Lesbók Morgunblaðsins - 12.06.1966, Blaðsíða 12

JÁTVARÐUR VIII.
Framhald af bls. 10
og samtal okkar snerist eingöngu um
persónuleg efni. Samt bað hann mig,
þegar ég var að íara, að hitta sig seinna,
þar eð hann þyrfti að tala við mig um
sérstakt mál. Þetta sýndi mér, að þetta
kvöldverðarboð mundi vera undirbún-
ingur að einhverju öðru meira. Við
skildumst rétt fyrir miðnætti.
IV ú hafði konungur beðið mig,
hinn 16. október, að gera það, sem ég
gæti til að þagga niður í amerískum
blöðum, og nefndi þar sérstaklega Uni-
ted Press.
Ég lofaði að athuga málið. Fyrst átti
ég viðtal við einn umboðsmann United
Press. Hann krafðist fullvissu um, að
konungurinn hefði ekki hjónaband í
huga. Ég ákvað að varpa ábyrgðinni
á hr. Walter Monckton, málfærslumann
og lögfræðilegan ráðunaut konungs, og
kom í kring viðtali við hann. Hr.
Monckton mætti ekki til viðtalsins, en
sendi mér boð daginn eftir, þar sem
sagði, að hann hefði hætt við viðtalið,
samkvæmt konunglegri skipun.
Vafalaust ber að hlýða konunglegri
fyrirskipun og meta hana meira en
önnur gefin loforð, og þar sem ég hafði
átt að hitta hr. Monckton vegna kon-
ungsins sjálfs, ályktaði ég sem svo, að
afstaða amerísku blaðanna væri hirð-
inni ekki svo sérlega mikilvæg eftir allt
saman. En í rauninni var þetta skakkt
álitið, en svona fannst mér það vera þá,
og ákvað því að hafast ekkert að gagn-
vart United Press. Ég var feginn að
vera laus við þetta, því að samningar
við amerísk blöð hefðu orðið bæði
erfiðir og leiðinlegir, og sem verra var
— mundu sennilega verða árangurslaus-
ir.
Ég hélt því, að mínu hlutverki væri
lokið, og lagði þess vegna af stað til
Kanada og Arizona, á skipi, sem ætlaði
til New York, 14. nóvember. Aður en ég
fór, sagði ég samt við Brownlow lá-
varð, að hann ætti að athuga, hvort
ekki væri rétt að segja konungi, að ef
hann hefði í hyggju að giftast frú Simp-
son, ætti hann að tjá fyrirætlun sína
þeim, sem hann hygðist ráðfæra sig
við. Málið væri frá hans hendi of mjög
í lausu lofti fyrir þá, sem næstir hon-
um stæðu, og þessi óvissa gæti leitt af
sér óheppilegar ras-ákvarðanir.
H inn 16. nóvember, þegar ég var
búinn að vera tvo daga á sjónum, sendi
konungur mér skeyti, þar sem hann
sagðist ekki hafa haft hugmynd um,
að ég væri á förum, en hins vegar væri
nokkuð, sem hann vildi ræða við mig.
Og nú vildi hann ræða það. í stuttu
máli sagt, hefði hann viljað ráðgast
við mig um, hvað gera skyldi.
Það var eins og aðfinnslutónn í skeyt-
inu, rétt eins og ég hefði verið skyld-
ugur að láta hann vita, áður en ég fór
úr landi. En hann hafði enga ástæðu
til neinnar gremju, þar eð ég hafði
birt þessa fyrirætlun mína um Kanada-
ferðina í Daily Express, sem ég átti
einnig, hinn 14. nóvember. Þar eð ég
fann ekki til neinnar sektar, svaraði ég
skeyti konungs og lét þess getið, að ekki
hefði verið um neina vanrækslu að
ræða af minni hálfu. Hr. Monckton
hefði ekki mætt til viðtalsins við mig,
og ég hefði ekki vitað, að til neins
frekar væri ætlazt af mér. Ég bætti
því við, að ef mér væri ætlað að hafa
áhrif á amerísk blöð, væri mér það
hægara í New York en London.
