Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.1966, Blaðsíða 7

vitringur með látúnskoppinn á höfðinu
myndi riða yfir Rauða torgið, reiðu-
búinn að þreyta burtreið fyrir hina
göfugu frú, fyrir Rússland.
Vesalings riddari. Á steinlögðum
strætum Moskvu árið nítján hundruð
og sextíu ætlar hann að heimsækja vin
sinn og sálufélaga — úkraínska dreng-
ian, sem einu sinni söng ljóðið um
Granada. En spor gæðinganna eru hul-
in götugrjóti, og holurnar eftir fána-
stengurnar hafa verið fylltar með mal-
biki. Skýjaglópurinn írá la Mancha
mun engan finna, engan, það veit ég
með fullri vissu. Hvar eru þeir, sem
myndu fylgja Don Quichotte? Margul-
is? ígor? Nei, þótt þeir séu ef til vill
bardagafúsir, þá berjast þeir eingöngu
fyrir sjálfan sig.
Bíðið við, hver var það, sem sagði
nýverið „Sérhver okkar verður að velja
fyrir sig“? Æ, það var ég, sem sagði
það, það var ég sjálfur, sem fann það
upp. Hvernig getur mér þá dottið í
hug að dæma aðra? Hvers vegna skyldu
þeir vera auðvirðilegri en ég? Hvers
vegna skyldi ég vera betri en þeir?
Eg stökk fram úr rúminu og starði
meö viðbjóði á koddann, þar sem farið
eftir höfuð mitt sást enn. Hafði ég
jegið þarna? Hef ég birgt mig upp af
æti og skotið slagbrandi fyrir dyrn-
ar, hef ég skolfið eins og rakki af ótta
um mitt eigið dýrmæta líf? Hef ég ver-
ið að því kominn að gera í buxurnar
af hræðslu? Hvers virði er ég þá með
aila mína stórkostlegu viðkvæmni, fyr-
irlitningu og hrokafullu einangrun, ég
ulanveltubesefinn, utangarðsmaðurinn
(,,Outsider“) stolti, sem svík mína eig-
in sál nótt og nýtan dag — hvers virði
er ég?
Ja. sérhver er aðeins ábyrgur fyrir
sjáltan sig. Aðeins fyrir sjálfan sig og
exki fyrir þann, sem þeir vilja gera
úr honum. Ég er ábyrgur fyrir sjáifan
mig og ekki fyrir tilvonandi smjaður-
tungu, uppljóstrara, svikara, gyðinga-
hatara, huglaust löðurmenni. Ég get
ekki sætt mig við, að þeir drepi hver
annan til þess að bjarga eigin lífi.
Gott og vel en hvað á ég að gera? Á
ég að fara niður á götuna, ekki á
morgun heldur hinn, og hrópa: „Fé-
iagar, drepið ekki hverjir aðra, elsk-
ið hver annan!" En hvað myndi það
stoða? Hverjum hjálpa ég með því?
ÍHvern frelsa ég? Ég veit það ekki, ég
veit alls ekkert.... ef til vill get ég
bjargað sjálfum mér. Ef það er ekki
of seint.
Hinn tíunda ágúst fór ég á fæt-
ur kiukkan átta um morguninn. Ég
rakaði mig, snæddi morgunverð, ias.
Hvað svo sem ég tók mér fyrir hend-
ur, hugsaði ég án afláts um, að ég yrði
að yfirgefa húsið. Göngulögin, sem
glumdu í hátölurunum fyrir utan, og
kettirnir, sem læddust í krákustígum
yfir akbrautina, harðánægðir yfir hinni
skyndilegu mannauðn, minntu mig á
það.
Um eilefu-leytið klæddi ég mig, stakk
vindlingahylkinu í vinstri brjóstvasann,
ejns og ég hafði ásett mér, og gekk
fram í stigaganginn. Ég gekk hljóðlega
njóur þrepin án þess að fiýta mér.
Þess vegna kom það okkur báð-
um á óvart, þegar ég rakst á konuna
aj þriðju hœð á stigapallinum. Hún
œpti upp yfir sig, fleygði sér til hlið-
ar, innkaupanetið með flöskunum
slóst utan í handriðið, það glamraði
í gleri, súrmjólkin vall út um möskv-
ana í netinu og yfir stigann. Konan
rann til í þykkri, seigri súrmjólkinni
og settist slynjandi og þunglega nið-
ur á stigaþrepið. Ég brá við skjótt
iil að hjálpa henni. Hún œpti upp yfir
sig á ný og ýtti mér frá sér með titr-
andi höndum, um leið og hún lokaði
augunum.
