Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1966, Blaðsíða 1

X-
38. tbl. 30. okt. 1966 — 41. árgangur
ur við viðarkolaeld. f bræðsluofnun-
um var rauða og kolum raðað í lög
sitt á hvað. Síðan var kveikt í bingn-
um og blásið ákaft undir með smiðju-
belgjum (er Skallagrímur kallaði
hrærikytjur). Bráðnaði þá járnið úr,
en sorinn og gjalli varð eftir. Verður
þessu ekki nánar lýst, því að nú kunna
menn ekki skyn á rauðablæstri, enda
um fjórar aldir síðan hann lagðist al-
gerlega niður hér á landi.
Líklegt er, að rauðajárnið hafi aldrei
verið gott, vegna þess að menn hafi
ekki kunnað að hreinsa allan sora úr
því. Þó var það reynt og var gert á
þann hátt, að járnið var hitað hvað
eftir annað og hamrað og hrökk þá úr
því hið mesta af sora og gjalli. Var
það þá nefnt fellt járn, eða fellujárn.
Úr þessu járni hefir mátt smíða teng-
ur, hamra og sleggjur, ljái og hnífa,
spjót og axir, En varla hafa verið smíð-
uð úr því góð sverð, til þess hefir það
ýmist verið of deigt, eða of stökkt. Eru
ýmsar frásagnir bæði um sverð og spjót,
sem voru svo deig, að þau bognuðu í
orustum, svo að menn urðu að bregða
þeim undir fót sér til þess að rétta þau.
Getið er um nokkra járnsmiði á land-
námsöld, en ég minnist þess ekki að
getið sé sérstaklega um v'opnasmiði,
nema þá er reyndu að gera ný vopn úr
brotum sverða, er áður voru fræg. Flest
rök hníga, að því, að sverð hafi ekki
verið smíðuð hér á landi. Má á sögum
sjá, að öll hin beztu sverð, sem „hvergi
námu í höggi stað‘‘ hafa verið útlend og
smíðuð úr stáli.
Í3 agnir um fræg sver'ð'.
Öll hin frægustu sverð fornaldar áttu
sér nöfn. Sum höfðu dvergar smíðað
og hert í eitri, svo að banvæn voru þau
sár, er þau veitlu. Sumum fylgdu
Sverð og annað liaugfé úr Kumli í K aldárhöfða. (tJr Kuml og haugfé.
Forn sverö og sverösmíöar
Fyrstu iðnðarmenn hér á
landi voru rauðablásturs-
menn og járnsmiðir. Hófst það í
Borgarfirði, en greiddist síðan út
um land allt, eins og sjá má ‘á því,
að þegar rannsóknir hafa farið
fram á fornum býlum, þá hafa á
fiestum þeirra fundizt smiðjur og
merki um rauðablástur. Menn
þurftu á miklu járni að halda fyrr-
um, eitki síður en nú.
T vennt var nauðsynlegt til þess,
að hægt væri að framleiða járn: Rauð-
inn þurfti að vera nærtækur og eins
skógur eða hrís til kolagerðar. Gerð-
ir voru nokkurs konar bræðsluofnar
á bersvæði. Voru þeir hlaðnir úr grjóti
og þéttaðir innan með leiri. í þessum
omum var rauðinn blásinn og brædd-
úr kumli á Sílastöðum (Kuml og
haugié).
Eftir Árna Óla
ákvæði og ill álög. Svo var um Angur-
vaðil, Tyrfing, Mistiltein, Dáinsleif o.fl.
Nokkrum af hinum fy.nnustu sverð-
um, er hingað til íslands bárust, fylgdu
einnig ákvæði, og skal nú saga hvers
þeirra rakin í stuttu máli.
Sköfnungur. Svo hét sverð Hrólfs
konungs kl-aka ,„er allra sverða bezt
hefir verið borið á Norðurlöndum.“
Náttúra Sköfnungs var sú, að hann
kvað við hátt þegar hann kenndi beina.
„Gnestur hann nú hátt í þeirra haus-
um“, mælti Hjalti hinn hugprúði í or-
ustunni hjá Hleiðru. En í þeirri orustu
féll Hrólfur konungur þó og allir kapp-
ar hans. Var haugur orpinn eftir hvern
þeirra og lögð hjá þeim vopn þeirra, og
Sköfnungur lagður í haug hjá Hrólfi kon
ungi, eins og segir x sögu hans.
Miðfjarðar-Skeggi, sem átti heima á
Reykjum í Miðfirði og var garpur mik-
ill, hafði lengi verið í víkingu á yngri
árum. „Og eitt sinn fór hann til Dan-
merkur og fór til Hleiðru, þangað sem
haugur Hrólfs kraka var og braut haug-
inn og tók á braut sverðið Hrólfs kon-
ungs Sköfnung, er bezt sverð hefir
komið til íslands", segir í sögu Þórðar
hreðu, og er þessa einnig getið í Land-
námu.
egar Kormákur skáld átti að
ganga á hólm við Bersa i Tungu, ráð-
lagði Dalla móðir hans honum að biðja
Skeggja að ljá sér Sköfnung. En er
Kórmákur bar upp erindið, tók Skeggi
lítt á því og sagði: „Sköfnungur er
tómlátur en þú ert óðlátur og óðlundað-
ur“. Þó fór svo að hann léði sverðið,
en kvað vandhæfi á um meðfei'ð þess:
„Pungur fylgir, og skaltu hann kyrran
láta. Eigi skal sól skina á efra hjaltið.
Eigi skaltu bera hann nema þú búizt
til vígs. En ef þú kemur á vettvang,
sit einn saman og bregð þar, rétt fram
brandinn og blás á. Þá mun skríða
yrmlingur undan hjaltinu, halla sverð-
inu og ger honum hægt að skríða und-
ir hjaltið".
Þetta þóttu Kórmáki firrur miklar,
og er hann kom heim, vildi hann sýna
móður sinni sverðið, en það gekk þá
ekki úr sliðrunum. Kórmákur setti þá
fætur við hjöltin og sleit af punginn.
Sköfnungur grenjaði við, en gekk ekki
úr slíðrunum að heldur. — Þegar á hólm
inn kom, settist Kórmákur einn, tók
af sér sverðið og hirti ekki þótt sól
skini á hjaltið. Vildi hann þá bregða,
en fékk eigi fyrr en hann steig á hjalt-
ið „og kom yrmlingurinn og var ekki
Framhald á bls 4.