Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1966, Blaðsíða 6

ætti að 'bera það vel í minni, að Kóran-
inn hefur að geyma margar þær frá-
sagnir, sem eru, ef ekki algjörlega óút-
skýranlegar, þá a. m. k. mjög tvíræðar að
merkingu. Mér hefur ekki verið sárs-
aukalaust, að umskapa þessar setningar
í hvert sinn, sem þær hafa orðið á vegi
mínum. Hefi ég þá sett til skýringa neð-
anmálsgreinar, til þess að komast hjá
Iþví að umsnúa textanum alveg í þýð-
ingunni.
Við þýðinguna hefur verið fylgt fast
eftir og höfð til fyrirmyndar skýringar-
ritin: Al-Zamakhshari, Al-Beidawi og
Al-Jalalein. Ég hefi nú hér að framan
lýst áætlun á tilhögun hins ytra forms.
Samkvæmt því hefur köflum bókarinn-
ar, eftir dauða spámannsins verið raðað
niður. í þessari útgáfu hefur niðurröðun
hinna munnlegu frásagna verið hafnað
af tveimur ástæðum. í fyrsta lagi, að
engar heimildir standa iþar á bakvið.
í öðru lagi, að þar skortir allt samhengi
og samræmi. Með þeirri niðurröðun sem
hér er viðhöfð, sem þó ekki fylgir
stranglega tímatali, eru hafðir fyrstir
kaflar hinna skáldlegu opinberunar, en
síðastir oft kaflar á einhvern hátt stað-
bundnir. í stuttu máli, þetta er fyrst og
fremst ætlað fyrsta stigs lesendum, sem
skiljanlega oft leggja verkið frá sér við
kafla eins og Kýrin og konur, sem hin
munnlega frásögn Kóransins hefst á.
í»ess vegna verður hér visað til tölu, sem
á við hina munnlegu skipun efnisins.
Hvern kafla má finna í skrá yfir efnið
fremst í bókinni.
H ér skal nú næst vikið að hinu
arabíska leyniletri, sem hver einstakur
kafli Kóransins hefst á. Nokkrar frum-
reglur hafa verið settar fram, bæði af
Múhameðstrúarmönnum og eins í vest-
rænum skólum, til að útskýra merkingu
þessa leturs, en engin þeirra hefur náð
því fullkomlega. Sannleikurinn er sá, að
enginn veit hvað stendur á bak við það.
Munnmælasagnir herma, að útlista skuli
þau þannig: „Allah einn veit hvað hann
meinar með letri þessu“. Að endingu vil
ég taka fram, að ég hefi hér að framan
reynt að einskorða mig við að stikla að-
eins á hinu stærsta í rannsókn minni á
Kóraninum eins og hann var í upphafi
og eins og hann hefur haldizt fram á
þennan dag án þess að bera við að leggja
út á þá hálu braut að gera mér grein
fyrir spámannlegu eðli Múhameðs og
guðlegum uppruna. Hér er það verkið
sjálft, sem talar sínu máli. Og athuguil
lesandi, sem á annað borð er kleift á
frjálsum og hleypidómalausan hátt að
lifa sig inn í það, mun fær um að mynda
sér sínar eigin skoðanir.
Sigurður Sigurmundssou þýddi.
SKÁLDSKAPUR
Framhald af bls. 1.
engilsaxneskum kveðskap), og þó í ein-
um bragarhætti sex línur. Þannig er
það allt til þessa dags hvenær sem
íslenzk skáld yrkja undir hinum fornu
og reglubundnu bragarháttum. Enn var
tekin upp ný regla, er síðast varð mjög
mikilvæg, en hún var sú, að hafa snið-
hendingar (hálflína) eða aðalhendingar
innan braglínunnar í tilteknum háttum.
Hitt var þá miklu fágætara, þó að síðar
yrði það alsiða, að nota endarím, eins
og engilsaxnesk skáld höfðu stöku
sinnum gert.
