Lesbók Morgunblaðsins - 18.09.1966, Blaðsíða 1

furða sig á, að nafn hans hefur borizt
svo langt, sem raun hefur á orðið, því
að þótt hann hafi vafalaust, líkt og
Harald harðráða, dreymt um það í
æsku að verða „víða frægur um síðir“,
þá hefur hann skammt hugsað út yfir
þau lönd, sem byggð voru Norðmönn-
um. Og sízt hefur hann við því búist,
að Konungasögur sínar mundu halda
hróðri hans mest á lofti. Sumir menn
trúa því, að sagnaritarar vorir hinir
fornu hafi verið svo fordildarlausir, að
þeir hafi ekki hirt um að láta nöfn
sín geymast. En það er mikill misskiln-
ingur; Fornmönnum var ekki síður annt
um að bjarga nöfnum sínum frá
gleymsku en oss, sem nú lifum, en þeim
hefur varla til hugar komið, að þeir
gætu gert það með því að setja nöfn
sín á sögurit þau, er þeir færðu í let-
Sigurður Nordal, prófessor
Þættir úr bókinni Snorri Sturluson eftir
I Eins og kunnugt er varð Sigurður
| Nordal, prófessor, fyrrverandi sendi
j herra Islands í Danmörku, áttræður
hinn 14. sept sl. og þykir Morgun-
j blaðinu rétt af því tilefni að birta
| í Lesbók þrjá kafla úr riti hans
I Snorri Sturluson og þann fjórða úr
„Fornum ástum.“
| Sigurður Nordal er einn af þekkt-
I ustu nútifandi íslendingum og braut
I ryðjandi í íslenzkum fræðum, svo
vart hefur annar maður haft meiri
áhrif á þróun þeirra vísinda en hann,
I enda fara saman í skrifum hans
I hugmyndaauðgi skáldsins og óvenju-
leg ritsnilld.
Hér fara á eftir þrír kaflar úr öðr-
I um þætti Snorra Sturlusonar, upp-
i hafið, áttundi kaflinn og niðurlagið.
Þátturinn í lieild heitir „Höfðing- í
1 inn.“ 7
I
Snorri Sturluson var ekki einn af
þeim mönnum, sem þurfa að beina öllum
kröftum sínum að einu marki til þess
að geta komið nokkru í verk, því að
trauðla hefur nokkur íslendingur lifað
svo fjölbreyttu lífi sem hann. Hann var
lögsögumaður, eigandi margra goðorða
átti í sífelldum deilum, bæði á alþingi
og í héraði, og reisti rönd við mestu
höfðingjum, sem honum voru samlend-
ir. Hann fór tvívegis utan, sótti heim
stórhöfðingja bæði í Noregi og Svíþjóð,
og þá þar nafnbætur, gjafir miklar og
marga sæmd aðra. Hann átti ekki ein-
ungis hlut i, hver afskipti þeirra Há-
konar konungs og Skúla hertoga urðu
af íslandi, heldur virðist hann hafa
verið ráðinn í að taka sinn þátt í deil-
um þeirra konungs og hertoga, eftir að
sundur var dregið um samþykki þeirra.
Hann lagði mikla stund á að safna
auði, átti bú á mörgum höfuðbólum, var
hinn „mesti fjárgæzlumaður" (Sturl. II,
31), „hagur á allt það, er hann tók
höndum til, og hafði inar beztu for-
sagnir á öllu því, er gera skyldi“ (Sturl.
II, 73). Að því skapi var hann heims-
maður. Hann var skartsmaður í klæða-
burði, hélt miklar veizlur og glæsileg-
ar og hefur unað sér vel við góðan
drykk í dýrum kerum. Og hann var
eins og Jón Loftsson fósturfaðir hans
„mjög fenginn fyrir kvennaást", og átti
börn með mörgum konum.
Þó er sagan enn ekki nema hálf-
sögð. Snorri var helzta skáld íslands
á sinni tíð, og hefur varla nokkur mað-
ur annar haft slíkt vald á tungunni
til bragþrauta. Hann samdi Eddu, Öl-
afs sögu helga, Heimskringlu, og ef til
vill fleiri sögur. 1 ritum hans haldast
frásagnarlist og vísindaleg dómgreind
fastar í hendur en í nokkrum öðrum
íslenzkum fornritum, og þau bera þess
óræk vitni, að Snorri hefur haft djúp-
tæka þekkingu á öllum sviðum þjóð-
legra fræða íslenzkra. Má því vel kalla
hann andlegan brennidepil aldar sinn-
ar.
Nútíminn metur ekki öll störf Snorra
jafnmikils. Auðvitað hefur hann kom-
Sigurð Nordal
ið nógu mikið við sögu landsins til þess
að nafns hans yrði getið þar, líkt og
t.d. Kolbeins unga, en lítt mundi hann
þekktur utan íslands fyrir þau afrek
sín. Og enginn mundi halda á lofti veizl
um hans og búsýslu, ef ekki væri rit-
frægðinni til að dreifa. Það eru ritstörf
Snorra, sem gert hafa nafn hans fræg-
ara en annara íslendinga. Og þó eru
þau líka misjafnt metin. Háttatal þykir
nú lítill skáldskapur, og er varla lesið
nema af fornfræðingum og afvegaleidd-
um skólasveinum. En goðasögurnar í
Eddu og sagnarit Snorra eru þýdd á
margar tungur, og taldar til dýrgripa
liins germanska þjóðflokks.
