Lesbók Morgunblaðsins - 28.08.1966, Blaðsíða 14

«r útbreiddastur I Bandariiijunum, par
scm 5% af þjóðinni þjáist af honum.
Þetta stafar af því, hve svínaket er vin-
sæl fæða í Bandaríkjunum. Tvær teg-
undir af sníkla-svefnveiki gera því nær
óbyggilega víðlenda og töluvert frjósama
hluta af hitabeltishéruðum Suður-
Ameríku og Afríku. Þriðji hluti mann-
kynsins hefur filariasis-ormur, sem
þennur útlimina í margfalda stærð, og
annar þriðji hluti hefur sníkillinn, sem
veidur toxoplasmosis, er getur ráðizt á
heilann og önnur líffæri. Njálgur hrjáir
210 milljónir manna í tempruðum og
köldum löndum, einkum í N-Evrópu,
N-Ameríku og Argentínu. Um 450 mill-
jónir manna hafa krókorm, aðallega í
Asíu og þá sérstaklega í Indlandi. Um
640 milljónir þjást af hringormi í Af-
ríku og Ameríku. Þessi mikla útbreiðsla
þessara sníkla gerir þá að allsherjar
vandamáli, en mörgum þeirra er hægt
að halda í skefjum, og flestir þeirra
gera ekki slíkan usla sem þeir tveir, er
valda malaríu og schistosomiasis.
• Malaria (mýrarkalda) er sérgrein
pkismodium-sníkla, sem eyða mestum
hluta kynferðislífs síns í moskitóflugu,
en hinum kynlausa hluta sínum í rauðu
blóðkornunum í mönnum. Hægt er að
vega að þeim á tvo vegu, bæði með því
að útrýma kvendýrinu af anopheles-
mcskítóflugunni, sem útbreiðir hana —
en á því sviði hefur WHO gert mikið
gagn, og með því að ráðast á snikilinn
með lyfjum. En, eins og í mörgum öðr-
um tilfellum, virðist baráttan eiga langt
í land enn. Lyf gegn malaríu, sem búin
voru til í síðasta stríði, þegar kínin al-
eina reyndist ófullnægjandi, getur haft
slæmar aukaverkanir. í Víet-Nam herja
mcskítóflugur, sem eru ónæmar fyrir
skordýraeitri, og sníklar, ónæmir fyrir
lyfium, sífellt á þá, sem ek'ki eru upp-
runnir í Asíu, enda þótt margir Viet-
namar virðist næstum ómóttækilegir.
• Schistasomiasis er vel þekktur fé-
iagi Egypta frá fornu fari, og enn er
hann sá einstakur smitsjúkdómur, sem
mestu böli veldur. Hann hrjáir 150 —
300 milljónir manna í Austurlöndum
na?r og fjær, Afríku, hluta af S-Ameríku
og Puertó Rico. Þetta er blóð ormur,
sem lifir í sjérstökum sniglategundum,
er hafast við í skurðum með rennandi
vatni, áveitudíkjum og ferskvatnsmýr-
um. Ormurinn borar sér gegnum húð
bændanna, sem vaða í vatninu, og kemst
i æðar til lifrar og hlöðru. Margir nýir
vatnsveitu skurðir á sniglasvæðum færa
nýja von og nýtt líf í þurr og sólsviðin
héruð, en flytja einnig með sér vissu
um aukinn schistosomiasis, af því að
engin ráð eru þekkt til að stemma stigu
fyrir sniglunum né lækna sjúkdóminn.
Þessi vágestur olli því, að hætta varð
við 400 milljón króna áveitugerð í Af-
ríku, og nýja Assúan-stíflan í Egypta-
landi mun sennilega skapa sex milljón
fórnardýr til viðbótar.
SMÁSAGAN
Pramhald af bls. 3.
Hjarta risans bráðnaði er hann sá
þetta. „En hvað ég hef verið eigingjarn“,
sagði hann „Nú veit ég, hvers vegna vor-
ið vildi ekki koma hingað. Ég ætla að
lyfta þessum vesalings litla dreng upp í
tréð, og siðan mun ég brjóta niður vegg-
inn, og garðurinn minn skal ávallt vera
leikvöllur barnanna". Hann var sannar-
lega ákaflega hryggur vegna þess, sem
hann hafði gert.
H ann læddist niður, opnaði úti>
dyrnar hljóðlega og hélt út í garðinn.
