Lesbók Morgunblaðsins - 27.02.1966, Blaðsíða 11

SIGGI SIXPENSAM
— Gættu þín, góði. Hún liafnar á slysavarðstofunni, ef þú
stanzar ekki!
— Allt í lagi. Hún er kvefuð livort eð er — og þarf að fara
til læknis.
— Þetta er lífið!
A erlendum bókamarkaði
Saga
Tractatus de legibus et con-
suetudinibus regni Anglie qui
Glanvilia vacatur — The treatise
on the laws and customs of the
realm of England commonly
called Glanvill. Edited with
Introduction, Notes and Translat-
ion by G. D. G. Hall. Medieval
Texts — Nelson 1965. 84/—.
Þetta rit hefur líklega verið
sett saman á árunum 1187 til
1189. Höfundur hefur verið lög-
lærður bæði f landslögum og
kirkjurétti. Bókin er rituð á
fremur auðveldri miðaldalatínu.
Ritið fjallar um réttarvenjur og
lög og tilskipanir um daga Hin-
riks II. Höfundurinn er ekki
þekktur, en hann hlýtur að hafa
verið í nánum tengslum við hirð-
ina. Auk þess að vera lagarit,
er bókin einnig útlistun á ástæð-
unum fyrir ýmsum tilskipunum
konungs, og er þannig merkilegt
heimildarrit á tvennan hátt.
Beztu heimildir um líf fyrri tíðar
manna er að finna í lagosöfnum
og dómasöfnum, þvi er þessi bók
svo merk sem heimild um ríkj-
andi lög og einnig sem útlistun á
þessum lögum og venjum. Bókin
er sett saman rúmum hundrað
árum eftir valdatöku Normanna
í Englandi og hefur því gildi fyr-
ir þá sem stunda norræna sögu á
þessu tímabili. Það eru til um
fjörutíu handrit af þessu riti. Hér
er ein gerðin prentuð í frum-
texta, með enskri þýðingu og at-
hugagreinum. í þessum bóka-
flokki hafa verið gefin út hin
merkustu rit, svo sem króníkur,
eevir, annálar frá miðöldum, út-
gáfan er vönduð og ágætir fræði-
menn fjalla um hvert bindi.
The Penguin Book of the Renais-
sance. J. H. Plumb. Penguin
Books 1964. 10/6.
J. H. Plumb er þekktur sagn-
fræðingur, hefur sett saman
nokkrar bækur og vinnur nú að
útgáfu „History of Human
Society", sem á að koma út 1
mörgum bindum. Þetta er safn-
rit, sem margir ágætir fræði-
menn eiga hlut að og fjallar um
ítalska renesansann. Á þessu
tímabili blómguðust listir svo
mjög að sjaldan hefur eitt tíma-
bil átt jafn ágæta listamenn í
flestum listgreinum. Fjöldi
manna hefur spreytt sig á að
rekja ástæðurnar fyrir þessu
fyrirbrigði. Það er margt sem
hér kemur til og má rekja sumar
rætur þessara breytinga til at-
burða á 12. öld, en það er fyrst
og fremst aðstaðan á Ítalíu á 14.
og 15. öld, sem gerir þetta endur-
reisnartímabil svo fjölskrúðugt. ít-
alía er annað það svæði í Evrópu
þar sem mestur auður er saman
kominn; Miðjarðarhafið er þjóð-
leið arðmestrar verzlunar fram
að landafundum og þessi verzlun
er blómlegust í ítölsku borgun-
um. Höfuðstöðvar kristninnar eru
á Ítalíu, „allar leiðir lágu til
Rómar“. Tengslin við fortíðina
voru hvað sterkust á þessu
svæði, en þau tengsl frjóvguðu
allt listalíf á þessu tímabili. Ótal
margt fleira kemur hér við sögu.
í bókimni eru þættir um menn
og borgir, aðdraganda og blómstr-
an á þessu tímabili. í bókinni eru
margar ágætar myndir. Þessi
bók er ágætt lestrarefni.
Fornmmjar
Tutankhamen. Christiane Des-
roches-Noblecourt. Penguin
Books 1965. 12/6.
Frægasti fornleifaíundur þess-
arar aldar er gröf Tutankhamens.
