Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1966, Page 2

Brezk-bandaríska skáldið
Wyslan Hugh Auden,
sem er mörgum íslendingum
minnisstæður • af bók hans
„Letters from Iceland“ (1937)
og af seinni heimsókn hans
hingað fyrir tæpum tveimur árum,
er í flestu tilliti sérstæður maður.
Andlit hans er veðrað og markað
rúnum margvíslegrar reynslu (sjálf-
ur segir hann að það sé eins og
brúðkaupsterta sem hafi verið skil-
in eftir úti í rigningu) og hugur
hans er sístarfandi, leitandi að nýj-
um leiðum til að tjá hugsanir sínar
og tilfinningar. Hann er sífellt að
brjóta móðurmál sitt til mergjar,
endurskapa það og ljá því nýjan
ferskleik. Honum hefur að þessu
leyti verið líkt við lax sem stekkur
mót straumi. Hann hefur gaman af
spakmælum og líkingum, og beitir
þeim gjarna í samræðum. Nýlega
sagði hann til dæmis: „Tungan er
húsmóðir en ekki vinnukona hugs-
unarinnar“.
Auden er kominn af miSstéttafóliki,
hlaut hefð'bundna menntun og hefur í
flestu gæbt borgaralegs velsæmis, en
samit hefur hann í 3'5 ár verið nokkurs
konar ógnvaldur í brezkum bókmennt-
Uim, vakið, eggjað, reitt til reiði og
valdið vonbrigðum með ljóðlist sinni og
ótvíræðu valdi yfir enskri tungu.
F yrsta ljóðabók hans kom út 1927,
þegar hann stóð á tvítugu. Hún var
prentuð af vini og skáldbróður Audens,
Stephen Spender, með handknúinni
prentvél, meðan þeir voru báðir við nám
í Oxford. Auden hafði komið til Ox-
ford staðráðinn í að legigja stund á líf-
fræði. en ákvað brátt að snúa sér að
engku. Spender segir, að hann hafi haft
á sér „vafasamt orð fyrir að geyma
skammibyssu í skrifborðsskúffunni og
yinna um hábjar.tan daginn við . raf-
magnsljós“.
Fyrsta ljóða'bóik Audens er fágæt og
vandfundin nú orðið, en Faber-forlag-
íð gaf skömmu síðar út stærri ljóðabók
eftir hann, sem hann nefndi einfaldlega
„Poams“, og voru fyrstu Ijóðin einnig
þar, en með margvíslegum lagfæring-
um. Næsta bók hans var „The Orators",
og sú bók kermur út í nýrri og endur-
bættri útgáfu innan skamms, um svip-
að leyti og síðasta verk hans, „About
the House“.
A. uden fæddist árið 1907 og ólst
upp í Birmingiham. Síðan hann fór
fyrst að setja saman ljóð 15 ára gamall,
hefur hann að mestu farið sínar eigin
leiðir, án tillits til óska eða vilja ann-
arra. Á seinni árum divelst hann að
'jafnaði sumarlangt í liblu húsi sínu í
Austurríki, en eyðir vetrum vestan hafs.
Síðasta bcik hans, „About tihe House“,
er safn ljóða um. herbergin í húsi hans
í Austurriki, og er hvert ljóð tileinkað
einum vina hans. Fyrir seinni heims-
styrjöld samdi Auden ljóðaleikina
„The Ascent of F. 6“ og „The Dog
Beneath the Skin“ í samvinnu við ævi-
langan vin sinn, Christopher Isherwood,
og eibt ljóðanna er tileinkað honum —
það fjallar um salerni hússins!
Eitt hefti brezka tímaritsins „New
Verse“, sem Geoffrey Grigson gaf út, var
helgað Auden árið 1937. Meðal greinar-
höfunda var Isherwood, og þá hafði
hann meðal annars þetta að segja: „Ef
mér væri falið að kynna eimhverjum les-
anda ljóðlist W. H. Audens, mundi ég
byrja á: því að: segja honum að hafa
þrennt hugfast: í fyrsta lagi, að Auden
er í eðli sínu visindamaður: og kannski
mundi ég bæta við „vísindamaður á
menmtaskólasitigi“; í öðru lagi, að Aud-
en er tónlistarmaður og helgisiðaunn-
andi .... þegar við vinnum saman verð
ég sífellt að hafa auga með honum, því
annars eru persónurnar óðara farnar
að knékrjúpa (sjá „F. 6“): ef Auden
fengi að ráða, mundi hann gera hvert
leikrit að samiblandi af óperu og há-
messu ....; í þriðja lagi, að Auden er
af norrænum stofni. Auden-ættin kom
upphajflega frá íslandi. Auden ólst upp
á íslendingasögum, og áhrif þeirra á
verk hans hafa verið djúptæk".
]\í örg af hinum glæsilegu æsku-
kvæðum Audens eru hörð, björt, héluð;
þau brenna eins og hörkufrost. ísinn
og norðurljósin heilluðu hann. Raust
hins unga skálds var skýr og óvænt.
En undir ísbreiðunni leyndust ókunnar
hættur sem skáldið orti líka um: hann
skynjaði fyrirboða ógnvænlegra at-
burða.
Árið 1928 fór Auden frá Oxiford, og
foreldrar hans veittu honum heimild til
að eyða ári erlendis. Hann ákvað að
dveljast í Berlín. Skýring hans er frum-
leg: „Þegar ég var smástiiákur í barna-
skóla á stríðsárunuim fyrri og fékk mér
aukabrauðsneið með smjörlíki, var ein-
hver kennaranna vís með að segja: „Það
er auðséð, Auden, að þú vilt að Hún-
arnir sigri“. Þannig skapaðist í huga
mér saimband milli Þýzkalands og for-
boðinnar ánægju“.