í svarinu var sagt, að mitt svar hefði
verið tekið til greina og ég mundi
bráðlega heyra frá honum. Og ég fékk
sannarlega meira að heyra. Hvert skeyt-
ið eftir annað barst mér frá konungi.
En svo var líka leitað á mig úr öðr-
um áttum. Efni allra þessara tilmæla
var aS fá m?g tiT að koma aftur, þar eð
þörf væri á ráðleggingum mínum. Það
var þá, sem mér var sagt, að konungur-
inn hefði í hyggju að ganga að eiga frú
Simpson, að hann hefði tilkynnt þetta
ríkisstjórninni og greinilegt væri, að
hún tæki fjandamlega afstöðu til þess.
Ég spurði, hvort ráða minna væri að-
eins þörf, hvað það snerti að hafa hem-
il á blöðununm, og mér var svarað að ég
mundi verða spurður ráða á fleiri svið-
um, og ef ég þyrfti frekari upplýsingar,
skyldi ég óska þeirra. Loksins lofaði ég
konungi að koma heim um hæl, og
þannig varð viðstaða mín í New York
aðeins yfir blá-daginn.
A leiðinni yfir Atlantshafið hafði
ég gott næði til umhugsunar. Ég at-
hugaði amerísku blöðin, sem ég hafði
útvegað mér til þess að sjá, hvað þau
hefðu um málið að segja, og það var
ekkert smáræði. Mér virtist þetta ætla
að verða þreföld barátta: stjórnmálaleg,
kirkjuleg og persónuleg.
að var sú stjórnmálalega, sem
vakti mesta athygli mina. Samkvæmt
stjórnarskránni var konungi frjálst að
ganga að eiga hverja sem hann vildi —
væri hún ekki rómversk-kaþólsk. Lög-
in um konungsgiftinguna gáfu konungi
vald til að banna giftingu hvers sem
væri af konungsættinni, hver sem ald-
ur hlutaðeiganda væri. En enginn gat
bannað konunginum sjálfum að gift-
ast.
En forsætisráðherrann hafði eindreg-
ið andæft þeirri ósk konungs að ganga
í hjónaband. Hann hafði vafalaust íhug-
að vígstöðu sína og metið styrkleik
Stanley Baldwin, forsætisráðherra og
höfuðandstæðingur konungs.
sinn. Orrustan yrði háð um eyðilegg-
íngu annars hvors — konungsins eða
forsætisráðherrans.
Hér gat klók dómgreind Stanleys
Baldwins komið að góðum notum. Var-
kámi hans og sannfæringarkraftur gátu
gert hann að vægðarlausum andstæð-
ingi. Auk þess voru jákvæð atriði, sem
hann mundi áreiðanlega hafa á sínu
valdi.
Fyrst og fremst var það ríkisstjórn-
in, sem Baldwin mundi fá á sitt band.
Hann var formlega leiðtogi neðri deild-
ar þingsins,- og hann gat reitt sig á hin
sauðtryggu blöð, sem fylgdu honum. Og
síðast en ekki sízt yrði hann studdur
valdi ensku kirkjunnar, sem mundi
vissulega verða æst móti þessu hjóna-
bandi.
En konungsins megin var hins vegar
óvígur liðsafli. Hann mundi fá aðstoð
nokkurra reyndra og kunnugra vina,
sem ættu sér víst víðtækt fylgi al-
mennings. Einnig var það til í dæminu,
að þetta gæti riðlað flokkaskiptingunni,
ef nýr forsætisráðherra æskti fylgis frá
báðum flokkum í þinginu.
En svo mundu líka ráðgjafar konungs
nota sér áfall það, er Baldwin hafði
orðið fyrir á opinberum vettvangi. Því
að forsætisráðherrarm hafði orðið minni
maður á stjórnmálaferli sínum. Hann
hafði þá nýlega játað það í þinginu, að
hann hafði blekkt og svikið kjósend-
urna, til þess að sigra í kosningunum
1935.
