Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1966, Blaðsíða 5

Sálfræðilegar búk-
menntaskýringar
Eftir Sigurjón
fni það, sem hér verður
reifað, hef ég nefnt sálfræðilegar
Björnsson
bókmenntaskýringar. Því nafni má
nefna tilraunir sálfræðinga til að
varpa ljósi á það, hvers vegna
menn setja saman bækur fagur-
fræðilegs eðlis og hvaða sálræn öfl
eða eiginleikar geri vart við sig í
bókmenntum.
FYRRI HLUTI
Það skal tekið fram þegar í upp-
hafi, að því fer fjarri, að hér geti
orðið um nokkurt allsherjar yfirlit
yfir þessa viðleitni sálfræðinga að
ræða. Til þess hefur mig bæði skort
þekkingu og aðstöðu til að afla
nægilegrar þekkingar. Efnið er
mjög yfirgripsmikið. Sálfræðingar
hafa verið, og eru reyndar enn, afar
natnir við að rýna í fagurfræðilegar
bókmenntir, enda þótt ávöxtur
iðjuseminnar hafi reynzt í rýrara
lagi, eins og síðar verður vikið að.
Framihald á bls. 6.
Sigurjón Björnsson
Sigmund Freud.
Við íslendingar erum í ýmsum
skilningi sjálfumglöð þjóð. Stund-
'um mætti œtla, að þorri þjóðarinn-
ar legðist á hverju kvöldi til svefns
með þakkarávarp til guðs á vör-
unum fyrir það, að við skulum ekki
vera eins og aðrir menn, — þ.e.
ekki eins og þeir þarna úti í lönd-
um. ,Þeir‘ bera vopn og fara í stríð
hverjir við aðra, líta niður á aðra
kynþætti, „dýrka valdið“, eru
menningarsnauðir, gefa ekki eins
margar bækur út árlega miðað
við íbúafjölda og við, eiga sér
„múgmenningu“, fótumtroða lýð-
réttindi o.s.frv.
Þetta yfirlœti helzt í hendur við
alls konar
fordóma um
aðrar þjóðir,
og þótt allir
geri sér það
e.t.v. ekki
Ijóst, er hald-
ið lífi í viss-
um fordóm-
um í pólitísk-
um tilgangi.
Nefna má
ra
fordómana um Bandaríkin og
Bandaríkjamenn sem dœmi. Frá
fornu fari hefur verið við lýði í
Evrópu töluverð andúð og jafnvel
óvild í garð Bandaríkjamanna,
sem upphaflega er sprottin af
hroka og síðar öfund „hinna
gömlu menningarþjóða“ í garð
fólksins í Nýja heiminum, sem
oft hafði flutzt úr eymd og volœði
í Evrópu og komizt vel áfram
vestra. Nú er svo komið, að Banda-
ríkjamenn eru komnir langt fram
úr N orðurálfubúum í mörgum
greinum. Þeir hafa tvívegis orð-
ið að stilla til friðar í Evrópu, þeg-
ar þjóðirnar þar höfðu gengið sér
til húðar í mannvígum, og í síð-
ara skiptið björguðu þeir Evrópu-
mönnum úr klóm annarrar illvíg-
ustu einrœðisstefnu nútímans.
Eftir þá styrjöld var Ijóst, að án
aðstoðar Bandaríkjamanna mundu
þjóðir Evrópu ekki geta varizt yf-
irgangi hinnar stefnunnar. Efna-
hagsleg aðstoð að vestan reisti ríki
Evrópu úr rústum, og herstyrkur
Bandaríkjamanna í Evrópu hélt
útþenslustefnu Sovétríkjanna í
skefjum. Fimmtu herdeildar menn
kommúnista í Vestur-Evrópu vissu
vel, á hvaða strengi þeir œttu að
leika til þess að gera Bandaríkja-
menn óvinsœla, og draga þar með
úr varnarmœtti vestrænna þjóða.
Gamli and-ameríkanisminn var
endurvakinn og liöfðað var til
þjóðernislegra tilfinninga almenn-
ings, hvenær sem það var hœgt í
því sambandi. Undir þennan söng
hafa furðu margir tekið; margir,
sem œttu að vita betur. Tæknileg-
ar framfarir og almenn velmeg-
un skipta e.t.v. ekki öllu máli, en
von er að Bandaríkjamönnum
sárni, þegar þeir eru kallaðir
„menningarsnauðir“, því að í
skáldskap, listum, vísindum og
hvers kyns frœðigreinum geta þeir
mælt sig við hverja þjóð sem vera
skal. Jafnvel hér á íslandi heyrast
menn segja sem svo, að elcki sé
von til þess að allt sé í sómanum
vestra, því að þangað hafi „ruslið
úr Evrópu“ á sínum tíma hrakizt.
Slílc ummœli bera vott um örg-
ustu kynþáttafordóma eða jafnvel
nazistískan hugsunarhátt. Ummœl-
in hljóta að byggjast á því, (ef
nokkur hugsun liggur annars að
baki þeirra), að afkomendur
bandarísku landnemanna, sem
flýðu fátœktina í Evrópu, hljóti að
hafa erft einhverja miður ákjós-
anlega eiginleika. 1 „Timanum“
birtist fyrir nokkrum dögum mynd
af bandarískum dreng, sem horfði
á leikfangabyssu. 1 textanum með
myndinni stóð eitthvað á þá leið,
að þetta væri góður undirbúningur
að því, sem drengurinn œtti í vœnd
um í landi, þar sem einn aðalat-
vinnuvegurinn vœri hernaður. Slík
setning byggist á grundvallarmis-
skilningi eða höfundur textans er
smitaður af áróðri þeirra
manna sem áfellast nú
hernaðaraðstoð Bandaríkjamanna
við Suður - Víetnam. Þeir
nota sömu röksemdirnar og þeir,
sem aðhylltust friðkaupastefnuna
(„appeasement“) fyrir heimsstyrj-
öldina og vildu leyfa Hitler að
beita Súdeta-Þjóðverjum fyrir sig
til þess að hleypa öllu í bál og
brand í Tékkó-Slóvakíu, af því
Framihald á bls. 6.
30. janúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5