Lesbók Morgunblaðsins - 30.01.1966, Blaðsíða 12

77 ára og lætur engan bilbug á sér finna
Eftir að hafa staðið í sex
klukkustunda upptöku á
Chopin-mazúrkum var Arthur Rub-
instein til í að hvíla sig dálítið á
því að tala um hljómlist.. Hann
saup sem snöggvast á viskíi, var-
aði ljósmyndarann við því að „taka
myndir þegar ég gretti mig“, og
síðan réðst hann gegn sumum helg-
ustu hefðum tónlistarinnar með
ákafa, sem hefur gert hann að ein-
um eftirsóknarverðasta manni í
kvöldboðum og samkvæmissölum
heimsins.
Hann var um það bil tvær klukku-
stundir að rífa í sig slagbörpuleikara,
sem halda að þeir geti leikið og stjórnað
hljómsveit samtímis, gerði hégómlega
hljómsveitarstjóra hlægilega, hva'tti
áheyrendur til að klappa milli þátta í
löngum tónverkum, ef þeir kærðu sig
um, gerði gys að erlendum tónlistarhátíð
um en hrósaði þeim bandarísku og stráði
um sig meinlegiheitum um gagnrýnend-
urna.
Rubinstein lagði áherzlu á orð sín
með grettum og handapati. Hann rak
upp fagnaðaróp eins og þau gerast í
Bronx, kleip í nefið á sér og var allur
á ferð og flugi í hægindastólnum. Prakk-
araskapurinn skein út úr bláu augunum,
hvíta hárið fór að verða óþægt og roð-
inn í kinnunum breiddist út um enni
og hö'ku. Stundum — í miðjum skrípa-
látunum — rétti hann upp fingur í að-
vörunarskyni til ljósmyndarans, sem
varð vonsvikinn, og sló síðan yfir í ein-
hverja sögu af hóruhúsalífinu í París,
þegar hann var ungur, eða skrítinni
framkomu sumra áheyrenda. Og þegar
hann andvarpaði í uppgerðarangist:
„Aoh, gefið mér aftur fjörutíu ár“, þá
bar hann ekki með sér neina þreytu
þessara 77 ára, sem hann er búinn að
lifa.
Athugasemdir Rubinsteins byggj-
ast á 60 ára tónlistarstarfsemi í Banda-
ríkjunum — hann kom fyrst fram sem
einleikari með Filadelfíuhljómsveitinni
í Carnegie Hall 8. janúar 1906. Nú er
svo fjarri því að hann sé uppgefinn, að
hann hélt þrenna tónleika á sama stað
— eftir miðjan janúar með hljómsveit
undir stjórn Alfreds Wallensteins. En
16. janúar var hann heiðraður með við-
hafnarhljómleikum, einnig í Carnegie
Hall, sem Amerísk-ísraelska menningar-
sambandið stóð fyrir. í>ar komu fram
ýmsir ágætustu listamenn, og samiband-
ið afhenti Rubinstein hin árlegu verð-
laun sín fyrir ágætt framlag til menn-
ingarlífs ísraels.
Rubinstein hóÆ reiðilestur sinn á þvi
að ráðast að slaghörpuleikurum, sem
vilja vera að stjórna hljómsveif um laið
og þeir leika:
„Það kann að vera gengið út frá því,
að þeir geri þetta betur en hljómsveit-
arstjórinn, en mér finnst þeir allir sileppa
fjandalega frá því. Ég veit hvað sjálfan
mig snertir að þegar ég er að leika og
er í góðu samræmi við hljómsveitina, þá
er þ..ð hljómsveitarstjórinn sem stjórn-
armönnunum. Þegar ég er að leika ein-
hvern kafla, er óhugsandi að ég geti um
leið sagt fimm sellóum, hvernig þau eigi
að leika undir hjá mér. Mitro.poulos fór
ekkert vel út úr því, þegar hann lék og
stjórnaði samtímis, og var hann þó góð-
ur hljómsveitarstjóri. Hljómsveitin þarf
eitthvað meira en að slaghörpuleikar-
inn sé að kinka kolli framan í hana.“
Rubinstein hnyikkti til höfðinu, gaut
hornauga út í herbergið að einhverri
ósýnilegri hljómsveit og lamdi einhverja
ímyndaða silaghörpu með báðum höndum
— allt samtímis.
