Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1966, Blaðsíða 13

Thomas Mann.
mcimmu sinni. Ekki stóð sú dýrð þó
lengi, því að móðirin giftist aftur ári
seinna. Það lætur að líkum, að stjúp-
faðirinn hafi ekki verið .B. litla sérlega
kærkominn. Hann fylltist heift og reiði,
og að kvöldi brúðkaupsdagsins þegar
hjónin ætluðu að fara að hátta, kom
í ljós, að piltur hafði læst hjónaher-
berginu og fleygt lyklinum út um
gluggann. Hann hafði þó ekki annað
upp úr þvi en verða sendur svo til
samstundis á heimavistarskóla, og þar
mátti hann dúsa til 18 ára aldurs.
Hinn franski sálfræðingur telur nú,
að þessar aðstæður hafi tengt Baudel-
aire móður sinni mjög sterkum böndum.
Hann þráði hana alla tíð, en var einn-
ig haldinn stöðugri tvíátt ástar og hat-
urs í garð allra kvenna. Alla ævi gerði
Baudelaire þrotlausar tilraunir til þess
að fá móður sína aftur. Hann grát-
bændi hana um að koma og gæða sig
aftur von og kjanki. En Ihtún hafði ekki
fyrr látið undan en hin hlið tilfinn-
inganna kom fram á sjónarsviðið. Hann
gat ekki stillt sig um að niðurlægja
fhana, móðga og særa á alla lund og
halda sýningu á spillingu sinni fyrir
henni. Hann gat engar tryggðir bund-
ið við aðrar konur en negra, betlara
og vændiskonur og jafnvel þeim sýndi
hann sína verstu hlið. Hann fullyrti,
að konur eyðilegðu gáfur hans, en í
6endibréfum sínum, kvæðum og leik-
xitum hyllti hann engu að síður kon-
una, hina glötuðu móður. Hann virð-
ist hafa verið haldinn þeirri áráttu að
fyrirlíta þær konur, sem hann elskaði,
og tilfærir höfundur greinarinnar mörg
dæmi þessa úr skáldskap Baudelaires.
etta sálarstríð skáldsins nefnir
greinarhöfundur Orestes-duld eftir goð-
sagnahfctjunni Orestesi, sem myrti Klýt-
emnestru, móður sína, eftir að hún og
elskhugi hennar höfðu drepið Agam-
emnon, föður hans. Síðar játaði Or-
estes glæp sinn og baðst þess að hljóta
dóm. Þessa goðsögn telur höfundur
sambærilega reynslu Baudelaires. Hann
telur og, að ef B. hetfði ekki orðið
skáld, hefði hann hæglega getað orðið
móðurmorðingi eins og Orestes.
Hitt dæmið, sem ég nefni, er ritgerð
um Dauða í Feneyjum og höfundinn
Thomas Mann. Höfundur greinarinnar
heitir Heinz Kohut, Bandaríkjamaður,
að ég held (2).
Kohut notar þessa sögu til þess að
sýna hver tengsl geta verið milli ytri
aðstæðna höfundar og sköpunarverks
hans. Þegar Thomas Mann skrifar sög-
una, reynir mjög á sálarþrek hans, og
hann er að því kominn að brotna. Asch-
enbadh, söguhetjan í Dauði í Feneyj-
um er Thomas Mann sjálíur. Mann
sýnir hvernig Aschenbach, rithöfund-
urinn og listamaðurinn, leysist upp inn-
an frá, ef svo má segja, unz hann ferst
að lokum. Kohut telur, að Thomasi
Mann hafi tekizt með þessari sö.gu að
skrifa sig frá sínu eigin vandamáli og
forða sjálfum sér frá andlegu hruni.
Ástæðurnar til þess, að svo mjög reyndi
á Thomas Mann um þessar mundir
voru þær, að systir hans hafði nýverið
framið sjálfsmorð, og konan hans var
sjúklingur á berklahæli. Þessi áreynsla
veldur því, að sálarþróttur skáldsins
dvinar. Þá taka frumstæðar kenndir að
skjóta upp kollinum og andlegt hrun
vofir yfir. Kohut rekur hér lýsingu
Manns á Asdhenbach og sýnir fram á,
•hvernig þær kenndir, sem taka stjórn
á sálarlífi hans, verða skiljanlegar, ef
stuðzt er við vissar staðreyndir úr
bernskureynslu Thomasar Manns.