E kki er unnt að segja hvenær
farið var að gefa hverjum bragarhætti
sitt sérstaka heiti, en þörfin á þessu
hefir sagt til sín þegar skáldin fóru
að ræðast við um íþrótt sína, eins og
okkur er sagt að þau gerðu á íslandi
þegar á tíundu öld. Sennilegt virðist,
enda þótt það verði ekki sannað með
rökum, að íslendingar hafi átt stærra
hlut í því en Norðmenn að mynda þessi
heiti. Þegar Snorri Sturluson samdi
Eddu sína, kringum árið 1220, var orð-
inn til þaulhugsaður flokkur heita til
þess að sérkenna flesta þeirra hundrað
bragarhátta sem sýndir eru með dæm-
um í þriðja þætti þeirrar bókar og
margir eru greindir hver frá öðrum
með smávægilegri og harla sérfræði-
legri tilbreytni. En ekki þarf á að halda
nema svo sem hálfri tylft af þessum
nafnasæg til þess að greina sundur hina
aigengari hætti sem skáldin ortu undir
allt til þess tima, og í meir en heila
öld þar á eftir. Og af þessum fáu nægir
að geta aðeins þriggja, til þess að hafa
þá af sérstökum ástæðum sem dæmi.
Hinn einfaldi stuttlínuháttur svarar
tiT þess háttar sem tíkanlegur er í eng-
ilsaxneskum ljóðum, og í honum
þurfti ekki á öðru að halda en stuðlum
og nokkrum einföldum reglum um
áherzlu og hljóðlengd. Þenna hátt not-
uðu hin elztu skáld í Noregi og á ís-
landi til þess að yrkja undir honum
bæði goðsagnakvæði og hetjukvæði.
Því fékk hann líka heitið fornyrðislag.
Skáld þessara tveggja landa voru
kröfuhörð um nákvæmni formsins og
byggðu skjótt út öllum hinum losara-
legri braglínum og gerðu háttinn stór-
um reglubundnari en hann hafði
nokkru sinni verið hjá Engilsöxum. En
þessi nákvæmni týndist aftur þegar
hætt var að gæta hljóðdvalarinnar í ís-
lenzku á fimmtándu öld, og allt sem
þá þurfti á að halda var stuðlun og
nokkur gát á lengd braglínunnar. Þrátt
fyrir alla fastheldni við dýrt rím —
efni sem ég mun brátt minnast á — var
haldið áfram að yrkja undir þessum
hætti, og svo var hann hentugur á
óbrotinn frásagnarstíl að séra Jón
Þorláksson valdi hann alveg eðlilega
þegar hann þýddi Paradise Lost, en því
verki lauk hann 1805. Sömuleiðis valdi
Sveinbjörn Egilsson hann á Odyseifs-
kviðu og Benedikt Gröndal á llíons-
kviðu, er þeir þýddu milli fjörutíu og
fimmtíu árum síðar. Fátt gæti verið
öllu ólikara en enskt blank verse og
gríski sexliðahátturinn og þessi forni
stuðlaháttur. Hinir íslenzku þýðendur
áttu þó naumast annars kost en að nota
hann, og þeir gerðu það með merki-
lega góðum árangri.
ÍNÍorsk og íslenzk skáld héldu að
vísu áfram að yrkja undir þessum ein-
fóldu háttum, en lögðu sig þó sérstak-
lega eftir einum, sem erfiðari var og
grundvallaður á sex-liða braglínu, er
stöku sinnum kemur fyrir í engil-
saxneskum kveðskap, en var nú lagður
undir strangan aga að því er varðaði
stuðlun, tölu og þunga atkvæða, og að
síðustu sniðhendingar og aðalhendingar
innan hverrar braglínu. Heiti þessa
háttar, dróttkvætt, bendir ljóslega til
hinna helztu hlutverka sem hann var
látinn þjóna, semsé, að undir honum
voru ort kvæði til flutnings írammi
fyrir drótt, eða hirð, konunga og jarla.
Nákvæm lýsing á dróttkvæðri vísu
mundi sýna ljóslega þá hárfínu til-
finningu fyrir hljóðfalli og hljóðdvöl,
þann nákvæma skilning á þunga at-
kvæðis, og hæfileikann til að grípa
og greina sniðhendingu og aðalhend-
ingu, sem bæði skáldið og áheyrendur
þess hlutu að hafa haft, og það hástig
nákvæmninnar í öllum efnum, sem til
þess þurfti að mega nefnast skáld.