Hann dvaldist í Þýzkalandi með
Isherwood, sem hefur í einni af bókum
sínum lýst hinum uggvænlegum tím-
um í Berlín á þeim árum. Árið 1936 fór
Auden ásamt ljóðskáldinu Louis Mac
Neiec til íslands, og eftir þá för sömdu
þeir í sameiningii „Letters from Ice-
land“, sem Auden á raunar bróðurpart-
inn af. Urn þetta leyti ábti Auden í al-
varlegu sálarstríði. Hann kveðst ekki
vita, hvað hafi raunverulega bjátað á,
en honum fannst hann verða að komast
burt frá Bretlandi. Hann fór til Kína
árið 1938, og þegar hann kom heim aft-
ur ákváðu þeir Isherwöod að brenna
skip sín og halda tii Bandaríkjanna,
þar sem þeir urðu amerískir borgarar.
Auden er þannig í „útlegð“, þó hon-
um sé ekki meira en svo gefið um það
orð og þá rómantisku og pólitísku undir-
tóna sem það ber með sér. Hann hefur
ævinlega neitað að viðurkenna að
hann væri „pó-litískt skáld“, og enioa
þótt vinir hans, Stephen Spender og ,C.
Day Lewis, séu oft fl-cikikaðir með hón-
um af gagnrýnendum, andmælir hann
þvá harðlega að „Auden-Jhópurinn'1 hafi
nokkurn tíma verið annað en hugar-
fóstur. Hann var vinstri-sinnaður, en
gekk k-ommúnistum a-ldrei á hönd, o-g
var aðeins skamrna hríð á Spáni meðan
á borgarastyrjöldinni stóð. Hann hatar
af heilum hug allar einræðis-stefnur,
hvort he-ldur er í póilitík eða skáldskap.
E ins og fyrr segir skiptir Auden
nú árinu milli litla hússins í Austur-
ríki og lítillar í'búðar í New York, se-m
hann leigir við vægu verði. En hánn
ikemui eftir sem áður reglulega til síns
gam-la heimalands, að minnsta kosti
einu sinni á ári. Hann hefur ekki skorið
á ræturnar sem tengja hann fortiðinni,
og það var í Norður-Englandi sem hann
á bernskuárunum uppgö-tvaði hirta
„helg-u staði" sína. Þegar hann var í leyfi
heima. fór móðir hans með hann til dal-
anna í Yorksihire o-g til Norbhum-berlands,
þar sem hann gerði sér flóknar dag-
drauma-veraldir með vélu-m og alls
kyns tilifæringum, lokaðar veraldir
þar se-m hann var eini mennski íbúinn
o-g eim s-kaparinn. í þessum dagdrau-m-
u-m bernskunnar heim-sctti hann oft blý-
námurnar nálægt Rookiho-pe, sem lagðar
hcfðu verið niður en gáfu ímyndunar-
aflinu ncg að starfa, o-g kalkmýrarnar í
Norður-Englandi. Þetta um'hverfi skýt-
ur oft upp kollinu-m í ljóðum hans, og
hann er þakiklátur fyrir áhrifin sem
hann varð fyrir, en þjáist ek-ki af heim-
þrá og sér ekki eftir að hafa flutzt b-urt.
Auden heldur því sjálfur fram, að
hann hafi skri-fað „alltof mikið“, en um
það munu ekki allir velunnarar hans á
sama máli. Hann hefur stöðugt verið að
gera tilrau-nir með ný ljóðform og hef-
ur mikið yndi af að reyna nýja hætti
— eða endurnýja gamla hætti. Hann
hefur sérstakt d-álæti á ó-peru-m, hefur
bæði þýtt o-g frumsa-mið ó-perutexta.
Þegar Stravinsky bað hann að semja
textann við „The Rake’s Progress", taldi
hann sér mikinn heiður sýndan. Tónlist
hefur ævinlega verið honum mikilsvei'ð,
og enda þótt ekki sé nei'tt píanó í húsi
hans í Austurríki, leikur hann mikið af
hljómplötum. Ein ástæða þess að hann
k-aus að búa í þorpinu Kirchstetten var
sú, að þaðan er greiðfært til Vínarborg-
ar. Hann á Vol-kswagen sem honum þylc-
ir ga-man að aka, og er víst talsverður
ökufantur.
—uden ólst up-p í strangtrúarlegu
andrúmi ensku biskupakirkjunnar og
söng i drengjakór hei-makinkjunnar. Síð-
an sagði hann skilið við kirkjuna, og
það var ekki fyrr en hann hafði setz-t að
1 Ameríku, að hann tók af-túr upp
kristna trú, Mikið af Ijóðum hans á
seinni árum hefur kristilegan undirtón.
Sjálfur telur hann að einn mikil-væ-g-
asti atburðurinn í lí-fi sín-u hafi verið
fundur hans við Charles Williams, þann
Framihald á bls. 15
Fi-amKv.slJ.; giglas Jonsson.
Ritstjórar: Slgurðúr Blarnason frá Vieur.
Matthias Johar.nessen-
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýslngar; Arnl Garöar Kristlnsson.
Ritstjórn: Aðalstræt) 6. Simi 22480.
Utgefanai: B.l Arvakur ReykjavfR.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
lö.< janúár -1989