Þessi játning kom fram í svarræðu við
dómadagsræðu Lloyds Georges í þing-
inu. Baldwin kvaðst mundu sýna af
sér „ægilega hreinskilni“ og játaði að
hann hefði leynt kjósendurna þörfinni á
nýrri, stórfelldri hervæðingu, af því
að sannleikurinn um málið hefði vald-
íð ósigri hans í kosningunum. Enda
þótt hann reyndi seinna að snúa sér
út úr þessari játningu, sem hafði
hneykslað alla þingmenn, þá voru kosn-
ingaræður hans látnar vitna gegn hon-
um. Og þá hafði hann ekkert sér til
afsökunar eða afbötunar.
En enda þótt ég tæki þessa afstöðu
um pólítiska möguleika Baldwins í bar-
áttu hans við konunginn, þá blandaði
ég mér ekki í málið í þeim tilgangi að
velta honum úr ráðherrasessi. Það hefði
vitanlega orðið skemmtilegur kaupbætir,
en aðaltilgangur minn var að
hjálpa konunginum, þar eð mér fannst
hann eiga hjálp skilið, og mér fannst
enn fremur hann hafa á réttu að standa.
Heilabrot mín leiddu mig að þeirri
niðurstöðu, að hvað stjórnmálalega
þáttinn snerti myndi konungi veita bet-
ur og Baldwin bíða herfilegan ósigur.
Svo fremi konungur héldi vel á spil-
unum var ekkert fyrir Baldwin að
gera annað en bera fram frumvarp í
þinginu um afsetningu konungs — og
það kom ekki til neinna mála.
E n þáttur kirkjunnar í málinu
gæti orðið alvarlegri og sennilega yrði
andstaða kirkjunnar ósigrandi þrándur
í götu, ef konungurinn vildi ganga að
eiga konuna, sem hann óskaði sér.
Að því er mér skildist, mundi and-
staða kirkjunnar byggjast á sakra-
mentiseðli hjónabandsins. Kirkjan skoð-
aði hjónabandið órjúfanlegt öllum
nema dauðanum sjálfum.
Játvarður VHI var í ensku kirkjunni.
Samkvæmt lögum frá 1701 er konung-
urinn skyldugur til að tilheyra ríkis-
kirkjunni. Hann er formlega „verndari
trúarinnar“. En það er útbreiddur mis-
skilningur, að kommgurinn sé „höfuð“
ensku kirkjunnar. Svo er ekki. En
á hinu gat ekki vafi leikið, að konung-
ur mundi mæta harðri andspyrnu og
mesta fjandskap af kirkjunar hálfu, ef
hann kvæntist konu sem ætti tvo eig-
inmenn á lífi. Og hvernig gáfcu klerk-
arnir beðið guðs blessunar manni, sem
að þeirra áliti lifði í synd?
Einnig ríkti mismunandi afstaða með
þeim þegnum konungs, sem utan þjóð-
kirkjunnar stóðu. Westminster-trúar-
játningin, sem skozka kirkjan aðhyll-
ist, telur hjónabandið vera samning en
ekki sakramenti. Samkvæmt útskýringu
skozku biskupakirkj unnar á hjóna-
bandinu, er sá aðilinn, sem syndgað
hefur verið gegn í hjónaskilnaðarmál-
um, talinn sýkn allra saka. Og í skozku
kirkjunni liggur ekkert bann við því
að klerkar gefi seka aðilann saman í
hjónaband. Venjulega er það talið nóg,
ef presturinn sanníærist um, að sá að-
ili iðrist gerða sinna af öllu hjarta.
Hafi hann sannfærzt um þetta,
er ekkert því til fyrirstöðu, að hann
íremji vígsluathöfnina.
í samveldislöndunum var vitanlega
engin ensk ríkiskirkja og biskupakirkj-
an skozkættaða — í ýmsum myndum —
var að mínnsta kosti eins voldug og
enskættaða kirkjan (anglíkanska). Og
í þessum löndum vaf samningseðli hjlna
bandsins viðurkennt í daglegu lifi,
hvað sem kirkjan sagði.