Áheyrendurnir voru dómhvassir, og
önnur skáld, sem kepptu um sömu
launin, voru þess albúin, að uppgötva
hverja misfellu hjá keppinaut sínum:
Munu þeirs mestar skynjar
munvágs Dáins kunnu,
síðr at Sigvats hróðri
svinns braglöstu finna;
Þ. e. „Þeir sem mest skil kunna á
skáldskap, munu finna fæst braglýtin
á mínum“, sagði Sigvatur Þórðarson,
þegar fundið var að skáldskap hans.
Er. það var af honum sagt, að hann
væri stirðmæltur, en orti ljóð af munni
fram nálega jafnhratt sem aðrir töluðu,
og var einn hinna beztu skálda. Þegar
þess er gætt, hve dýr og flókin drótt-
kvæð vísa er, og með hvílíkri ná-
kvæmni hún verður að vera byggð
upp, mætti það virðast óhugsandi að
kveða svo hratt, ef ekki væri vitað
hvað þeir íslendingar, sem hagmælsku
eru gæddir, megna enn í dag í þessu
eíni.
Jj ausavísur, hvort sem þær voru
hraðkveðnar eða ekki, voru á meðal
þess, sem venjulega var ort undir
dróttkvæðum hætti, og í þeim kynstr-
um kveðskapar, sem geymzt hafa frá
tíundu, elleftu og tólftu öld, eru þær
maigar vísurnar, sem eru í «enn góður
kveðskapur og góður skáldskapur.
Sannleikurinn er sá, að það má örugg-
lega segja að á umræddum öldum er
engin sú tunga í Evrópu, er sýnt geti
svo mörg dæmi hins bezta skáldskapar
sem tunga Norðmanna og íslendinga.
Þetta gildir ekki eingöngu um lausa-
vísurnar, heldur einnig um þau kvæði
misjafnlega löng, sem hvert umtalsvert
skáld orti. A meðal hinna fremstu af
þessum, voru þau kvæðin, er gáfu
hættinum það nafn sem hann ber: lof-
kvæði um konunga og jarla, flutt
frammi fyrir þeim í áheym hirðarinn-
ar (dróttarinnar) af því skáldi, sem
annaðhvort var eða vildi verða hirð-
skáld. Þó að langir kaflar úr kvæðum
þessum hafi geymzt, er aðeins eitt varð-
veitt heilt að kalla má. Það kvæði
orti Einar Skúlason árið 1153 í minn-
ingu um Ólaf konung helga. Eins og
við höfum það, er það yfir sjötíu er-
indi. Ef við hefðum heildarsafn af öll-
um þeim drápum og flokkum, sem við
vitum að ort voru, mundi það sain
vera geysilega stórt. Jafnvel svo
snemma á tímum sem 1062 er þess get-
ið, um íslenzkt skáld, Stúf Þórðgrson,
a& hann þuldi Haraldi konungi Sigurð-
arsyni sextíu flokka, en þeir voru
styttri en drápur, en af þeim kvaðst
hann geta þulið eigi færri. Það er ljóst,
að um það leyti sem verið var að færa
ísienzkar fornsögur í letur, hafa ótrú-
leg kynstur af kvæðum fornskáldanna
ennþá verið geymd í minni fólksins,
og af þessum kynstrum hafa sagnarit-
ararnir valið þær vísurnar, sem þeir
töldu nauðsynlegar til þess að sanna
frásögnina, eða til þess að prýða sög-
una. Það er tjón að engum skyldi
hugkvæmast að skrifa upp sjálf kvæðin
í heild, eins og gert var um goðakvæö-
in og hetjukvæðin.