„Tolja, Tolj a“, tautaði hún nærri
óskiljanlega, „alveg frá því þér voruð
barn, hef ég... ég þekkti móður yðar....
Tolja!“
„Anna Filipovna, hvað 'gengur að yð-
ur? Varið yður á glerbrotunum, þau
gætu skorið yður“.
Hún opnaði augun og lyfti fölu ánd-
litinu seinlega upp til mín. „Tolja“,
sagði hún, „ég.... ég hélt.... ég var með
súrmjólk til Anjetku. dótturdóttur
minnar.... ó Tolja!“
Þungur, uppblásinn, sextugur líkami
hennar nötraði. Ég hjólpaði henni á
fætur og tók netið. „Sinotsjka er veik,
og Boris er á embættisferðalagi, svo að
ég fór niður til að sækja súrmjólk....“.
Sina dóttir hennar, gömul skólasyst-
ir mín, kom hlaupandi ofan af þriðju
hæð í fráflakandi kyrtli. „Mamma, hvað
hefur komið fyrir, hver hefur.... hvað
gengur að þér?“
„Ekkert, Sinotsjka, ekki neitt, ég
datt aðeins....“.
„Þetta sagði ég líka“, byrjaði Sina.
„Sina, hjálpaðu móður þinni inn. Ég
sæki súrmjólk“.
Ég tók hveitibollurnar, sem höfðu
blotnað í súrmjólkinni og fékk Sinu
þær. Þegar ég hafði komið súrmjólk-
inni til skila og gengið aftur út á göt-
una var orðið hlýrra. Það var mollu-
hiti, eins og undan þrumuveðrL Ég
lagði jakkann á handlegginn og stein-
gleymdi bjargvættinum, vindlingahylk-
inu. Mér leið hörmulega. Ég sá fyrir
mér afmyndað andlit grannkonu minn-
ar og heyrði, hvernig hún stamaði í
örvæntingu sinni „Tolja, Tolja!“
Ég gekk niður eftir Nikitski-breið-
götunni. Hún var óbreytt, glaðvær og
glæsileg sem endranær, en í dag sáust
engin börn. Stálpaðir drengir héngu
á bekkjunum með uppbrettar ermar,
spýttu um öxl í grasið. Og niður miðja
breiðgötuna gekk aldraður maður,
drembilega hnakkakerrtur og með gríð-
armikinn hund af stórdanakyni, „grand
danois“, í bandi.
Þegar ég kom að Arbattorginu, sá
ég fólk á hlaupum. Það hraðaði sér
í átt að gömlu neðanjarðarbrautinni
— hvers vegna sá ég ekki, þar sem
kvikmyndfjhúsið bar á milli. Ég hljóp
yfir götuna og ruddist gegnum mann-
fjöldann. Á jörðunni lá mannvera með
höfuðið upp við múrinn. Maðurinn
lá með armana uppteygða og fœturna
kreppta undir sig. Rauður blettur
breiddist út um skyrtuna — hvíta
víetnam-skyrtu, nákvæmlega eins og
þá, sem systir mín keypti handa mér
í fyrravor. Hann lá algerlega hreyf-
ingarlaus, og sólin glampaði á odd-
mjóum tánum á tízkuskónum hans.
í fyrstu gerði ég mér alls ekki grein
fyrir, að hann vœri dáinn.
Höfuðið lá aftursveigt upp að aug-
lýsingasúlu. Á súlunni var auglýsing
um ossetíska lista- og bókmenntahátíð.*
Við hlið hennar voru slitur
af tilkynningu frá pólitíska safn-
inu: „G. S. Hornfeld, cand.
polit., heldur fyrirlestur um „Vandamál
við skipulagningu og vinnuhagræðingu
l iðnaðinum“....“. Afganginn vantaði.
Þeir, sem umhverfis stóðu, töluðu
saman í hálfum hljóðum: „Svona ung-
ur — ef til vill er hann lifandi enn?
