Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1966, Blaðsíða 5
Eftir Gunnar Dal
EPIKUR
Epikúr kemur fram á sviðið,
þegar draumur Platóns og
'Aristótelesar um hið fullkomna
gríska borgríki er að engu orðinn.
Aþena hefur glatað hinu forna frelsi
sínu, og gullöld hennar er liðin.
Demosþenes, síðasti foringi frjálsra
Grikkja, fellur, þegar Epikúr er tví-
tugur, og hann verður þá vitni að
aftökum grískra stjórnmálamanna í
Aþenu. Ný sókn til að endurheimta
það, sem er eilíflega glatað, er von-
FYRRI HLUTI
laus. — Epikúr skynjar, að allar
leiðir til veraldlegrar framsóknar
eru blindgötur. Hin unga kynslóð á
ekki annarra kosta völ en að leita
að friði undir vængjum arnarins,
snúa baki við vandamálum mann-
félagsins og reyna að uppgötva nýj-
ar leiðir til að sætta manninn sem
einstakling við lífið og sjálfan sig.
Epikúr var spámaður þessara nýju
viðhorfa, og hann tók að sér að flytja
mönnum nýtt fagnaðarerindi um, hvern-
ig þeir gætu lifað „hamingjusamir eins
og guðir“. Öll kenning hans miðast við
þetta hlutverk: Hvers virði er sú læknis-
íræði, sem kann engin ráð til að lækna
xnein líkamans? Hvers virði er sú heim-
speki, sem græðir ekki hin andlegu mein
mannsins? Fagnaðarerindi Epikúrs á að
kenna mönnum, hvernig þeir geta varð-
veitt frið sálar sinnar, komizt hjá hinum
nagandi kvölum slæmrar samvizku,
liíað árekstralaust við aðra menn,
sigrazt á óttanum við dauðann og fram-
tíðina þessa heims og annars, losnað
undan klafa rangra trúarhugmynda og
orðið frjálsir.
Fylgjendur Epikúrs litu á hann sem
frelsara og höfund nýrra trúarbragða.
Þeir fóru með rit hans (sem urðu þrjú
hundruð talsins) sem helga dóma og
báru á sér mynd hans sem verndargrip.
H ins vegar hefur líklega enginn
heimspekingur verið ófrægður meira af
andstæðingum síntun en Epikúr, og
kenningar hans hafa verið rangtúlkaðar
alveg fram á okkar tíð. Þessi ranga
túlkun hefur gert Epikúr í hugum
manna að sérstökum foringja þeirra, sem
halda að nautnalíf sé hin æðsta sæla,
þrátt fyrir þá staðreynd, að Epikúr
afneitar öllu nautnalífi. Röng túlkun á
trúarskoðunum hans hefur gert hann í
vitund margra að siðlausum guðleys-
ingja, þrátt fyrir það að Epikúr kennir
að hin æðsta hamingja manna sé að lifa
í andlegu samfélagi við guðina. Vegna
þröngs skilnings á heimspeki hans hafa
margir sakað hann um að hafa verið
fjandmann menningarinnar, sem láti
sig engu skipta annað en það hagnýta.
Sannleikurinn er hins vegar sá, að í rit-
um sínum fer Epikúr langt út yfir það, er
hann kallar hagnýta heimspeki; — það
er að segja þá heimspeki, sem kennir
manninum að lifa hamingjusömu lífL
Epikúr lætur yfirhöfuð öll vísindi og
alla þekkingu til sín taka og gerir
strangar þekkingarkröfur til fylgjenda
sinna. Og loks hefur Epikúr verið kall-
aður sérgóður „hedónisti“. Epikúr er
hedónisti, en sérgóðan er naumast hægt
að kalla þann mann, sem ver langri ævi
t'l að leitast við að gera aðra menn ham-
ingjusama. Og þótt maðurinn að dómi
Epikúrs eigi að leita sinnar eigin ham-
ingju, þá leggur hann einnig alveg sér-
staka áherzlu á gildi vináttunnar. Og
vinátta er, að menn hugsi jafnt um hag
vina sinna og sinn eiginn. Þ-essi ásökun
er því ekki heldur rétt. Það er ennfrem-
ur rangt að skoða Epikúr sem höfuð-
andstæðing Stóuspekinnar eins og venja
hefur verið ög rekja má til skrifa
Cicerós um Epikúr og Stóuspeki. Sann-
leikurinn er sá, að Stóuspekin hafði áhrif
Umrœður um
sjónvarpsmálin
sœlu tóku dá-
lítinn fjörkipp
eftir myndar-
lega áskorun
600 íslenzkra
háskólastúd-
enta, og er
framtak þeirra
gleðilegur vott-
ur um vakn-
andi þjóðern-
istilfinningu yngri kynslóða í land-
inu, þó kreppukynslóðin, sem nú
fer með völd, virðist hafa týnt öll-
um áttum í góðœri og gróðafíkn.