Þegar börnin sáu hann, urðu þau svo
hrædd, að þau hlupu öll burt, og vetur-
inn ríkti aftur í garði risans. Aðeins litli
drengurinn hljóp ekki, því að augu hans
voru svo myrkvuð af tárum, að hann sá
ekki þegar risinn kom. Risinn læddist
aftan að honum, tók hann varlega upp
og lyfti honum upp í tréð. Það blómg-
aðist óðar, og fuglarnir komu og sungu
í greinum þess, og litli drengurinn
breiddi út faðminn, tók um háls risans
og kyssti hann. Þegar börnin sáu að ris-
inn var ekki lengtir vondur, komu þau
hlaupandi til baka og fluttu með sér
vorið. „Þetta er ykkar garður núna,
börnin góð“, sagði risinn og tók stóra
öxi og braut niður vegginn. Þegar fólkið
var að fara á markaðinn kl. tólf, sá það
nsann leika sér við börnin í fegursta
garði, sem það hafði nokkru sinni séð.
Allan daginn léku þau sér, og þegar
kvöldaði, fóru þau til risans, til að bjóða
honum góða nótt.
„En hvar er litli félagi ykkar?“ spurði
hann, „drengurinn, sem ég lyfti upp í
tréð“. Risanum þótti vænzt um hann,
af því að hann hafði kysst hann.
„Við vitum það ekki“, sögðu böxnin,
„hann er farinn“.
„Þið verðið að segja honum að koma á
morgun", sagði risinn. En börnin sögðu,
að þau vissu ekki, hvar hann ætti heima,
og að þau hefðu aldrei séð hann áður, og
risinn varð ákaflega hryggur.
Á hverjum degi eftir skólatíma komu
börnin og léku sér við risann, en litli
drengurinn, sem risanum þótti svo vænt
um, kom aldrei.
Risinn var mjög vingjarnlegur við öll
börnin, en samt þráði hann alltaf fyrsta,
litla vininn sinn og talaði oft imi hann.
„En hvað mér þætti gaman að sjá hann
aftur“, var hann vanur að segja.
Át rin liðu og risinn varð gamall og
veikur. Hann gat ekki lengur leikið sér,
svo að hann sat í stórum hægindastóli,
HVAÐ ER AÐ?
Framhald af bls. 4.
Fólkið sem stjórnar leiknum núna, ar
háskólakennarinn, hagfræðingurinn —
maðurinn frá háskólanum.
Af vöntun á betra orði, eru þeir kall-
aðir „meritocracy". Þetta eru mennirnir
sem nú taka við af hinni gömlu stétt út-
valdra sem stjórnaði heimsveldinu —
og stjórnaði því ekki svo illa. England
— England Wilsons — er í höndum
námsstyrkþega.
Sp.: Hvað er orðið af gamla fyrirfólk-
inu, yfirstéttinni, sem stjórnaði heims-
veldinu?
Sv.: Það sem hefur skeð, er a'ð mið-
stéttin og yfirstéttin njóta ekki neinnar
virðingar lengur. Ef þér vilduð setja
upp leikrit eða sjónvarpsþátt, þar sem
yfirstéttarmaður eða millistéttar gegndi
hetjuhlutverki, þá mundi það verða
hrópað niður af sviðinu, eða bara hlegið
niður.
Sp.: Er stéttartilfinningin ekki ennþá
mjög sterk? Verkamenn, t.d., virðast
ekki hafa á tilfinningunni að þeir hafi
hlutdeild í ágóðanum af einhverri sér-
stakri iðngrein eða viðskiptum, eða f jár-
hagnum í heild sinni, eða er ekki svo?
Sv.: Það er vissulega rétt. Ef þér hefð-
uð talað við Ted Hill, þegar hann var
formaður ketilsmiða, þá munduð þér
hafa komizt að því, að ekkert kom Ted
til að hlægja eins hjartanlega, eins og
að heyra að allt gengi á afturfótum í
iðnaðinum.
Það hefur verið mikil vöntun í fram-
farasinnuðum kröftum brezkra stjórn-
mála, að koma þeirri hugmynd á fram-
færi, eins og Svíar og Bandaríkjamenn
hafa gert, að það sé sameiginlegur hagn-
aður ef iðngrein gengur vel og fjárhagur
ríkisins er góður. Þeir hafa aldrei getað
þetta — sumpart vegna arfs frá liðnum
dögum
Sp.: Eru ekki sumir af ykkar beztu
mönnum nú, komnir í viðskiptalífið?
Sv.: Öðru riær. Almenningsskólar okk-
ar — sem svara til einkaskólanna í
Bandaríkjunum — og allt stéttakerfið,
ala á þeirri hugmynd, að sjentilmaður sé
horfði á börnin að leik og dáðist að garð-
inum sínum. „Ég á mörg fögur blóm, en
börnin eru samt hin fegurstu", var hann
vanur að segja. Vetrarmorgim nokkum,
iþegar risinn var að klæða sig, varð hon-
um litið út um gluggann. Hann hataði
ekki lengur veturinn, því að hann vissi,
að hann var aðeins svefn vorsins og
hvíldartími blómanna.