* ‘ hvaðan? — Hann er dáinn, ég
hélt spegli fyrir framan hann, þessum
hérna úr töskunni minni — en hver í
ósköpunum hefur.....?“
Blómakonan sagði: „Það kom þarna
einhver hár, sólbrenndur nóungi og
* Ossetía er land í Kkákasus, byggt
írönskum þjóðflokki.
skaut. Ég kalla til hans, hann snýr sér
við, og hann skýtur".
„Hver sneri sér við?“
„Guð, sá dauði auðvitað!“
„Og vopnaða lögregluliðið, það er
auðvitað hvergi nálægt“.
„Þegar þörf er fyrir það, lætur það
aldrei sjá sig“.
„Heyrðu mig, gamli minn, hvað
kemur þetta vopnuðu lögreglunni við?“
„Kemur henni við, hvað á það að
þýða? Hér hefur maður verið drep-
inn.“
„Og hvað svo?“
„Hvers konar fífl eruð þér? Maður
hefur verið myrtur hérna, segi ég“.
„Engan æsing, við skulum athuga
betur, hvor okkar er fífl. Lestu ekki
blöðin? I dag er það leyfilegt“.
„Hafðu ekki svona hátt, drengur, hér
liggur látinn maður. Blöð og blöð og
aftur blöð, maður hlýtur þó að hafa
samvizku".
„Þér eruð á villigötum, hæstvirtur.
Eigið þér við, að tilskipanir stjórnar-
innar brjóti ef til vill í bága við sam-
vizkuna? Ég myndi í yðar sporum gæta
mín á að reka áróður af þessu tagi“.
„Reyndu að koma þér burt, annars
færðu ráðningu!“
„Hann er harður í horn að taka, sá
gamli“.
„Maður ætti að reka flugurnar frá“.
„Hvernig getur þetta verið? Einhver
landshornaflakkari kemur æðandi og
drepur mann — og hlýtur enga refs-
ingu fyrir?“
„Maður verður að lesa blöðin, kona
góð, þar stendur: rétt til að drepa án
hegningar. En látið yður ekki skjöplast.
Maður á að bana þeim réttu — það
er lóðið“.
„Og hverjir eru þeir réttu?“
„Þeir vita sjálfsagt, hverjir eru þeir
réttu. Þeir gefa ekki út neina tilskip-
un án árangurs“.
„Bara, að þeir afklæði ekki líkin.
Skórnir eru....“.
„Gripdeildir eru bannaðar. Þetta
er ríkismálefni“.
E g dró mig út úr þyrpingunni og
hélt áfram, ég man ekki, hvert ég reik-
aði, hve margar götur og stræti ég gekk,
eða hvernig ég komst á Rauða torgið.
Ég gekk fast að grafhýsinu. Samhliða
línur ræðupallanna úr nakinni stein-
steypu, þriggja hæða teningur minnis-
merkisins, hið lága, hornrétta brjóstrið,
barnalegir steinturnarnir, gjörvöll þessi
mynd, svo vel þekkt og elskuð allt frá
bernsku, óumbreytanleg eins og stærð-
fræðilegt tákn, laust mig allt í einu í
heilann, í sálina, í hjartað.
Gefið: hugmyndin. Að sanna: fram-
kvæmdin. Stærðfræðingarnir, stirðnað-
ir í ákafa sínum, teikna og teikna, þeir
hafa lagt teiknipappírinn á bogið bak
mannsins fyrir framan þá, þeir teikna
og finna ekki, þeir vilja ekki finna,
að pappírinn er rifnaður, að ritblýið
hefur brotnað, að blýanturinn er orð-
inn að fleini og ristir í holdið. Stanz!
Hér er þó ekki um neitt verðlaunaverk-
efni að ræða, það er fólk, sem fjallað
er um. Það var ekki áform hans. Hans,
sem fyrstur var lagður til hvíldar í
þessari marmarahöll.
Mér var hrundið um koll, og áður
en ég gæti staðið upp aftur, fleygði
einhver sér yfir mig. Hann tók mig
kverkataki, en ég streittist ofsalega
á móti, og mér tókst að losa um háls-
inn. Við veltumst frarn og aftur,
steyttum höfuðin á steinunum, ríg-
héldum hvor um annan og neyttum
árangurslaust allrar orku til að ná
fótfestu á hálu, þvegnu steinstrœtinu.