Það gerðist 25. nóvember 1922.
Þá voru liðin þrjú þúsund og
þrjú hundruð ár frá þvf að fara-
óinn var iagður til hinztu hvfldar
meðal dýrgripa, sem nú verða
ekki metnir til fjár. Þeir sem
stóðu fyrir þessum framkvæmd-
um voru Howard Carter og
Carnarvon lávarður. Ýmsar sög-
ur komust á kreik, skömmu eftir
fundinn, um dularfull dauðs-
föll þeirra sem stóðu fyrir upp-
greftrinum, en þær hafa ekki við
nein rök að styðjast. Nýlega
fékkst leyfi hlutaðeigenda til
þess að ljósmynda ýmsa þá dýr-
gripi, sem fundust í grafhýsi
faraósins og árangurinn er að
finna f þessari bók. Hér birtast
32 litmyndir og 132 svart-hvítar
myndir. Textinn er ritaður af
sérfræðingi í egypzkum fræðum,
þar er rakin saga þessa faraós og
lýst nákvæmlega uppgreftri og
rannsóknum fornleifanna. Prent-
un mynda er með miklum ágæt-
um.
Bókmenntir
Mallarmé. Introdueed and edited
by Anthony Hartley. With plain
prose translations. Penguin Books
1965. 6/—.
Mallarmé segir f bréfi til vin-
ar síns, Henri Cazalis, sem skrif-
að er f október eða nóvember
1864: „Ég er að finna upp nýtt
tjáningarform ljóðsins ... sem
má einkenna með þessu: „Málaðu
ekki hlutinn heldur áhrifin sem
hann hefur“.“ Hann segist óttast
þessa uppgötvun sína; hún lagði
honum það á herðar, sem hann
reis vart undir, en hann sigraði.
Hann er skáld „symbolismans".
Hann er eitt þeirra skálda, sem
brjóta blað f ljóðlistinni. Útgef-
andi ritar ágætan formála að bók-
inni. Hér eru birt flestöll ljóð
skáldsins, og þær greinar hans
sem birta hugmyndir hans um
skáldskap. Þetta er allt birt á
frönsku og fylgja með þýðingar
útgefanda í óbundnu máli.
Penguin-útgáfan hefur gefið út
nokkur skáld f svipaðri útgáfu,
og mun þessu verða haldið
áfram.
| Jóhann Hannesson:
fliÍ ÞANKARÚNIR
Á ÞESSU ÁRI gefst mönnum tækifæri til að halda hátíðlegt
afmæli mikillar hugsjónabókar, sem varð til fyrir 450 árum.
Þessi bók gengur venjulega undir styttu heiti og nefnist
„Útópía“, en Thomas More hét höfundur hennar. Ári síðar en
hann gaf út sína frægu bók festi þýzkur munkur upp 95
frægar setningar á hallarkirkjuhurð, og með þeim er talið að
siðbótin hefjist. En þrem árum á undan Útópíu hafði „Þjóð-
höfðinginn“ eftir Machiavelli komið út, eða svo herma flestar
heimildir. Það væri ekki virðingarleysi við mannúð og menn-
ingu þótt einhverjir íslenzkir menn, sem bókagerð stunda,
gæfu út þessi rit, sem hafa orðið svo mögnuð í hugsjónasög-
unni að samtíð vor mótast verulega af þeim áhrifum, er þau
skildu eftir í hugum síðari tíma manna.
Spyrja mætti hvað Útópía hafi sér til ágætis eða höfundur
hennar. Það er almennt álitið að bókin hafi átt verulegan þátt
í því að vestræn þjóðfélög létu sér — að vísu löngu síðar — til
hugar koma að stofna velferðarríki. Margir hafa þó hér að
unnið, en „útópíur" eru nú heiti á heilum bókmenntaflokki.
Þó er talið að „Póliteia" Platóns sé langamma þeirra allra.
Nokkru áður en More reit bók sína (1516) hafði veröldin
tekið að vaxa mjög í augum manna. Vesturheimur var ný-
fundinn öðru sinni. Menn kynntust furðulegum, framandi
þjóðfélögum, lýðum og tungum, menn fundu nýjar lendur og
eyjar í miklum fjölda, en samgöngutæki voru fornleg og fór
hægt fram, og fjarlægðir voru á þeim tíma miklar og ægilegar.