Skyndilega neri hann augu sín undr-
andi og horfði út. Þetta var sannarlega
fögur sýn. í yzta horni garðsins var tré
þakið yndislegum, hvítum blómum,
greinar þess voru gullnar, á þeim héngu
silfurávextir, og undir því stóð litli
drengurinn, sem hann elskaði svo mjög.
Risinn hljóp fagnandi niður stigann og
út í garðinn. Hann flýtti sér yfir grasið
í áttina til barnsins. En þegar hann kom
nær, roðnaði andlit hans af reiði, og
hann sagði: „Hver hefur vogað sér að
særa þig?“ því að í lófum barnsins voru
för eftir tvo nagla, og á smáum fótum
hans voru einnig för eftir nagla.
„Hver hefur vogað sér að særa þig?“
hrópaði risinn, „segðu mér það, svo að ég
geti tekið stóra sverðið mitt og drepið
hann“. „Nei“, svaraði bamið, „þetta eru
sár kærleikans".
„Hver ert iþú“, spurði risinn, og undar-
leg lotning gagntók hann, og hann féll
á kné fyrir framan barnið. Barnið brosti
við risanum og sagði:
„Þú leyfðir mér eitt sinn að leika mér
i garði þínum, í dag skalt þú fylgja mér
i garð minn, Paradís“.
Þegar börnin hlupu inn í garðinn
þennan dag, fundu þau risann, þar sem
hann lá dáinn undir trénu, þakinn hvít-
um blómum.
Guðríður Þorsteinsdóttir þýddi.
landeigandi eða lærdómsmaður eða í
einhverri opinlberri stöðu, og að a'ðeins
óæðra fólk fari út í viðskipti.
Það er þjóðfélagslega viðurkennt, að
taka við einhverju gömlu fjölskyldufyr-
irtæki og reka það á einhvern mjög
gamaldags máta. En okkur finnst ennþá,
að heldur sé ómerkilegt að selja hluti.
Ef dóttir mín giftist sölumanni, þá
mundi ég taka því með karlmennsku, en
undir niðri mundi mér finnast, að hún
hefði gifzt skökkum manni.
Þegar við hittum einibeittan og harð-
vítugan vi’ðskiptajálk, þá hugsum við
með sjálfum okkur: „Hvers vegna fer
maðurinn ekki til Bandaríkjanna eða
Kanada? Honum mundi vegna miklu
betur þar“. Þannig eru viðbrögð okkar í
staðinn fyrir að segja, að hann sé ein-
mitt það, sem okkur vantaði hér í Eng-
landi.
Sp.: Er hægt að breyta þessum stétta-
fordómum?
Sv.: Hið fyrsta sem þyrfti að gera, er
að losna við almenningsskólana — það
sem þið í Bandarikjunum kallið einka-
skóla. Vi'ð ættum að losna við þá.
Sp.: Hvers vegna?
Sv.: Á meðan þeir eru við lýði þá ráða
þeir ferðinni. Þeir draga til sín úrvalslið
af því að þeir eru mjög ríkir og geta
skapað, ekki aðeins snobbastétt, heldur
einnig ágæta uppfræðslustétt frá há-
skólasjónarmiði. Á meðan þeim er ekki
útrýmt, munu þeir halda áfram að
gnæfa yfir á sviði almennrar menntun-
ar, og siú manntegund, sem þeir búa til,
heldur áfram að vera yfirburðamaður.
En það gerir okkur ómögulegt a'ð lifa á
tuttugustu öld.
Sp.: Hvað er svona slæmt við þessa
menn frá almenningsskólunum?
Sv.: Fyrst og fremst þá eru þeir þjálf-
aðir til að ala með sér hroka, sem á vart
sinn jafningja annarsstaðar í heimi, svo
ég viti til. Þeim hefur verið kennt að
líta á sig sem salt jarðar.
Þegar við höfðum heimsveldi með
miklu af svörtum mönnum, Indverjum
og öðrum þjóðum sem þurfti að stjórna,
þá var þetta ekki svo slæmt. Það gerði
almenningsskólamanninum mögulegt að
takast á hendur þetta mikla verk, að sjá
um stjórn á svæði, sem var eftis stórt g
allt England, fremur vel — einmitt
vegna þessa gífurlega hroka. Nú, þegari
við höfum ekkert heimsveldi, heldur að-i
eins okkar eigið, fátæka og útjaskaða
litla eyland, er þessi manntegund —
þessi mjög svo hrokafulla manntegund
— einmitt það sem okkur ekki vantar.