„Hinir mi'klu, núlifandi slaghörpu-
leikarar — Horowitz, Serkin, Richter,
Gilels — ekki stjórna þeir! Þeir leika.
Ég get stjórnað Beethoven-konserti með
fætinum, nefinu eða rassinum — og í
gegnum síma“.
M sneri Rubinstein sér að því, hvers
vegna slaghörpuleikarar vilja endilega
stjórna um leið og þeir leika. Hann kenn
ir Bandaríkjamönnum um meirihlutann
af þessu óþarfa ofmati á hljómsveitar-
stjórn.
„Þið — amerískir áheyrendur og gagn-
rýnendur — þið hneigðuð ykkur. Þið
rákuð hausinn í gólfið frammi fyrir
-Toscanini. Þið 'kölluðuð Stokowski
Apollon. í mínu ungdæmi var hljóm-
sveitarstjórinn bara stjórnandi hljóm-
sveitarinnar. Öll þessi hetjudýrkun á
Toscanini........“. Hann fussaði. „Tosca-
nini var nærsýnn. Hafði stutta efnis-
skrá. Hann var stuttur. Hann varð að
stjórna blaðalaust til þess að vekja á sér
eftirtekt ..... Það var nú enginn sér-
legur vandi. Ég get haldið tíu hljóm-
leika utanbókar. En Toscanini kom af
stað þessari utanbókarvitleysu. Og svo
koma þeir ungu á eftir, þeir lemja
hausnum í vegginn til þess að geta
stjórnað utanbókar. Mitropoulos var
frábær stjórnandi. En mér fannst hann
alltaf hafa meiri áhuga á minninu sínu
en músíkinni. Hann hafði áhyggjur af
þessu og var þess vegna ekki frjáls mað-
ur. Ja, þessi utanbókarvitleysa, þó, þó!“
Og svo kom fagnaðaróp frá Bronx, feitt
og glymjandi, og hann varð eins og
hlæjandi skrímsli. Og loks breiða bros-
ið.
„Þessir hljómlistarmenn, sem sneru
sér að hlj óms veitarstj óm, gerðu það
bara af því að þeir voru cánægðir sem
einleikarar. Þeir halda að þeir geti
stjórnað eins og Johann Strauss stjórn-
aði völsunum sínum“.
ú var Rubinstein tilbúinn að
sniúa sér að gagnrýnendunum. Hann
skammaði þá fyrir að leggja þau höft
á áheyrendur að banna þeim að klappa
milli þátta í löngum tónverkum.
„Það er ekki annað en skrílmennska“,
sagði hann. „Það er skrílmennska að
segja fólki, að það séu engir manna-
siðir að klappa fyrir því sem það er
hrifið af. Það er ekki nema mannlegt
að láta í ljós hrifningu sína ef maður
verður hrifinn. Þessir gagnrýnenda-
bjánar hafa fengið fólk til að trúa því,
að það setji einleikarann úr jafnvægi
ef klappað er fyrir honum. Áiheyrendur
mínir mega gjarna klappa milli þátta,
hvenær sem þeir vilja. Mér þykir vænt
um það. Þeir mega gjarna hrópa bravó“.
Svo hermdi hann sem snöggvast eftir
hrifnum áheyranda, sem verður að
halda hrifningu sinni í skefjum milli
þátta, af því að honum hefur verið sagt,
að það sé fínt. Svo koma sögur um
áheyrendur, sem klöppuðu hvenær sem
vildu, og um reynslu hans frá Spáni a£
áheyrendum, sem hafði verið sagt, að
það væri óviðeigandi að klappa hvenær
sem verkast vildi. „Ég gæti drepið þessa
gagnrýnendur“, gaus upp úr honum.
„Það er aldrei móðgun við neinn lista-
mann, að klappað sé fyrir honum eða
hrópað bravó. Það er engin truflun.
Fögnuður áheyrenda er aldrei nein
truflun“.
etta væri að kenna mikilli banda-
rískri minnimáttarkennd og væri ekki
nema hlægilegt, sagði Rubinstein. Sú
tilfinning eigin óverðleika hefði ek'ki
við neitt að styðjast. „Ameríka hefur
gert það fyrir tónlistina á 40 árum, sem
Bvrópa hefur ekki getað gert á 200 ár-
um“. Hann minnti á hina miklu aukn-
ingu hljómsveita og byggingu margra
tónlistarhalla og visaði á bug gagnrýn-
inni á hljómiburðinum í Philharmonic
Hall sem ýkjum einum. Hann sagði, að
tónlistarhátíðarnar í Ameriku væru tón-
listarinnar vegna, en í Evrópu „mest
fyrir skemmtiferðafólk og til þess að
geta selt vaðmál og peysur og klósett-
pappír og hiltt og þetta“.
En þegar hér var komið, var tekið
hvasst fram í á pcilsku, og það var konan
hans, sem tók orðið. Rubinstein var
tekinn að ganga á kvöldverðartímann
sinn. Hann stanzaði því í fyrirlestri um
að þjóðarharmleikur geti vakið tónlist-
arábuga hjá heilli þjóð. Að baki honum
beið slagharpan, sem hann átti eftir að
æfa á Chopin-mazúrkana fyrir plötu-
upptökuna næsta dag.
BÖKMENNTIR
Framihald af bls. 6.
varð, ef þessi skilningur og rannsóknar-
aðferð var lögð til grundvallar. Þess
háttar rannsóknir hafa á síðari árum
verið nefndar „pathographia“. Mun
það hugtak vera smíðað með hliðsjón
af orðinu „biograhia“, enda eru þessar
ritsmíðar oftast e.k. ævisögubrot, þar
sem hið sjúklega eða óeðlilega í fari
höfundanna er sérstaklega dregið fram
og sett í samband við verk þeirra.
Langsamlega mestur hluti sálfræði-
legra skrifa um bókmenntir er af þeim
toga spunninn. Þannig getur t.d. allt,
sem Freud hefur um bókmenntir ritað,
talizt til þess flokks.
Svo að ljósara verði hvers eðlis þess-
ar rannsóknir eru, skulu tilfærð tvö
lítil dæmi. En ég vil þá um leið minna
á-tvennt: Mjög erfitt er að gera úr-
drætti úr slíkum rannsóknum, án þess
að þeir missi marks, þar sem sjaldnast
er hægt, lengdarinnar vegna, að gera
nógu rækilega grein fyrir því, hvernig
sálfræðingurinn hefur komizt að nið-
urstöðum sínum. Hitt er, að þau dæmi,
sem valin eru, hef ég ekki tekið vegna
þess, að þau séu til neinnar fyrirmynd-
ar, heldur öllu frekar af því að hægt
er að skýra frá þeim í tiltölulega stuttu
máli.
F ranskur sálfræðingur, að nafnl
Dracoulides, ritaði ekki alls fyiir löngu
um sa-mband skáldsins Baudelaires við
móður sína og tengdi það goðsögninni
um Orestes, sem myrti móður sína (1).
Þegar Baudelaire fæddist, var móð-
ir hans 27 ára, en faðir hans 62. Móð-
irin var óhamingjusöm, og það varð
hlutskipti B. að veita henni þá tilfinn-
ingalegu fullnægju, sem hún fékk ekki
annars staðar. Þegar B. var 6 ára, dó
faðir hans. Þá urðu tengsl þeirra mæðg-
ininna ennþá nánari, sem m.a. sést á
því, að þá fékk B. að sofa í rúminu hjá
Eftir Murray Sshumach
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
30. janúar 1966