E g hygg, að engum blandist hug-
ur um, að rannsóknir sem þessar geti
verið hinar fróðlegustu og markverð-
ustu, ef vel er á haldið og varfærni er
gætt um fullyrðingar og niðurstöður.
En vitanlega ná þær skammt sem bók-
menntaskýringar og ennþá skemmra
sem fagurfræðilegt innlegg, enda var
þeim aldrei ætlað það hlutverk. Mestur
fengur hefur mér fundizt í þessari að-
ferð, ef hún er notuð að öðrum þræði
við samningu ævisagna rithöfunda og
skálda. Með því móti er bezt hægt að
tengja verk höfundarins lífssögu hans
og persónuleika, svo að úr verði ein
heild. Það hefur oft viljað við brenna
í ævisögum merkismanna, að þær eru
ritaðar af litlum sálfræðilegum skiln-
ingi. Höfundarnir láta sér nægja að slá
því föstu, að sá sem ritað er um hafi
verið óvenjulegum gáfum gæddur, síð-
an tekur hver langlokan við af annarri
um samtíð mannsins, jafnvel er skotið
inn sögu heilla héraða, þjóða og tíma-
bila, og að lokum rekur lestina upptaln-
ing á afrekum söguhetjunnar ásamt til-
heyrandi lofgerðarrollu. Lesandinn skil-
ur við fi’ásögnina, án þess að hafa feng-
ið nokkra tilfinningu fyrir grundvallar-
atriðunum: mótunarsögu óvenjulegs
persónuleika, sem fullþroskaður fæddi
af sér afrek og atburði fyrir eins konar
innri nauðsyn, sem skilst, þegar per-
sónuleikinn og mótunarskilyrði hans
hafa verið rýnd í kjölinn. Þetta finnst
mér að gæti orðið okkur íslendingum
nokkurt íhugunarefni. Hér er mikið ritað
af ævisögum, eins og allir vita. Yfir-
leitt er auðvelt að afla heimilda, en
oftast nær hörmulega farið með efnið.
Engu að síður hefur hin pathograf-
iska aðferð marga annmarka. Sumir
þeirra stafa frá þröngsýni þeirra, sem
aðferðinni beita, aðrir eru fólgnir í að-
ferðinni sjálfri.
egar lesnar eru bækur og rit-
gerðir sálkönnuða um skáld og rithöf-
unda, fær maður oft ekki varizt þeirri
hussun, að það sem fyrir höfundinum
vakti hafi verið það eitt að færa sönnur
á ákveðin atriði í kenningum sínum.
Oft verður niðurstaða ritgerðarinnar
engin önnur en sú, að sá, sem um var
ritað, hafi verið haldinn sterkri ödi-
púsduld, anal-fixeringu hómóerótiskum
tilhneigingum eða einhverju öðru á-
móta Slík skrif eru, held ég, harla
gagnslítil, því að venjulega eru bók-
menntaverk fremur lítilfjörleg sönnun-
argögn í þessu skyni, a.m.k. er enginn
hörgull á öðrum betri, og auk þess
verða engar sönnur færðar á það, að
skapendur bókmennta og lista séu þjáð-
ir þessum vanheilindum að meira marki
en annað fólk. Eitt er a.m.k. víst, og
það er, að ekki er það af þeim sökum,
sem þeir ná tökum á listgrein, heldur
af einhverju öðru, sem erfiðlegar hefur
gengið að skýra. Svo að vitnað sé í áð-
urnefnda grein um Baudelaire, mætti
spyrja: Ef Baudelaire gat ekki orðið
nema annað af tvennu: skáld eða morð-
ingi, hvernig stóð þá á því, að hann
varð skáld íremur en manndrápari?
Ég vil þó halda því fram, að þessi
annmarki sé ekki fólginn í rannsókn-
araðferðinni sjálfri, heldur sé hér um
að ræða fallgryfju, sem vel sé hægt
að forðast, eins og reyndar oft hefur
verið sýnt.
LAUSN JÓLA-MYNDAGÁTU
Fleiri lausnir bárust að verðlauna-myn dagátunni en nokkru sinni fyrr. Þegar
dregið var um verðlaun, komu upp þessi nöfn:
Kr. 1000,00 hlýtur Þuríður Skeggjadóttir, Geitagerði, pr. Egilsstaðir.
Kr. 500,00 hljóta Sigurður Kristjánsson, Laugum, Suður-Þingeyjarsýslu, og Sig-
urjón Rist, Hjarðarhaga 60, Reykjavík.
30. janúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13