Hann er þjálfaður til að fyrirlíta hags-
munapólitík tuttugustu aldar, þar sem
þú verður að selja hlúti, og fá fólk til
að kaupa það, sem það ekki vantar.
Og þá, að sjálfsögðu, rækta almenn-
ingsskólarnir það, sem er okkar mesti
þröskuldur í viðskiptum okkar við
tuttugustu öldina — snobberíið. Þáð er
hrein ensk árátta. Frakkar hafa áráttu
varðandi peninga. Bandaríkjamenn hafa
áráttu varðandi kyn. En við höfum
áráitu varðandi þjóðfélagsaðstöðu.
Sp: Bandaríkjamenn skilja oft viffl
Bretland með þeirri tilfinningu að yngri
kynslóðin sé í uppreisnarástandi gegn
gömlum verðmætum. Ungir henn hafa
langt hár og kvenfólk er í stuttum pils-
um og löngum buxum. Er allt þetta ekki
uppreisn gegn gömlum verðmætum?
Sv.: Ekki vitundarögn. Ég held það sé
'hnein úrkynjun. Ég held ekki að þessir
unglingar séu að gera uppreisn á móti
neinu. Þeir eru bara úrkynjaðir.
Ein sérkennileg úrkynjun er þjóðfé«
lag, sem hefur gefi'ð heiminum heilmikið
og er uppgefið. Og þá leitast það við að
vera öðruvísi og leita að sensasjónum án
áreynslu. Þannig lít ég á eiturlyfjanotk-
unina, kyndelluna og klæðaburðinn. Það
er bara árkynjun, — útsláttur uppgefins
stofns.
Sp,: Er sennilegt að það verði andleg
endurvakning meðal Breta, sem kippi
þjóðinni upp úr þessum dvala?
Sv.: Maður verður að gá vel og lengi
til að sjá einlhver merki þess. En í fylgsn-
um huga míns hef ég vissa sannfæringu
um, að á einn e'ða annan hátt muni þetta
fólk enn einu sinni hrista af sér þetta
slen, sem við nú höfum rætt, og að það
sjái hvað gera skuli — og geri það.
Sú hugsun er mér að skapi.
SKÁLDSKAPUR
Framhald af bls. 10.
höfðu ekki orðstír af öðru en því, hve
vel þeir ortu. Sem dæmi um fyrirmenn-
ina má nefna Snorra Sturluson, sagna-
ritarann og höfund Eddu, og bróðurson
iians, Sturlu Þórðarson, sem báðir voru
á meðal hinna fremstu manna þjóðar-
innar á þrettándu öld. Þessum sið, að
fyrirmenn legðu sig eftir skáldskap,
hélt Loftur Guttormsson, stórauðugur
maður og mikilsmetinn, enn uppi á
fimmtándu öld. Hann orti meðal ann-
ars níutíu ástavísur til Kristínar Odds-
dóttur, en með þeim voru miklar ástir.
Það er sérkennandi fyrir íslenzkt við-
horf til skáldskapar, að nálega allar
þessar vísur eru sín undir hverjum
hætti og við hvern hátt tilgreint heiti
hans. Bersýnilega hefir skáldið viljað
sýna hagmælsku sína um leið og hann
leitaði tilfinningum sínum útrásar, og
gegnum þenna tilgerða íburð skín það
þráfaldlega, að þær tilfinningar voru
engin uppgerð.
Frá tímum Lofts til loka átjándu ald-
ar voru beztu íslenzku skáldin annað-
hvort rímnahöfundar (iðulega ónafn-
greindir), því rímnaflóðið var stanz-
laust, eða menn kirkjunnar, eins og
Jón biskup Arason, sem árið 1550 var
bálshöggvinn er hann vildi veita siða-
skiptunum viðnám, eða Hallgrímur
Pétursson og Stefán Ólafsson á seytj-
ándu öld. Bezta kvæði Jóns Arasonar,
er nefnist Ljómur, hlaut það kynlega
hlutskipti að berast til Færeyja, þar
sem þjóðtrúin tók ástfóstri við það sem
áhrifamikilli vernd gegn hættum á sjó.
Fimmtíu Passíusálmar Hallgríms Pét-
urssonar hafa notið slíkrar ástsældar
bjá íslendingum að búið er að prenta
þá að minnsta kosti fimmtíu sinnum
síðan þeir komu fyrst út 1666, og einn
|4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
28. ágúst 1966