Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1966, Blaðsíða 9
Beng:t Gustafsson, prófessor vlð Karollnska Institutet i Stokkhólmi, notar gervi-
efnaglófa, sem festir eru við dauðhreins að búr, við að dæla andkonum í rottu,
til þess að kanna, hvernig líkami sýklahreinsaðra dýra bregzt við mismunandi
bakteríutegundum.
önnur tegund sýkla, rickettsiur, (eftir
Dr. H. T. Ricketts, sem dó meðan hann
rannsakaði þaer), æxlast einungis inni í
iifandi frumum. Þær eru mitt á milli
veiru og bakteríu að stærð, en þær hafa
hvata-og eru lifandi.
V eirur og rickettsíur hafa senni-
lega orsakað meiri veikindi meðal
manna en nokkrir sýklar aðrir, þó að
menn hafi lagað sig að nokkrum slíkum
veirum, sem einu sinni voru banvænar.
Meðal þeirra er sára veiran, sem nú á
dögum liggur aðgerðalaus kringum nef
og varir, en getur myndað hitasóttarsár,
ef viðkomandi liggur undir stressi. Ný-
lega hafa læknar uppgötvað, að veiran,
ef um mikið stress er að ræða, geti jafiv-
vel valdið heilabólgu og brjálsemi um
tíma. Einnig getur hún valdið blindu, en
þtssi hætta er nú úr sögunni með IDU,
nýfundnu, bandarisku lyfi, sem er i
rauninni hin fyrsta raunverulega með-
ferð, sem nokkru sinni hefur verið notað
gv’gn eiginlegum veirusjúkdómi. Veirur,
bæði leyndar eða þegar í stað fullvirkar,
eru áætlaðar að valda um 60% allra
sjúkdóma í heimi, Hér fara á eftir heiztu
afbiot þeirra:
• Öflug smit í öndunarfærum. Að
minnsta kosti 150 veirutegundir geta
valdið þessum sjúkdómum. Margir
þeirra, eins og t.d. inflúenza, eru mjög
Rottan til hægri fékk hitasótt af völdum sáraveiru, en henni batnaði á þremur
sólarhingum, eftir að hún hafði fengið IDU, nýtt, bandarískt lyf, sem er fyrsta
raunverulega andveirumeðalið, er ber umtalsverðan árangur. Rottan til hægri
fékk sömu veiru í sár og meðfylgjandi liitasótt. Hún fékk ekki IDU og blind-
aðist.
minnki við þessar 16 klst. daglega birtu,
við loftræstingu, loftmengun ,við óaflát-
anlegan hávaða og við stress, sem ekki
iær útrás við að gefa einhverjum á
hann.
Allar þessar spurningar hafa að geyma
svöi við spurningum varðandi smitandi
sjúkdóma í háþróuðum löndum. í flest-
Jim vanþróuðum löndum víkja þessar
aðstæður fyrir öðrum miklu brýnni, svo
sem næringarskorti. Þjóðir, sem eru vel
tða illa á vegi staddar, eru því eins ó-
likar um smitnæmi og þær eru fjár-
hagslega ólíkar, enda eru smitunar-
vandamál þeirra gjörólík. Kólera hefur
lengi verið landlæg víða í Asíu, svo
iengi, að Jj^ir sem lifa hana af, skoða
hana sem smúvegis óþægindi. En á tím-
um flugferða getur einn Kalkútta-maður
orsakað drepsótt 10.000 Lundúnabúa.
S íðan veirur voru fyrst þekktar
seint á 19. öld, sem hinar smæstu allra
sýkla, hafa þær seinna reynzt vera ein-
faldari að gerð en aðrar sóttkveikjur.
Þær einar hafa ekki þá hvata, sem gera
líf mögulegt. Þegar þær eru ekki í
„vertinum", geta þær ekki æxlazt eða
mærzt, en þær geta komizt inn í hvaða
iifíndi hlut, sem vera skal, bakteríur
líka, og séu þær, komnar inn í lifandi
írumu, þá getur þeim fjölgað óðfluga.
Afkomendur þeirra dreifast, annað
hvort með því að sprengja frumuna
(eins og í lömunarveiki), eða með því
að springa út af frumunni (eins og í
xnislingum) og sveipa þá um sig hluta
úr frumuveggnum sér til varnar.
Bandaríkjamenn hafa nýverið fundið upp gott bóluefni gegn mislingum, en
þeir eru mannskæðir í miklum hlutum heims. Hér er því spýtt (með sprautu,
sem veldur engum sársauka) í bam í Vestur-Afríku. Bólusetningin er liður í
mislingavörnum, sem Bandaríkjamcnn framkvæma og kosta í Afríku í sam-
vinnu við WHO.
mismunandi. Að minnsta kosti 100 teg-
undir af sýklum geta framkallað sjúk-
dómseinkenni venjulegs kvefs, svo að
bólusetning gegn þeim öllum er senni-
lega óhugsandi.
Enn eru þrír hópar af veirutegund-
um, sem valda veikindum í öndunarfær-
um, og erfitt hefur reynzt að ráða við.
Það eru adenó-veirur, sem valda nef- og
hálskirtlabólgum alls konar, para-inflú-
enzu-veirur og RS-veirur. Para-inflú-
enzuveirurnar orsaka barkahósta og
hálsbólgu í börnum, sem minnir á barna-
veiki, en RS-veirurnar valda mjög skað-
legri bólgu og öðrum veikindum í ung-
bömum innan eins árs aldurs. 31 teg-
und af adenó-veirum hefur fundizt.
Sumar þeirra hafa þegar fundizt í heil-
brigðum mönnum, en þær hinar sömu
geta valdið afar illkynjuðum bólgum,
þegar þeim er spýtt í líkami vissra
skepna. Veirufræðingar hugleiða nú þá
óþægilegu en áleitnu spurningu, hvort
þær geti haft sömu áhrif á mannslík-
amann.
• Mislingar. Þeim veldur RNA-veira,
sem líkist inflúenzuveirum. Flestir for-
eldrar álíta mislinga vera meinlausan
barnasjúkdóm, en þeir geta haft í för
með sér lungnabólgu, eyrnaveiki og
heilabólgu. Mislingar drepa árlega mik-
inn fjölda í Afríku, Indlandi og vissum
hlutum Suður-Ameríku. í Efri-Volta
hefur helmingur barna dáið í mislinga-
árum. Bandaríkjamenn hafa nýlega tek-
ið í notkun gott bóluefni, sem hlotið hef-
ur viðurkenningu Heilbrigðismálastofn-
unar Sameinuðu þjóðanna (WHO).
Bandarísk stofnun vinnur nú að því í
Framhald á bls. 12.
28. ágúst 1966
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9