Lesbók Morgunblaðsins - 09.01.1966, Side 11

J,C3i7--
n
Hinn ósanngjarni
Framhald af bls. 4.
detta í hug að fara til Missisippi", voru
xnyrtir, en þeir dóu ekki til einskis."
★ ★ ★
„IVIeginþáttur þessa viðfangsefnis
er augljóslega: Hvað á höfundurinn við
xneð „sanngjörnum“ og „ósanngjörnum“
. . . . Ef hann með orðinu „ósanngjarn"
á við þann sem lætur sér ekki nægja
orð annarra, heldur leitar frekari sann-
ana .... þann sem er stöðugt á verði
og óánægður með vísindalegar niður-
stöður (bæði á sviði þjóðfélagsmála og
raunvísinda) og reynir að leiðrétta vill-
urnar, eða þann sem viðurkennir, að
xnaðurinn er langt frá því að vera full-
kominn, og langar til að bæta þar um —■
þá er hinn „ósanngjarni" vissulega
fremri þeim, sem tekur öllu eins og
sjálfsögðum hlut. Galilei, Newton, Ein-
Stein, Fermi og Kennedy voru allir
„ósanngjarnir“ samkvæmt þessari skil-
greiningu. Þeir hafa vissulega stuðlað
að framförum. Og álíti höfundur, að
orðið „ánægður" sé aðeins samheiti
orðsins „afskiptalaus“, þá hafa allir
ónægðir menn afrekað sama og engu.
Samt sem áður er einnig unnt að
’benda á, að Hitler var óánægður, svo
og Sesar, Napóleon og Stalin auk ann-
arra harðstjóra. Ef höfundur leggur
þessa meiningu í orðið „ósanngjarn"
hefur hann rangt fyrir sér“.
ekki verið gæddur slíkri sérhyggju,
kynnu menn enn að álíta jörðina flata.
Wright-bræðurnir voru sannarlega
uppreisnarmenn. Almenningur hæddist
að hugmynd þeirra um, að maðurinn
gæti flogið eins og fuglar himinsins.
Jafnvel stærstu fyrirtæki álitu hugmynd
iþeirra svo fjarstæða, að þau létu sér
ekki til hugar koma að smíða vél sam-
kvæmt fyrirmælum bræðranna ....
Þegar litið er á heildina, sést þó, að
heimurinn byggist ekki bara á sér-
hyggju. Slíkt gæti leitt til sundurþykkju
og allsherjar upplausnar. Þess í stað
verður að vera heilbrigt jafnvægi milli
samhygðar og sérhyggju.“
„E
★ ★ ★
„E:
★ ★ ★
f litið er til baka yfir söguna,
má sjá að bak við næstum hvert spor
í framfaraátt eða hverja uppgötvun var
uppreisnarmaður . . . Við vitum, að á
tímum Kólunibusar var sú skoðun ríkj-
andi, að jörðin væri flöt og ef farið væri
of langt, félli maður fram af jarðar-
brúninni í eilífa gleymsku. Kólumbus
nda þótt unnt sé að rekja flest-
ar þjóðfélagsframfarir til hins ósann-
gjarna manns, gæti hann ekki náð þess-
um árangri nema fyrir tilstuðlan hins
sanngjarna manns; hann er því ekki
fremri hinum sanngjarna. Ósanngjarni
maðurinn er skapandinn, sanngjarni
maðurinn er framkvæmandinn..........
Báðar mánngerðir eru því óhjákvæmi-
leg forsenda þjóðfélagsframfara ....
I sameiningu hafa þeir hafið mannkyn-
ið af frumstæðu stigi hellisbúans á hið
margbreytilega þjóðfélagsstig nútímans."
★ ★ ★
„Væru aðeins sanngjarnir menn í
heiminum, mundi hann brátt líða und-
ir lok. Ósanngjarnir menn hafa lag á
að koma sér og samfylgdarmönnum sín-
um í hlægilega og oft hættulega að-
stöðu. Þó þeir reyni ávallt að laga heim-
inn eftir sínu höfði, breyta þeir oft á
verri veg og hindra á þann hátt fram-
farir í stað þess að örva þær. . . . Ósann-
gjarnir menn sjá gjarna aðeins aðra hlið
mála og láta því sannleikann lönd og
leið.