Ef Snorri mætti líta upp úr gröf sinni,
mundi honum koma dómur nútímans
um störf sín mjög á óvart. Hann mundi
ur. Enda hefur nöfnunum oft verið
sleppt í eftirritum, þótt þau stæðu í
frumritinu. Var það hvorttveggja, að
menn litu þá og lengi síðan allt öðru-
vísi á eignarrétt höfunda en nú, enda
skoðaði maður sig varla rithöfund, þó
að hann setti saman í heild sÖgusagnir,
sem hann hafði heyrt úr ýmsum áttum,
eða tæki eldra sögurit og yki það og
lagfærði. Eða ætli menn líti ekki likt
á þetta enn í dag, þegar þeir skrifa
upp þjóðsögu, sem þeim hefur verið
kennd? Gera menn sér nokkra grein
fyrir, hve margvíslega það verður gert,
og hve mjög gildi sögunnar er undir
skrifaranum komið? Ætli síra Skúla
Gíslason hafi nokkurn tíma grunað,
meðan hann var að skrifa þjóðsögur
handa Jóni Arnasyni, að hann var um
leið að gera nafn sitt ódauðlegt í sögu
íslenzkra bókmennta?
Sjálfur nefnir Snorri aðeins tvo af
sagnariturum þeim, sem hann styðst
við, — Ara fróða, af því að hann var
höfundur sagnaritunarinnar og „frá-
sögn hans ÖU merkilegust“, — og Eirík
Oddsson, sem talar svo mikið í fyrstu
persónu, að ekki varð komist hjá að
geta þess, hvaða „ég“ þetta væri. En
hann getur hvorki Odds Snorrasonar
né Styrmis Kárasonar, og vitum vér
þó, að hann hefur notað bækur þeirra,
né heldur höfundur (eða höfunda)
Morkinskinnu, sem nú er gleymdur, en
Snorra hlýtur að hafa verið kunnugt
um. Líklega hefur hann samt sett nafn
sitt á rit sín, og þó má það heita til-
viljun, að menn vita nú, að hann hefur
skrifað Heimskringlu, enda ekki með
öllu órengt. Annar eins fræðimaður og
Sturla Þórðarson var, þá getur hann
aðeins einu sinni sagnaritunar föður- “*
bróður síns, og -kki af því að honum
þyki hún sjálf tíðindum sæta, heldur
vegna þess, að það var merki þess að
batna tók með Snorra og Sturlu Sig-
hvatssyni, að Sturla dvaldi í Reykholti.
Meiri frægðar hefur Snorri vænt sér
af kvæðum sínum, einkum Háttatali.
Sturlunga saga getur víða um skáld-
skap hans, og þær sæmdir, sem hann
hlaut að launum, og Snorri undi því
sjálfur stórilla, er Sunnlendingar höfðu
gert spott að kvæðum hans (Sturl. II,
96). Hann var og mjög barn síns tíma
til þess að geta skilið, að dróttkvæðin
voru deyjandi list og hann sjálfur meiri
bragsnillingur en skáld.
í 100. v. Háttatals segir hann, að sá
maður eigi þó nokkurt hrós skilið, er
svo fái ort alla háttu, og í 96. vísunni
segist hann blátt áfram hafa ort ódauð-
legt kvæði:
Þat mun æ lifa,
nema öld farisk,
bragninga lof,
eða bili heimar.
Nöfn hirðskáldanna voru miklu fast-
ar tengd við verk þeirra, en nöfn sagna- ■**
ritaranna. Þær eru teljandi drápurnar,
sem geymdar eru án höfundarnafns, og
í Skáldatali er margra skálda getið, þó
að hver vísa þeirra nú sé týnd. Lík-
lega hefur enginn maður fyrr né síð-
ar þekkt fleiri íslenzk dróttkvæði en
Snorri. Honum var manna kunnugast
hvernig þau gengu mann frá manni og
héldu nöfnum skáldanna á lofti.
En meira en að lofa var að vera lof-
aður, meira en að vera skáld var að
verða skáldum að yrkisefni. Snorri á
nú'ímafrægð sína ritum sínum að
þakka. Þess vegna hættir mönnum við
að gleyma því, að hann var ekki fyrst
og fremst skáld og fræðaþulur, held-
ur höfðingi. Hversu mikið yndi sem
hann hefur haft af ritstörfum sínum,
og hversu mikils sem hann hefur met-
ið þau, þá er hitt áreiðanlegt, að hann
hefur ávallt látið baráttu sína fyrir *
auði og völdum sitja í fyrirrúmi fyrir
þeim. Nafnið „fróði“ (Sturl. III, 146)
festist aldrei við hann. Fyrir Styrmi
var það nafnbót. Snorri var annað og
meira, hann var goðinn og höfðinginn,
lendur rnaður og skutilsveinn, — átti
ef til vill eftir að verða Snorri jarl.
Ef Snorri framar öllu öðru hefði
kosið sér næði til ritstarfa sinna, gat
æfi hans orðið öll önnur. Hann fékk
með kvonfangi sínu óðal og auð fjár
rúmlega tvítugur, og þrátt fyrir róst-
ur Sturlunga-aldarinnar, hefði hann
vel getað setið nokkurn veginn ó-
áreittur á Borg, ef hann hefði kosið að
leiða hjá sér deilur manna,, og unað
því að halda hlut sínum óskerðum, eins
og sagt er um Orm Svínfelling (Sturl.
III, 146). Arfur Herdísar konu hans *
var ótvíræð eign hans, og hefði hann
ekkert gert til þess að brjóta af sér
hylli Oddaverja og frænda sinna, átti
hann þar mikinn styrk og athvarf gegn
ásælni manna.
En því fór fjarri, að Snorri léti sér
lynda þau mannaforráð og átta hundr-
uð hundraða, sem kvonfagið lagði upp
í hendurnar á honum. Viðleitni hans
að auka auð sinn og ríki er aðalefni
Framhald á bls. 4