Haldið var áfram að yrkja undir
réttum dróttkvæðum hætti allt til loka
fjórtándu aldar, en þeim skáldskap
hrakar stöðugt eftir 1200, bæði um
hugðarefni og skáldlegt gildi. Það er
eins um þenna hátt og fornyrðislag, að
hann hefir aldrei lagzt niður, en að
forminu til varð hann jafnvel enn ver
úti þegar tilfinningin fyrir hljóðdvöl
týndist, og í allar þær aldir, sem síðan
hafa liðið, mundi torvelt að finna
nokkra þá vísu er þyldi samanburð við
kveðskap undir öðrum háttum.
JVIeð því að auka einum braglið
við hverja línu dróttkvæða, var mynd-
aður nýr háttur og hann nefndur
hrynhenda. Af hinum fornu háttum er
hann miklu áhrifamestur. Hin lengda
braglína lætur erindið flæða betur og
gerir það mögulegt, að láta sniðhend-
ingar og aðalhendingar koma með
RABB
Framhald af bls. 5.
félagskerfi í Sovétríkjunum. Þessi
hálfa öld undir merkjum marx-
ismans virðist hafci farið til ónýtis
að þessu leyti að minnsta kosti.
Orsakirnar eru taldar þrjár.
Einkaframtakið í Bandaríkjunum
hefur haft forystu um velvœðingu
landbúnaðarins þar, en ríkisváld-
inu í Sovétríkjunum hefur ekki
tekizt að vélvœða landbúnað sinn
að sama skapi, þótt mikil áherzla
hafi einmitt verið á það lögð. Stirð
busaleg og rammskorðuð áœtlana-
gerð kontórkarla í Kreml hefur
verið dragbítur á állt framták og
allar framfarir i landbúnaði, og að
lokum er samyrkjubúskapurinn
eystra tálinn mesti bölvaldurinn.
Bændur í okkar skilningi eru ekki
lengur til í Sovétríkjunum. Þeir
voru á sínum tíma reknir af jörð-
um sínum og smalað eins og sauð-
fé inn fyrir múra samyrkjubúanna
og ríkisbúanna. Síðan heita þeir
landbúnaðarverkamenn. Það er
ekkert leyndarmál í Sovétríkjun-
um, að starfsáhugi þeirra er ákaf-
lega takmarkaður. Engum finnst,
að honum beri skylda til þess að
leggja að sér við vinnu, og þótt
varðstjórar 'standi yfir verka-
mönnum á ökrunum, leggja þeir
sig aldrei alla fram við verkið.
Þeir hafa blátt áfram ekki áhuga
á því, enda er skiljanlegt að bóndi,
sem býr fyrir eigin reikning og á
eigin ábyrgð, vinni betur en sá,
sem þrœlar fyrir ópersónulegt rík-
isvald og fœr ekki að hirða af-
rakstur erfiðis síns.
Hinar stórkostlegu áætlanir
Krústjoffs um ræktun í Kazákstan
og víðar hafa mistekizt herfilega
og reynzt efnahagslífi Sovétríkj-
anna dýrar. Nú er Brezneff tilbú-
inn með nýja áœtlun, sem á fyrst
að gefa arð af sér eftir tíu ár, og
þá aðeins að mjög tákmörkuðu
leyti. Þjóðir Sovétríkjanna eru
orðnar langþreyttar á öllu þessu
áætlanatali. Þœr vilja sjá einhvern
árangur. Fyrst sovézk blöð eru
farin að leyfa sér að hœðast að
„stóra stökkinu“ í Kína, sem varð
áldrei annað en óþœgilegt víxl-
spor, mœtti ætla, að brátt mætti
fara að gagnrýna áœtlanir í Sovét-
ríkjunum. Ef til vill rennur sá tími
bráðum upp, að raunsæi sigrast á
kreddutrúnni. Þá væri hlálegt, ef
farið vœri að gera tilraunir
með langdrœgar framtíðaráœtlanir
annars staðar í veröldinni. Aœtl-
anir geta aldrei orðið altækar,
heldur í mesta lagi lítils háttar leið
sögn. Sem betur fer, breytir fram-
þróunin alltaf þeirri þröngu rás
þjóðlífsins, er ráðríkir váldhafar
hafa markað með einstrengings-
legum áœtlunum.
Magnús Þórðarson.
R LESBÓK. MORGUNBLAÐSINS
28. ágúst 1966