Lesbók Morgunblaðsins - 23.05.1965, Blaðsíða 5

sjónvarp
Eftir dr. Hallgrím Helgason
Orðið menning er oft notað og
oftar þó misnotað, ekki sízt í
auglýsinga- og áróðursskyni. Jafn-
vel bítlamúsíkin og iðkendur henn-
ar eiga að vera brot af menningu,
að ekki sé talað um óperettuflutn-
ing. Merking orðsins virðist því
mörgum óljós. Ef menning á að
þýða „kúltúr“ á evxópístkan kvarða,
þá er misnotkunin augljós. Fyrir
„sívílísasjón" notum við hinsvegar
orðið siðmenning. Af því leiðir, að
gjarna er þessum tveim hugtökum
ruglað saman. Betri aðgreining fæl-
ist í orðinu siðbirging.
Til menningar má telja öll þau ófor-
gengilegu verðmæti, sem mannsandinn
í árþúsundir hefir skapað, til þess að
auðga tilveruna og fegra mannlífið. Hér
er gott að draga glöggar línur milli
anda og efnis. Andinn skapar hugmynd
og úr henni hugverk. Úr efni og með-
höndlan þess af taeknilegri kunnáttu
skapast hinsvegar tæki, sem er raun-
verk. Öll menning er sigur andans. Öll
siðbirging er sigur gegn efni. Þessvegna
er öll tækni af-efnislegum uppruna, og
öll siðbirging byggist á aukinni tækni.
Sápa er t.d. stjúpdóttir siðbirgingar, en
hún stendur 1 engum mægðum við
menningu, jafnvel þótt sápustykki sé
listilega mótað, því að efni þess er for-
gengilegt.
ö jónvarp er afkvæmi tæikni, svo
sem útvarp, sími og rafknúinn kæli-
skápur. Mannlegt hugvit sigrast hér enn
á efnisheimi. Fyrir sjónir manna er
varpað myndum, sem áhorfendur eiga
að gJeðjast við að glápa á. Þesskonar
glápirí leitar viða til fanga, og þá oft
þar sem auðsóttur er fengur. Hvert
land útbýr efni eftir eigin hugarfari,
siðum, sögu og lífslháttum, og flytur
það á eigin tungu. Og andi einnar þjóð-
ar býr ekki sízt í tungu hennar.
Nú búa þúsundir íslenzkra heimila
V-5 sjónvarp og þó eiga íslendingar ekk
ert sjónvarp, heldur taka það til endur-
gjaldslauss láns frá annarri þjóð, sem
0
er þúsund sinnum mannfleiri en heima-
þjóðin. Af ótrúlegri lítilþægni taka út-
verðir norrænnar tungu fegins hendi
við myndsjá frá annarri heimsálfu en
þeirri sem þeir sjálfir segjast vera sögu-
lega tengdir, stara orðlausir úr sér aug-
un á kokstyrkjandi prógramm, sem sett
er saman til dægradvalar handa amer-
ískum hermannasveitum, hvort sem þær
nú eru staðsettar í Víetnam, Kóreu, á
Formósu eða íslandi. Þjóðskáldið látna
yrkir um „hetjur af konunga kyni“, en
hvar er nú stolt þeirra og þjóðarmetn-
aður?
S ú röksemd hefir birzt í blöðum,
að andstæðingar þessarar margumþrátt-
uðu myndsjár, sem margir hverjir hefðu
menntazt erlendis, vildu meina löndum
sinum. að njóta þessa heimilistækis, er
þeir hefðu skemmt sér við í útlöndum.
Eru þetta næsta fávíslegar getsakir. Til-
gangur námsdvalar erlendis hefir fyrst
og fremst verið sá að flytja heim til
föðurlandsins þekkingu og kunnáttu,
sem þjóðin síðar gæti tileinkað sér í
irtargvíslegum myndum, sjálfri sér til
bjargar og aukins velfarnaðar. Sízt af
öllu hefir tími þeirra tafizt við glápirí
og flestir látið sér þar fátt um finnast.
Þar næst hafa íslenzkir námsmenn er-
lendis gert sér far um að kynna land
sitt og þjóð, svo að sómi yrði að, því
að útlendingar mynda sér skoðun um
heila þjóð eftir þeim einstaklingum, sem
þeir kynnast frá viðkomandi landi.
Þannig verða þeir í framandi umhverfi
bæði þiggjendur og gefendur. Hinsvegar
eru o>r verða allir þeir sem starblína á
sjónvarp — og það erlent glápirí í eigin
ættlandi — aðeins einhendir og í raun-
inni aumkunarverðir þiggjendur.
M enningartæki hefir myndsjá ver
ið nefnd. f flestum tilfellum er það ekki
réttnefni. Fréttatæki og frístundafylling
væri mun réttara, þótt menntandi liðir
fljóti stundummeð. En menntun er ekki
heldur sama sem menning. Menntun get
ur skapað menningu þegar bezt lætur,
en einnig ómenningu er verst gegnir.
Veldur hver á heldur. Siðferðisþroski,
lífsskoðun og tíðarandi ráða þar oft úr-
slitum. Og jafnvel lítt menntuð þjóð
getrn- búið við roenningu, þótt einhæf
Fyrir skemmstu var haldin hér
ráöstefna um feröamál. Var þaö hin
fyrsta þeirrar tegundar hérlendis og
markaöi tímamót í þessari ört vax-
andi atvinnugrein. Þetta var
skemmtilegur fundur áhugasamra
manna, sem tekiö hafa saman
höndum um aö gera feröamál aö
verulegum atvinnuvegi á íslandi.
Allir geröu sér Ijóst, aö viö eig-
um langt t land á flestum, ef ekki
öllum sviöum þessa atvinnuvegs. í
feröamálum okkar er ekki til nein
kraftblökk og okhar nót er þaö lít-
il, aö viö reynum ekki aö kasta á
stóru torfumar. Samt liggur viö aö
viö sprengjum nótina, því heimur-
inn er fullur af feröamönnum á
sama hátt og síldin er oft um
allan sjð.
Okkur vantur ekki aöeins hótel
um állt landiö, heldur líka fólk til
aö starfa aö feröamálum. Áhuga-
samt fólk, sem vill lœra og mennt-
ast í þessari nýju atvinnugrein. I
hinum margvíslegu þjónustustörf-
um höfum við dlltof margt fóiVk,
sem annaö hvort kann ekki sitt fag,
nennir ekki aö rækja þaö vel, hugs-
ar aöeins um aö hagnast á viöskipt-
unum — eöa hugsar áUs ékki neitt.
Kannski er síöusti flokkurinn stærst
ur.
Þótt mörg verkefni í xslenzkum
feröamálum séu risavaxin, geri ég
ráö fyrir aö
I baráttan gegn
sinnuleysi,
I BB kœruleysi
I og skilnings-
I II! veröi
I stœrst jram
H vegis sem
H EH hingaö til.
m j | | Þótt rnilcxö sé
III ta^a® um fram
I I V I farir hér á
landi finnst
ra
mér stundum, aö raöir hímandi
fólks fyrir utan söluop verzlana á
kvöldin séu talandi tákn um hina
íslenzku viöleitni til aö þjóna viö-
skiptavininum. Og sannleikurinn er
sá, aö íslendingar láta bjóöa sér
allt í þessum efnum.
En % nágrannalöndum okkar er
fólk ekki vant því aö þurfa aö bíöa
eftir afgreiöslu í verslun á meöan
afgreiöslustúlkan brýtur ævintýri
nœturinnar til mergjar í símtali viö
vinkonu sína. Slík þjónusta spillti
öllum viöskiptum t svonefndum
menningarlöndum, en þykir ekki
tiltökumál á íslandi — og e.t.v. í
sveitaþorpum Kongó.
Eftir árálanga ötula baráttu for-
ystumanna feröamála hefur tekizt
aö glœöa áhuga og töluveröan skiln-
ing stjórnarvalda og leiötoga á þýö-
ingu þessa nýja atvinnuvegs, þótt
enn sé e.t.v. variö milljónum til
byggingar felagsheimila, sem oft
viröast fremur œtluö til aö skemmtu
Bákkusi um helgar en aö vera
menningarmiöstöövar fyrir viökom-
andi byggöarlög. Væru félagsheimil-
in t.d. ekki meiri lyftistöng fyrir
sveitir sínar og landö í heild, ef þar
heföi verið gert ráö fyrir gistiher-
bergjum x samrœmi viö stœrö hverr-
ar byggingar? Og heföi ekki veriö
hœgt aö sníöa nýjar skólabygging-
ar meira viö hæfi feröafólks á
sumrin?
Þótt baráttan viö ráöamenn hafi
veriö ströng veröur hún e.t.v. enn
strangari viö fólkiö, sem á að sjá
um aö hafa handklœöi og sápu viö
vaskinn, fólkiö sem á aö annast
feröamanninn, sýna honum kurteisi
og greiöa fyrir honum — hvort sem
hann er innlendur eöa erlendur.
Sennilega lætur tslendingum bet-
ur aö vera feröamenn í útlöndum
en taka á móti erlendum feröamönn
um. — h.j.h.
10. tbL 1965
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5