L oks varð að líta á persónur þessa
leiks. Frú Simpson var ekkert vinsælt
nafn hjá klíkunúm í West End. Kunn-
ingjahópur hennar var fámennur og
áhrifalítill. Aðalsfjölskyldurnar höfðu
ekki vingazt við hana. Hún yrði þungur
baggi að burðast með. En konungurinn
myndi breiða sína vemdarvængi yfir
hana, og það mu/.^di ryðja mörgum stein-
inum úr götu hennar.
María (Mary) ekkjudrottning, móðir
Játvarðs konungs, kynni að verða miklu
þyngri á metunum en nokkur klerkur
eða pólitíkus. Hún átti virðingu og að-
dáun allra. Ef hún vildi beita sér, gat
andstaða hennar orðið fyrirætluninni
um hjónaband til falls.
Óneitanlega var York-konungsættin
vinsæl. Ef konungurinn færi frá völd-
um, mundi hertoginn, bróðir hans,
verða vinsæll konungur. Hann naut
mikillar virðingar. Áhrif hans mundu
faila bæði kirkju og ríki vel í geð.
í þessari ókyrrð, sem brátt mundi
verða að opinberri, pólitískri baráttu,
var allt komið undir einbeitni og festu
hans hátignar. Setti hann þessa gift-
ingu á oddinn, gæti hinir fjandsamlegu
stjórnmálamenn ekkert aðhafzt. Eina
von þeirra yrði að efla almenningsálit-
ið gegn konungi.
En öll viðleitni í þá átt yrði barin
niður og stöðvuð af okkur Kothermere
lávarði. Rothermere átti Daily Mail, og
samanlagt réðum við yfir það miklum
blaðakosti, að við gætum eytt áhrifum
og hrekkjabrögðum fjenda krúnunnar.
Og ég þóttist þess fullviss, að Rother-
mere mundi ganga til liðs við mig í
bardaga upp á líf og dauða. Baldwin
mundi vafalaust nota útvarpið. En kon-
ungur mundi hafa sama rétt og fjand-
menn hans.
En svo var vopnið mikla, sem gat
orðið þungt á metunum í andstöðunni
gegn Baldwin, en það var Verkamanna-
flokkurinn, sem var í stjórnarandstöðu,
og öll hin pólitíska vél. Færi forsæt-
isráðherrann frá, og ný stjórn kæmi til
valda, sem væri hlynnt því, að konung-
ur gengi að eiga þá konu, sem hjarta
hans girntist, mundi hann fá stuðning
hjá hinum óæðri þingmönnum íhalds-
manna og jafnaðarmanna, og jafnvel
fá ofurlítið fylgi frá frjálslyndum.
Þannig mundu tveir miklir stjórn-
málaflokkar hrynja í rúst, og nýr flokk-
ur, sem við tæki, gæti orðið arftaki
bæði íhalds og jafnaðarmanna, og stór-
laxarnir í þessum flokkum gætu stað-
ið eftir liðfáir. Baldwin og hinir valda-
gráðugu ráðherrar, sem honum fylgdu,
mundu hugsa sig tvisvar um áður en
þeir legðu út í slíkan bardaga.
Þetta vopn mátti nota með svo mikl-
um árangri, að ég sannfærði sjálfan
mig um það í þessari ferð, að konungur
þurfti ekki annað en að vera ákveðinn
og sýna nægilega staðfestu, til þess að
sigra.
— Húmanismi
Framhald af bls. 4
anus. Hún gekk yfir alla Suður-Evrópu
á 6. öld og lét eftir sig samskonar auón
í andlegu og efnalegu tilliti sem Svarti
dauði löngu síðar hér á íslandi.
F ramþróunin varð með allólíkum
hætti í Austur-rómverska ríkinu og því
vestræna. Býzanska keisaradæminu
tókst með þverrandi mætti og þrengd-
um landamærum að verjast árásum í
1000 ár, að nokkru leyti með málaliðs-
sveitum, svo sem Væringjum frá Norð-
urlöndum, þar til það hrundi með falli
Konstantínópel 1453. Innan austrænu
kirkjunnar deildu klerkar á kirkjuþir.
um framan af um háspekilegar og guð-
12 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
12. júní 1966