Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1966, Blaðsíða 14

■ Vk m mm ^Tu^iusonAR
mi - HAHutwssw
EIH ERMEÐWSUM,EMÖk/MUR M££>HRIM-
þURSVM, Þ/IRSEM FORÐVM VAR Q/NMWÍA-
C,Ap, (N ÞRipjA STENPR WFIli MiFí-HEIM/,
OK VNDIR ÞEIRI Rbr ER WV£RC£LMIR,£a/
M/ÐH'ÓQCiR CMflCAR MEÐAM 7?ÓT/a/A.
£N VND/R ÞEIRI Röf, ERT/L HR'/MÞVRSM HORFIR. ÞAR
ER MIMISBRUNNR , ER SPEKT 0K AfAMV/T £/? '/ fóLCIf;
Ö/C HEIT/R ÍÁ M'/MIR, £R A I5RUNNlNN. HANM ER FvllR
fíF V'/SEMDUM/ FVRIR ÞV/ AT HANM DREKKR ÓR 8RVAJM-
IMUM AF HÓRMÍMV <i>IALLARHORMl. *
ÞRIEUA RÖT fíSKSINS STENDR 'A H/MMI, OK UMDIR Þ£|R( RÖf
£R CRUMMR Sfl.ERMÖKER HE/LACJR, £R Hé/7/R URÐAR-
BRUMNR. ÞAR EICU COÐ/M DÓMSTAÐ S’/MM. HVERN DÁC
R'lOA /£SlR ÞAWCAT UPP UHBIFRÖST.tfON HEITIR OK 'FlStSRÖ.
MestaR 'asamma heiíasva-.
SLEIPAIIR ER BAZTR, HANN'A
'ODlNN, - F/ANM HEA/Æ ÁTTA
TÆTR, — ANMARR ER CLADR,
3. CVLLIR, V. CLEWR, 5. SKEIÐ-
BKIMIR. b- SlLFRINTOPPR, J.
SINlRt ?.<JíSL,9. FALHÖFNIR,
lO.QULLTOPPR H.LETfFETl.
BALDRS HESTR VAI? MENNDR
HE&HVNUrt............
ÞAR KOM ALFÖÐR OK BEIDDlSK EINS DRVKKJAR AF
J3RUMNINUM, £N HANN FEKK EIGI, FVRR ÍN HANm
LAAÐI AUCA SITT AT V£DI.
£N ÞÓRR QENCR T/L VoMSINS OK
VEDR ÁR ÞÆR, £R SVÁ HElTfí:
KÖMT OK ÖRMT
OK KERLAUÚARTV/ER
ÞÆR 5KAL ÞÓRR VADA
MC HVERN,
ES HANN DÆMA £E/?P
fiT ASKI YQQDRASILS,
ÞV/ 4T ftS0Rl>
WENNR ÓLL LOQA,
HEILUQ VÖTN HLÓA-
rn J
Annar annmarki er sá, að aS-
ferðin er afar neikvæð eins og nafn-
giftin „pathographia" ber með sér. Sú
forsenda er í upphafi lögð til grund-
vallar, að bókmenntalegar tilhneiging-
ar stafi frá sjúklegum eiginleikum eða
óleystum vandamálum í fari höfundar-
ins, og síðan er sálarlíf hans krufið á
sama hátt og væri hann sjúklingur.
Þessi forsenda er vafalaust mjög hæp-
in. Væri hún rétt, yrði í rauninni að
telja alla list óheilbrigða og gera ráð
fyrir eða stefna að því að lækna mann-
kynið af slíkum kvilla. Óneitanlega
hefur þessi skoðun legið í loftinu á
stundum meðal sálkönnuða og annarra,
sem kynni hafa haft af stefnunni. Sú
spurning hefur oft verið rædd, hvort
það geti ekki eyðilagt s-káldgáfuna, að
skáld gangist undir sálkönnun. Og er
ljóst á hvaða forsendum slík spurning
er reist. Reynslan hefur hins vegar
sýnt, að skáldum og rithöfundum er al-
veg hættulaust að láta kryfja sig á þann
hátt, ef þeir þarfnast þess. Sýnir það
að eitthvað mun vera bogið við kenn-
inguna. Reyndar er rétt að taka það
fram, að svarið er öllu flóknara en það
gæti virzt við fyrstu sýn. Til er sægur
af fólki, sem lítur á það sem hlutverk
sitt og köllun að fást við skáldskap og
listir, en nær þó aldrei neinum veru-
legum árangri. Þá kemur þráfaldlega í
ljós við sálkönnun, að þessar tilraunir
reynast vera taugaveiklunargrillur, sem
gufa upp, þegar viðeigandi lækningu er
beitt. Sálkönnun getur gert slíku fólki
góðan greiða, hjálpað því til að finna
hæfileikum sínum aðra farvegi — og
létt miklum leirburði af listunnendum.
En einnig ber við, að hæfileikamenn
á sviði lista þarfnast aðstoðar. Alkunn-
ugt er fyrirbæri, sem nefnt hefur veriö
„writer’s-block,“ — eða ritstífla, Snjall-
ir og afkastamiklir rithöfundar missa
skyndilega hæfileika til að skrifa. Enn-
fremur eru ekki ótíðar hliðstæðar trufl-
anir hjá hljómlistarmönnum, sem geta
ekki lengur slegið nótu, jafnvel lam-
ast á fingrum eða handlegg. Sálkönn-
un getur komið þeim mönnum aftur
til starfa, án þess að skerða á no-kk-
urn hátt skáldgáfu þeirra. Að vísu er
erfitt að fá öruggar heimildir um,
hvaða listamenn hafa fengið sálkönn-
un, því að venjulega er ekki haft hátt
um það, en þó veit ég, að sálkönnunin
hefur lengt listamannsævi nokkurra
manna, svo sem Knuts Hamsuns,
Stefans Zweigs, Thomasar Manns, Gust-
avs MaiMers, Arthurs Millers, svo að
nokkrir séu nefndir.