Þá kynntist More riti eftir Amerigo Vespucci — en Ameríka
ber nafn hans — þar sem þessi landkönnuður lýsir furðulegu
þjóðfélagi, sem lifir samkvæmt lögmálum náttúrunnar o. s. frv.
More greinir frá nýrri eyju, þ.e. Útópíu, en þessa eyju
byggir þjóðfélag, sem er furðulega fullkomið, mannúðlegt og
reglusamt, svo háþróað að sex stunda vinnudagur er þegar
kominn á, en þó eru allsnægtir handa öllum. Þar er engin
verðbólga, því peningar hafa verið afnumdir, þótt til séu sem
varaforði. Gull og silfur nota þeir í náttpotta og fjötra á þræla
og þá fáu afbrotamenn sem finnast. Gullhringir og festar eru
aðeins á afbrotamönnum, en perlur og gimsteinar leikföng
handa börnum meðan þau eru lítil. Útópingar eru auðvitað
ekki kristnir, en hafa þó átrúnað, sem líkist kristninni mjög
mikið, og prestar þeirra eru bæði vitrir menn og vandaðir.
Atvinnuleysi er ekkert, iðjusemi mikil, þótt menn vinni stutt,
og í frítímum sínum er nálega öll þjóðin að læra eitthvað nyt-
samlegt eða göfgandi. Velferðin stafar m.a. af því að þjóðin
hefir að mestu leyti losað sig við iðjuleysingja, aðalsmenn, betl-
ara, okrara, svindlara, tildurmenni, gagnslausa embættismenn,
afætur og óhófsseggi, hóruhús og drykkjukrár og einnig að
mestu leyti við þjófa og afbrotamenn, en þeir hinna siðast-
töldu, sem til falla, eru látnir stunda skynsamlega vinnu fyrir
þjóðfélagið í eins konar vinnubúðum. Nálega allur landslýður
tekur jákvæða afstöðu til þjóðar sinnar og telur sér sæmd að
því að vinna henni allt það gagn, sem auðið er að gera. Þjóð-
félagið hefir á að skipa eins konar velferðarlið'i, sem m.a. lítur
eftir því að menn vinni hvorki of né van. Og margar aðrar
róttækar hugmyndir er að finna með þessari þjóð, m.a. hugsa
menn mikið um dyggðir og lesti, menntir og íþróttir, sem hafa
almennt gildi.
Eins og gefur að skilja er hér um skáldskap að ræða, en
það dró ekki úr gildi verksins, heldur lærðu menn að hugsa
skáldlega og nýstárlega um þjóðfélag og pólitík. Þannig örvaði
Útópía huga manna til að hugleiða þjóðfélagsmál í nýju ljósi,
leita umbóta og úrlausna á vandamálum og sækja fram til
síbatnandi þjóðfélags. Áhrifin urðu jákvæð, líkt og það hafði
jákvæð áhrif á sínum tíma að hugsa guðrækilega um náttúr-
una, því um leið og það var gert, komst náttúran undan valdi
demóna, vætta og galdramanna, en stórt og smátt varð mikil-
vægt af því að Guð hafði skapað það og átti allt í náttúrunni.
Þannig varð (fyrir löngu) náttúrufræðin Guði þóknanleg
grein, þótt þekking manna væri ekki fullkomin.
Útópíuþjóðfélagið er að ýmsu leyti andstæða hins enska
þjóðfélags á þessum tímum. More varð kanslari Hinriks VIII
konungs, en gat ekki fallizt á valdabrask hans, kvennapólitík
og kirkjueignarán. Þessi andspyrna kostaði hann kanslara-
tignina og lífið. More var ákærður fyrir drottinsvik, dæmdur
til hryllilegra misþyrminga og dauða, en „náðaður“ til þess
að verða aðeins hálshöggvinn, 1535. Hann varð píslarvottur
fyrir hugsjónir sínar, andspyrnu gegn framferði konungs og
tryggð við kaþólska kirkju. Og eftir fjórar aldir (1935) tók
hún More opinberlega í tölu heilagra manna.
27. febrúar 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS H