Lesbók Morgunblaðsins - 09.05.1965, Qupperneq 11

A erlendum bókamarkaöi
Ævisögur
Twenty-One Years. Randolph S.
Churchill. Weidenfeld and Nicol-
son, London 1965. 21s.
Þetta er skemmtilega skrifuð
minningabók. Höfundurinn er
blaðamaður, sonur Winstons Chur
chills. Það er oft að synir frægra
manna lifa og hrærast í skugga
feðra sinna, en hér er engu slíku
til að dreifa. Höfundur er alveg
laus við feimni og vanmáttar-
kenndir. Bókin hefst á setning-
unni: „Ég fæddist í Lundúnum
28. maí 1911 í húsinu númer 33
við Eccleston-torg, foreldrar mín-
ir voru snauðar en heiðarlegar
manneskjur.“
Höfundur elst upp f London,
stundar nám í Eton og Oxford,
fer fyrirlestraferð um Bandarík-
in um tvítugt og hverfur frá
námi í Oxford til að helga sig
blaðamennsku. Hann segir frá því
sem hann man ánægjulegast og
eftirtektarverðast og segir mjög
skemmtilega frá því. Samband
þeirra feðga var mjög náið og
innilegt, en jafnframt laust við
alla væmni og kumpánaskap. í
bókinni eru margar frásagnir af
kátlegum atburðum í Eton, Ox-
ford og London og margir koma
hér við sögu. Höfundurinn hrær-
ist í efri lögum brezks þjóðfélags,
faðir hans er ráðherra, áhrifamik-
ill stjórnmálamaður og rithöf-
undur; hann elst upp I geðslegu
andrúmslofti, tengdur því bezta
úr fortíðinni. Minningarnar enda
þegar höfundur er fullveðja, 21
árs. Viðbætir fylgir, sem er sam-
tal höfundar við ritstjóra Sunday
Times, en þar birtust nokkrir
kaflar þessara minninga á síðast-
liðnu ári. Tilgangurinn með þessu
samtali er sá að birta skoðanir
höfundarins nú, þrjátíu og þremur
árum eftir að minningabókinni
lýkur. Bókin er ánægjuleg lesn-
ing, höfundurinn hittinn og frá-
sögnin lifandi. Þetta er ágæt blaða
mennska.
Bókmeimtir
I>yric Poetry of the Italian
Renaissance. An Anthology with
Verse Translations. Collected by
L. R. Lind. Yale University Press
1964. 14s.
Þetta er ðnnur prentun bókar-
Innar. Hún kom fyrst út 1954.
Hér eru prentuð 165 ítölsk kvæði
og þýðing þeirra á ensku. Kvæðin
eru eftir beztu skáld ítölsk frá 13.
og til loka 16. aldar. Þýðendurn-
ir eru margir, meðal þeirra eru
Rosetti, eftir hann eru þýðingar
á styttri kvæðum Dantes Ezra
Pound þýðir Cavalcanti og Morris
Bishop þýðir Petrarka. Nokkur
kvæði birtast hér þýdd í fyrsta
sinn á ensku, kvæði eftir Ariosto,
Tasso og Lorenzo de Medici.
Thomas G. Bergin, prófessor við
Yale, skrifar stuttan en greina-
góðan formála um þetta tímabil
ítalskrar Ijóðagerðar og áhrifanna
þaðan á þróun ljóðagerðar 1 öðr-
um löndum. Uppiýsingar fylgja
um hvern höfund, en eru heldur
knappar. Áhrif ítalskra bók-
mennta á bókmenntir annarra
þjóða eru mikil, einkum á þess-
um öldum. Dante og skáld endur-
reisnartímans marka bókmenntir
Evrópu og alla menningu, Flórenz
er menningarlegt stórveldi á 13.
öld, Aþena Evrópu. ítalskan þró-
ast til bókmenntamáls fyrr en
aðrar þjóðtungur á meginlandi
Evrópu. Það er á þrettándu öld
sem hin ágætustu skáld koma upp
á Ítalíu. Á þeirri öld eru aðeins
ítalskan og íslenzkan bókmennta-
mál í Evrópu sem eitthvað kveð-
ur að.
Þessi bók gefur nokkra hug-
mynd um auð ítalskrar Ijóðagerð-
ar á þessum fjórum öldum ,sem
bókin spannar.
Epic and Romance. Essays on
Medieval Literature. Höfundur:
W. P. Ker. Útgefandi: Dover
Publications. Verð: $ 2.00.
Ker var einn þeirra fræði-
manna sem drýgstan þátt áttu í
að kynna íslenzkar fornbókmennt-
ir upp úr aldamótunum síðustu.
Hann var sérfræðingur i mið-
aldabókmenntum og rit hans Epic
and Romanec átti mikinn þátt í
nýju mati manna á þessum bók-
menntum .
í þessari bók tekur hann til
meðferðar tjáningarform þeirra
tímabila, sem hann nefnir „hetju-
öld“ og „riddaraöld". Bókmenntir
þessara tímabila eru söguljóð,
sagnabálkar og riddara- og ævin-
týrasögur. Hann fjallar um þýzku
epíkina, þá frönsku og íslendinga
sögur. Þetla er bókmenntasaga
miðalda, og þáttur íslendinga er
einna mestur. Hér voru settar
saman sögur og söguljóð sem
hæst ber á þessu tímabili. Höf-
undur ræðir ástæðurnar fyrir því
að slíkar bókmenntir sköpuðust
hérlendis. Hann leggur mikla
áherzlu á fjarlægð landsins frá
menningarstraumum samtímans í
Evrópu og hina forn-germönsku
erfð „hetjualdar", en sú erfð birt-
ist hvað skírast 1 hetjukvæðum
Eddu.
Þessi bók er meðal þeirra merk
ustu sem ritaðar hafa verið um
íslenzkar fornbókmenntir. Höf-
undurinn er bæði hugkvæmur og
mjög vel menntaður, og hefur
ágæta yfirsýn yfir það tímabil
sem hann ræðir um.
Ferðasögur
Scott’s Last Expedition. Höfund-
ur: R. F. Scott. Útgefandi: John
Murray. London. Verð: 12s 6d.
1964.
Margt hefur verið ritað um
ferð Scotts til Suðurskautsins, og
það bezta er dagbók hans sjálfs.
Bókin er nú gefin út nokkuð auk-
in frá fyrri útgáfum að efni og
myndum. Harðræði og hetjulund
sem leiðangursmenn ágættu sig
með, vekur alltaf aðdáun og virð-
ingu, og þessi bók verður alltaf
lesin, ekki sízt sökum ömurlegra
endaloka þessa leiðangurs. Hér er
enginn happy end, heldur hörm-
ungar og dauði, og þeir tóku þvi
án þess að æðrast. Endalok þess-
ara manna minna á endalok
kappa íslendingasagnanna og mór
alinn í þeim fornu sögum. Þeir
gengu óhaltir, meðan báðir fætur
voru jafnlangir, og þeir kunnu að
deyja eins og þessir brezku menn,
ró og jafnaðargeð var þeirra aðal
og drengskapur. Það er mikill
munur á slíkri lesningu og þeim
slepjulega viðbjóði sem ausið er
yfir landsfólkið í hinum svo-
nefndu afþreyingartímaritum,
sem virðast furðu mikið lesin.
Það virðist timi til kominn að
hamla á einhvern hátt gegn slík-
um sóðaskap í rituðu máli, þvl
sóðaskapurinn smitar út frá sér,
sljóvgar og heimskar.
Jóhann Hannesson:
ÞANKARÚNIR
Að betra stórar (og virðulegar) stofnanir er ekki auðvelt,
enda eru orsakir margar. Sumar stofnanir hafa náð svo mik-
illi fullkoirnun að þær komast upp yfir skynsamlega gagn-
rýni og út fyrir umbætur, og má ekki við þeim blaka fremur
en heilögum kúm Indlands. Hirða menn því lítt um hvort
þær lifa til að eta eða eta til að lifa, menn verða að sætta sig
við þær unz stofnana-dauðinn kemur þeim út úr tilverunni.
Fullkomleiki sumra stofnana er bæði mikill og raunhæfur,
og dýrmæt sú hjálp, sem þær veita. Nefnum sem dæmi nútíma
sjúkrahús, þar sem menn njóta lækninga og hjúkrunar dag
og nótt. Slíkum stofnunum verður seint fullþakkað. — En
aðrar stofnamr eru bæði ófullkomnar og óbetranlegar, svo
sem bankar, sem gera ekki gagn nema örfáar stundir á dag.
Sjúkrahúsin lækna marga menn, sem inn eru lagðir, en í bönk
um sýkjast innlagðir peningar, og nefnist sýkin inflation (sbr.
flatus), en verðbólga á voru máli, og virðist ólæknandi. Sam-
kvæmt óbetranleikalögmálinu virðist óhugsandi að bankar
læri eða geti nokkuð lært af sjúkrahúsum, og mjög ósennilegt
að hægt sé a' telja fjármálamenn á að nota svo sem helming
af því mannviti, sem læknar nota. Væru bankar að gagni svo
sem tólf tíma á sólarhring, þá mætti fækka þeim um helming,
og nota húsnæðið skynsamlega, t.d. undir skóla, bókasöfn,
æskulýðs- eða elliheimili eða annað gagnlegt þjóðfélaginu.
En slíkt læra ekki menn, sem græða á styrjöldum, heldur hinir
sem jtaPa-
Skólar hafa noklcurn fullkomleika, og í stað þess að tví-
setja í banka, sem væri skynsamlegt, tvísetja menn í skólana,
enda eiga þar í hlut smælingjar, sem verða að láta sér lynda
að hrekjast. Að betra skóla er með lagasetningu lítt fram-
kvæmanlegt, en hugsanlegt ef til eru góðir kennarar, sem
þola umbætur og vilja koma þeim á.
Á miðöldum voru sumir háskólar orðnir svo fullkomnar
stofnanir að ekki hefir tekizt að halda nema sumu af því, sem
þeir unnu á. Fyrir langa löngu átti sérhver stúdent við há-
skólann í Leyden rétt á 360 lítrum af víni, tollfrjálsu, og til
viðbótar sex tunnurn af öli, enda létu sumir menn innrita börn
sín í háskóla áður en þau voru orðin læs, og bjuggu þau miklu
rækilegar undir háskólanám en nú gerist. Ef konur þvoðu í há-
skóla eða fyrir hann, þá voru þær háskólaborgarar. Heilir
háskólar kunnu þá göfugu lýðræðisíþrótt að gera verkföll,
enda stutt síðan fornfrægur háskóli í Evrópu notaði þennan
heilaga rétt. En það er ljóst að allmikil afturför hefir átt sér
stað við suma háskóla, sem hvorki hirða um ölrétt stúdenta
sinna né verkfallsréttinn, og er ekki von að framför verði þar
sem afturför er í fulilum gangi, enda er víðs vegar í Evrópu
kvartað unidan því að háskólamir geti ekki gegnt því hlut-
verki, sem þörf er á nú á tímum. Hin fornu ölréttindi stúd-
enta eru nú fengin í hendur unglingum, sem sigla á milli
landa, og verkfallsrétti dreift víða, sem sízt skyldi, en er ekki
látinn ná til annarra sviða, þar sem þörfin er mikil.
Menntaskólar á voru menningarsvæði gegna þvi tvöfalda
hlutverki að veita aimenna menntun og búa menn undir há-
skólanám. Megináherzlan liggur einkum á síðara þætti, enda
vita stúdentar mikið i sumum greinum, þótt almennt mannvit
mœtti hjá sumurn vera meira. Af tilliti til háskólanna er mjög
erfitt að betra menntaskólana. Þarf hér að hafa gát á að spilla
ekki menntaskólum með vanhugsuðum breytingum. Tvennar
umbætur eru þó auðveldar án kostnaðar fyrir þjóðina: Að
leggja niður alla skriflega dönsku við skólana, og draga stór-
lega úr enskunámi. Taka ber upp norsku í stað dönskunnar
og spara þannig tíma, fyrirhöfn og tunguraunir. Enskan sog-
ast inn í þjóðina, likt og vatn í þurran svamp. Ekki þarf að
kaupa á kostnað skattgreiðenda olíu til að hella á þann
eld, sem bezt brennur, eða efla hin engilsaxnesku áhrif hér
með sköttum á landsmenn.
Með nokkurri umhugsun má finna lögmál um óbetranleik
stofnana. Það er ekki sama sem fyrsta lögmál Parkinsons, en
fremur framhald af þvi. Parkinsonslögmálið fjallar um til-
hneigingu forstjóra til að hlaða í kringum sig óþörfu skrif-
stofuliði, en skýrir ekki nánar næsta skref, sem er að koma
því til vegar að stofnunum skuli ekki fara fram. Undantekn-
ingar eru fáar, en þó má benda á eina: í menntaskólum Noregs
hefir verið tekin upp kennsla í nútímaíslenzku í stað forn-
norrænu, sem áður var, þar eð fornmenn eru nú ekki viðmæl-
anlegir. — Er nú óbetranleikalögmálið rétt? Látum reynsluna
skera úr. Ef vér t.d. höldum áfram með skriflega dönsku og
jafnmikla ensku-ítrcðslu og nú á sér stað, svo sem næstu
þrjú árin, þá hefir reynslan sannað það — og tímans vegna
setjum vér með fyrirvara: Q.e.d.
17. tbl. 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H