Við áskorun stúdentanna hafa síð-
an hœtzt áskoranir frá stjórn
barnakennarasamtakanna og al-
mennum fundi í Rithöfundasam-
bandi Islands. Ýmis fleiri almanna-
samtök munu vœntanlega sigla í
kjölfarið.
Viðbrögð „Félags sjónvarpsá-
hugamanna“ við vaxandi mót-
mælaöldu gegn dátasjónvarpinu
eru þau að efna til undirskrifta-
söfnunar meðal sjónvarpsnotenda,
þar sem farið er fram á áfram-
haldandi ölmususjónvarp frá her-
stöðinni í Keflavík. Heyrzt hefur
að œtlunin sé að safna 6000 und-
irskriftum, og þótti engum mikið.
Eins og þessari undirskriftasöfn-
un er háttað, œtti að vera leikur
einn að fá svo sem 15.000 undir-
skriftir, þar eð sjónvarpstœkin
munu nú vera orðin liðlega 10.000
talsins og meðalfjölskyldan 4-5
manns. Hitt er þó vert að hafa í
huga, að fjölmargir sjónvarpseig-
endur eru andvígir því að standa
eins og betlarar gagnvart Keflavík-
ursjónvarpinu.
Margir munu verða til að
spyrja, hvort meira mark sé tak-
andi á fólki holt og bolt, sem á-
netjazt hefur dátasjónvarpinu, eða
t.d. þeim mönnum sem fylgjast
með áhrifum þess á börnin í skól-
um Reykjavikur og nágrennis.
Hafa margir barnakennarar nœsta
átakanlega sögu að segja af ástand-
inu í bekkjum sínum: þar greinast
börnin raunverulega í tvær að-
skildar „þjóðir“ sem hafa fjarskyld
áhugamál og lifa í gerólíkum hug-
arheimum. Er reyndar furðulegt
að yfirvöld menntamála skuli ekki
hafa látið fara fram ýtarlega rann-
sókn á þessu máli í skólum borg-
arinnar.
Hvað sem líður tilfinningum
manna til hins erlenda sjónvarps,
er Islendingum nú almennt að
verða Ijóst, að með tilkomu ís-
lenzks sjónvarps verði þáttaskil og
þá sé brýn nauðsyn að endurskoða
sjónvarpsmálið í heild. Kom það
fram i yfirlýsingu „Félags sjón-
varpsáhugamanna“ í dagblöðunum
nýlega, að sjónvarpseigendur gœtu
því aðeins sœtt sig við lokun
Keflavíkurstöðvarinnar að tryggt
vœri að íslenzka sjónvarpið fengi
beztu sjónvarpsþœtti hennar. Nú
hefur þegar komið á daginn, að
Keflavíkursjónvarpið er að missa
ýmsa þœtti, sem íslenzka sjón-
varpið mun hafa hug á, þannig að
það neyðist til að draga saman
seglin og vœntanlega takmarka
sendingar sínar við herstöðina eina.
Þó þessi lausn sé ekki til-
takanlega reisug frá íslenzku sjón-
armiði, er hún vissulega mun betri
en engin lausn.
Kjarni málsins er hins vegar sá,
að Keflavíkursjónvarpið hefur ver-
ið rekið öðrum þrœði fyrir fs-
lendinga af erlendu herliði í land-
inu (þó það hafi aldrei beinlínis
skuldbundið sig til að sjá sjón-
varpseigendum fyrir efni um ófyr-
Framhald á bls. 6
27. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5