Ég sé bláum himninum bregða fyrir,
litaskrúði kirkju heilags Basils (Vass-
ilí-Blasfienní-kirkjunnar), rauðum
marmarateningnum, tveimur hreyf-
ingardausum, vopnuðum styttum, sem
héldu vörð yfir hinum dauðu.
Við ultum upp að fótum varðmann-
anna. Að lokum tókst mér að láta
kné fylgja kviði. Hann losaði um tak
sitt, og ég spratt á fœtur, skjögraði,
steig ofan á fótinn á varðmanninum.
Andstœðingur minn stóð einnig á fœt-
ur. Ég rétti honum hnefahögg á hök-
una. Ég rétti honum annað. Hann
féll á ný, skreið og reyndi að standa
upp. Handleggirnir létu undan þunga
hans. Hann settist og hallaði bakinu
upp að grafhvelfingunni, rauðleit
slefa rann um varir hans og hann
tuldraði: „Ég er búinn að vera, Ijúktu
því af'“
Ég tók jakkann, sem lá á brjóst-
riðinu og sagði másandi: „Svín......
Hann svaraði: „Samkvæmt skipun
ættjarðarinnar......“.
Ég skimaði í kringum mig eftir varð-
mönnunum, þeir stóðu jafn-hreyfingar-
lausir og þremur mínútum áður. Annar
þeirra gaut hornauga niður á rykugt
hælfarið, sem ég hafði skilið eftir á
gljáfægðu stígvélinu hans.
Ég fór heim.
V ið, sem höfðum verið saman i
Datsja, héldum einnig hátíðlegt saman
afmæli októberbyltingarinnar. Eftir
miklar umræður var ákveðið að halda
veizluna hjá Soju og Pavlik. Þau bjuggu
í tveggja herbergja einkaíbúð, áttu seg-
ulbandstæki og bönd með Vertinskí og
Lesjtsjenko, mikið af borðbúnaði — í
stuttu máli, konurnar álitu þá tilhögun
bezta.
Þegar ég frétti, að hátíðin skyldi
haldin þar, ákvað ég í fyrstu að verða
ekki með, en því næst.... því næst hugs-
aði ég sem svo: „Hvers vegna ekki, í
rauninni, þetta eru allt saman vinir,
við fáum eitthvað gott að borða, og
það, sem ég veit um Soju,.. það gæt-
um við látið sem ég viti ekkL Setjum
nú sem svo, að ég viti ekkert“. Ég var
þó ekki alveg sannfærður um, að Soja
léti sig einu gilda, hvort ég kæmi eða
ekki, og þess vegna sagði ég við Lilku,
að ég vissi ekki enn, hvort ég færi
yfirleitt nokkuð, að ég væri ekki í
skapi til þess, og Soja skyldi hringja
til mín daginn áður — þá gæti ég gefið
endanlegt svar. Ég ásetti mér að ráða
það við mig, um leið og ég talaði við
Soju.
Soja hringdi til mín. Hún talaði
eins og ekkert hefði í skorizt, spurði
um heilsufar mitt, um skapið, og
hvort ég œtlaði að koma. Hún talaði,
og ég svaraði henni og heyrði andar-
drátt hennar í símanum. Hún sagði:
„Æ, komdu, Tolja, mér þœtti svo vœnt
um það, ég býst við þér, þú eyði-
leggur alla veizluna, ef þú kemur
ekki“.
Ég sagði: „Heyrðu, Soja, ef ég kem,
þá kem ég ekki einsamall“.
„Með hverjum þá?“
„Þú þekkir hana ekki“, sagði ég.
Soja hikaði andartak og sagði síðan:
„Nú jæja, auðviað, komdu með hvern
sem þú vilt, þú veizt^ að vinir þínir
eru okkar vinir“.
Við kvöddumst.
„Þú þekkir hana ekki“, hafði ég
sagt. Það voru orð að sönnu. Ég vissi
ekki sjólfur, við hverja ég átti. Ég
taldi upp fyrir mér í huganum kunn-
ingjakonur mínar, hverja af annari,
þær ógiftu vitanlega. Það var nokkur
fjöldi, en sá hængur var á, að þær
gátu túlkað slíkt heimboð ranglega, og
ég hafði ekki minnstu löngun til að
Framhald á bls. 9.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7
29. maí 1966