Sanngjarn maður hugsar gjarna mál
til enda, áður en hann hefst handa um
framkvæmd þeirra, og dregur þannig úr
líkum fyrir villum eða óréttlæti. En
hann kann þó að vera svo sanngjarn,
að hann taki aldrei neitt mikilvægt
fyrir hendur af ótta við að breyta rang-
lega.......
Það er skoðun mín, að hinir sann-
gjörnu menn séu hinum ósanngjörnu
miklu fremri hvað snertir gáfur og al-
menna skynsemi. Hins vegar þarfnast
veröldin nokkurra róttækra manna til
að halda öllu gangandi".
„ JMtllar framfarir, hvort sem þær
eiga sér stað í skólastofunni eða í þjóð-
félaginu, eiga rætur að rekja til þess,
sem hugsar sjálfstætt. Veki hann með
efa sínum á viðurkenndum málefnum
menn til um umhugsunar um gildi
þeirra, leiðir hann menn nær sannleik-
anum og stuðlar að framförum. Almenn-
ingur kann að kalla hann ósanngjarnan,
en svo er ekki; hann hefur yfirburði.
.... Kópernikus trúði, að sólin væri
miðpunktur alheimsins, en ekki jörðin.
Hann var í andstöðu við almenn sjónar-
mið þegar hann reyndi að halda fullyrð-
ingum sínum til streitu til þess, eins og
höfundur orðar það, „að laga umhverf-
ið etfir sér“. Kópernikus var ef til vill
talinn „brjálaður", og á hans tímum
voru menn oft pyndaðir fyrir að ganga
í berhögg við almennt viðurkenndar
skoðanir, en hann stuðlaði að framför-
um. Aðrir sem stuðluðu að framför-
um með því að efast um viðteknar skoð-
anir voru Pasteur og Darwin.
Ef tilveran byggðist aðeins á sann-
gjörnum mönnum stæðum við ávallt í
stað. Þess vegna eiga allar framfarir
rætur að rekja til ósanngjarnra manna“.
★ ★ ★
„ Þegar við nú á tímum lítum um
öxl yfir rás mannkynssögunnar, er aug-
ljóst að ósanngjarnir menn hafa ekki
aðeins haft áhrif á samfélag síns tíma,
heldur allt fram á okkar dag. Menn eins
og Benjamín Franklin, Louis Pasteur
og fleiri, sem féllu ekki að aldarhætti
sinna tíma, hófust handa um að bæta
ástandið.
Hefði Benjamín Franklin látið sér
lynda að vinna á síðkvöldum við flökt-
andi kertaljós og skaða með því sjón-
ina, lýstu rafljós ef til vill ekki upp
heimili okkar nú. Hefði Louis Pasteur
sagt, að sér stæði á sama þótt fólk lét-
ist af völdum mjólkurgerla, væri mjólk-
in ekki gerilsneydd nú.
.... Þegar við lítum á veröld nú-
tímans, stöðugt hrjáða af vesæld og
vandamálum, eigum við þá ósk heit-
asta að á ókomnum dögum muni einnig
koma fram „ósanngjarnir" menn, sem
haldi áfram að umbreyta veröldinni
mönnunum til velfarnaðar".
H
Lugtök eins og sanngjarn og ð-
sanngjarn kunna að vera helzti afdrátt-
arlaus, þegar rætt er um menn og mann-
félag. Orðið „ósanngirni" ber að
skýra afdráttarlaust. Sé með orð-
unum „ósanngjarn maður“ átt við
þann, sem er forvitinn, friðlaus, þegar
hann veit af óleystum vandamálum, met-
orðagjarn og ákafur, er auðveldara að
skýrgreina vandamálið.
.... Skipið hinum ósanngjarna manni
á bekk með sínum líkum.
Af þessu mundi spretta samfélag, sem
væri stöðugum breytingum undirorpið.
í samfélagi þessu yrðu örar vísindalegar
framfarir og tíð stjórnarskipti. Brátt
mundu vísindaöflin og stjórnvaldið ber-
ast á banaspjót og allur vandi vera
óieystur.
Skipið hinum sanngjarna manni sess
í þessu samfélagi og málum er borgið.
Beggja er þörf. Hinn ósanngjarni maður
uppgötvar, hinn sanngjarni varðveitir.
Bæði loginn og ljósastikan verða að
vera til staðar. Án annars mundi jörðin
farast í allsherjar loga. Án hins væri
allt húlið eilífu niyrkri."
9. janúar 1966
-LESBÓK MORGUNBLAÐSINS