er ekki á- byrgur gagnvart neinum nema guði minum, og sú ábyrgð verð ur langærri en hin, sem ég ber gagnvart manntfólkinu." Anthony Quinn og Lawrence Olivier. 14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS- 14. tbl. 1965.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.