E ins og fyrr var getið, taldi Fre-
ud, að sálkönnun gæti hvorki útskýrt
eðli listar né sköpunarhæfileika manns-
ins. Og lærisveinar hans létu sér lengi
nægja að feta í fótspor hans. Patho-
graphiskar ritgerðir flæddu í stríðum
straumum úr pennum þeirra, en svo
ekki meir. Fáar tilraunir voru gerðar
til þess að brjóta málin betur til mergj-
ar, t.d. með þwí að reyna að finna ein-
hvern sálrænan samnefnara fyrir lista-
menn. Reyndar læddist sú skoðun smám
saman inn, sem óhjákvæmileg afleiðing
þessarar rannsóknaraðferðar, að list-
hneigð og skáldskapariðkun væri e.k.
taugaveiklun, en annars voru menn í
nokkrum vandræðum með hvernig líta
bæri á málið.
Sá 'fyrsti af fylgismönnum Freuds,
sem braut hefðina og reyndi að kanna
iistamannseðlið, var sálfræðingurinn
Ottó Rank. Raunar er líklega fullmikið
sagt, að hann hafi kannað listamanns-
eðlið, því að hann gerði lítið annað en
kveða upp úr með þá skoðun, sem lá
í loftinu. Snemma á öldinni kom út
lítil bók eftir Rank, sem hét „Der
Kúnstler" (3). Þar hélt hann 'því fram,
að list og listhneigð væri að uppruna
til kynferðislegs eðlis. Listamaðurinn
var að hans áliti taugaveiklaður mað-
ur, er n-otaði listina sem útrás fyrir
s.|ikleika sinn. í stað þess að finna
sjúklegum hugarórum framrás í raun-
verulegum sjúkdómseinkennum (s.s.
ihræðslu, áráttu, líkamstruflun o.s.frv.),
fengu þessir sömu órar framrás í lista-
verkum. Listaverkin voru sjúkdómsein-
kenni listamannsins. Astæðan til þess
að fólk nýtur listar er sú, að það er
einnig taugaveiklað, og því léttir við
að lifa sig inn í heim listamannsins eins
og hann birtist í verkurn hans. Fræg er
setning Ranks, sem hljóðar á þá leið, að
hinn taugaveiklaði sé misheppnaður
listamaður.
I mislegt má um þessar skoðanir
Ranks segja bæði með og móti, og rétt
er að dveljast um stund við þær, þar
sem þær hafa orðið býsna lífseigar.
Þá er fyrst sú staðhæfing, að list og
listhneigð sé að uppruna kynferðisleg.
Eins og menn vita, skipaði kynhvötin
hið veglegasta sæti í kenningum Freuds
fyrr á tíð. Hann taldi hana eina aðal
orkulind mannsins og að til hennar
mætti rekja hinar margvíslegustu at-
hafnir. Margar háleitustu hugsjónir
mannsins og afrek, — og þá ekki sízt
í bókmenntum og listum, taldi hann
stafa frá göfgaðri kynhvöt. En svo
hefst hinn mikli misskilningur, sem
menn hafa tuggið hver eftir öðrum ára-
tugum saman. Freud gaf kynhvötinni
mun rýmri skýrgreiningu en tíðkaðist.
Hann leit svo á, að kynhvötin væri til
hjá einstaklingnum allt frá fæðingu og
birtist í ýmsum myndum á þroskaferli
mannsins. Hann rakti og gerði grein
fyrir nokkrum þroskastigum, svo sem
oral-kynferði, anal-kynferði og phall-
ísku-kynferði. En þessu síðast nefnda
þroskastigi nær einstaklingurinn á 5-6
ára aldrinum. Á kynþroska-skeiðinu
sameinast pihallíska-kynferðið svo
getnaðarhvötinni. Göf.gun kynhvatar er
að mati Freuds ekki göfgun hinnar full-
þroskuðu phallísku kynhneigðar, heldur
göfgun frumstæðrar kynhneigðar, þ.e.
oral- og anal-kynferðis, og sú göfgun
fer því fram snemma í bernsku manns
fyrir tilverknað uppalendanna. í raun
og veru á því göfgun kynhneigðar sem
aflvaki andlegrar starfsemi afar lítið
skylt við kynferðismál, eins og þau eru
venjulega skilin.
Ef réttur skilningur er lagður í kenn-
ingu Freuds, sé ég afar lítið afhugavert
við hana, og því get ég vel fallizt á
þennan fyrsta lið í skoðun Ranks, að
því undanteknu, að vitaskuld er skylt
að taka til greina seinni tíma viðbætur,
þar sem gert er ráð fyrix- fleiri grund-
vallarhvötum, sem á hliðstæðan hátt
renna nokkur þroskaskeið, göfgast og
verða aflvaki andlegrar starfsemi, auk
þess sem einnig er nú gert ráð fyrir,
að eðlishvatir geti breytzt á annan hátt
en með göfgun.
M
J-"-! argir hafa sem sagt misskilið
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. janúar 1966