Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1966, Side 8

ábyrgð vor
Æskan og
Eftir dr. Matthias Jónasson
r m-
Eg hefi nú rakið í nokkrum
dráttum forsendur þeirrar
upplausnar myndugleikans, sem
orðið hefir tvo síðustu áratugina í
uppeldisaðstöðu foreldra til ungl-
inga á gelgjuskeiði. Jafnframt hefi
ég aðeins drepið á þær örlagaríku
afleiðingar, sem framhald í sömu
átt hlyti að hafa fyrir menningu
okkar. Nú mun ég víkja að þeim
úrræðum, sem mér virðast vænleg-
ust til þess, að við náum aftur
öruggum tökum á uppeldi unglinga.
Við getum að sjálfsögðu ekki horfið
aftur í tímanum, eins og tveggja ára-
tuga þróun væri upphafin, og við mun-
um því ekki ná í bráð jafn traustum
myndugleika yfir unglingum og tíðk-
aðist á gelgjuskeiði okkar, sem náð-
um fullorðins aldri fyrir heimsstyrj-
öldina síðari. Samt má heimilið ekki
sleppa tilkalli sínu til myndugleika. Ef
foreldraheimilið ætlar sér að verða jafn
virkur aðili í uppeldi unglinga og það
hefir löngum verið í uppeldi ungra
barna, þá þarf það að leita samvinnu
við aðrar uppeldisstofnanir, framar
öllu skóla og kirkju. Þessir þrír aðiljar
þurfa að verða samtaka í uppeldi ungl-
inga, og öll þurfa þau að leggja sig
betur fram en verið hefir um hríð.
Heimilið þarf að endurskoða uppeldis-
hlutverk sitt í ljósi breyttra samfélags-
aðstæðna, það þarf að keppa og berj-
ast um unglinginn við þau öfl, sem í
fjárgróðraskyni vilja festa með honum
hættulegar venjur. Heimilið hefir fram
að þessu verið furðulega óvirkt gagn-
vart þeim öflum, sem vinna gegn upp-
eldisviðleitni þess. Hér þarf að taka
ákveðnari afstöðu. Foreldrar verða að
skilja, hvað í húfi er, og sporna hvert
um sig og í skipulegum samtökum gegn
þeirri viðleitni gróðahyggjunnar að
æsa upp hjá börnum og unglingum
skefjalausa nautna- og skemmtanafíkn.
E innig skólinn þarf að endur-
skoða hlutverk sitt. Honum dugir ekki
lengur að einskorða sig við miðlun
þekkingar í ninum hefðbundnu náms-
greinum. Góð kennsla og leiðsögn í
námi hefir vitanlega alltaf menntandi
áhrif og mannbætandi á unglinga, en
auk hennar verður skólinn samt að
leggja sérstaka rækt við persónuþroska
einstaklingsins og skilning hans á því
samfélagi, sem hann lifir í, á að taka
í arf og skiía að lokum af sér sem arfi
til næstu kynslóðar. í raunhæfu félags-
fræðanámi, sem risti eitthvað dýpra en
að gefa einfaldar skýringar á stjórn-
skipulagi landsins og almennum fund-
arsköpun myndi unglingurinn kynnast
á hlutlægan hátt þeim andstæðu öflum,
sem rekast á og valda togstreitu innan
samfélagsins. Við það myndi ábyrgð-
arvitund unglingsins skýrast, og hann
yrði sjálfstæðari og öfgum og dægur-
tízku því ekki jafn auðfengin bráð og nú
gerist víða. Þannig yrði hann betur
búinn undir hlutverk sitt sem fullgild-
ur þjóðfélagsþegn. Með tilliti til mann-
dóms og félagsþroska ungmenna ber
að skipuleggja skólanám þannig, bæði
að efnisVali og kennsluaðferð, að æsk-
an læri snemma að bera ábyrgð á sjálfri
sér, námi sínu og hegðun, bæði í skóla
og utan hans. Til þessa kann allróttæk
breyting á námstilhögun að reynast
nauðsynleg. Hún er krafa tímans og
skólinn má ekki skjóta sér undan henni
lengur.
Gegnum fermingarundirbúninginn
stendur kirkjunni opin leið til sterkra
áhrifa á unglinga á viðkvæmu mót-
unarskeiði. En trúfræðsla er vanda-
samt verk, ef hún á að vera meira en
viðbót við aðra bókvizku. Henni er
ætlað að gera unglingnum trúarboð-
skap Krists ljósan að því marki, að
hann megni að staðfesta trúarheit sitt
af skilningi og í alvöru.
Ferming hér á landi mun nú algeng-
ust í byrjun gelgjuskeiðs, á því vori,
sem barnið nær 14 ára aldri á árinu
og á eitt ár eftir af skyldunámi. Það
verður að teljast mjög vafasamt, að
ungmenni á þessum aldri sé fært um
að staðfesta trúarheit sitt, nema með
vörunum einum og að ytra formi. Það
á fyrir sér á næstu árum að taka örum
sálrænum breytingum og á margan hátt
væri æskilegt, að það nyti fermingar-
undirbúningsins einmitt á því sama
skeiði, bæði vegna hins siðgæðislega
stuðnings, sem í honum á að felast, og
til þess að skapgerð ungmennisins mót-
izt undir áhrifum hans á breytinga-
skeiðinu. Fylgir ekki hinum lága ferm-
ingaraldri, sem nú tíðkast, sú hætta,
að trúfræðslan risti ekki djúpt, að áhrif-
in máist fljótt út, svp að fermingin verði
barninu eins konar „burtfararpróf“ úr
kirkjunni", eins og prestur, sem hefir
langa reynslu af kirkjulegri æskulýðs-
starfsemi í Reykjavík, komst nýlega að
orði? Að minnsta kosti er hér um mikið
vandamál að ræða, ekki sízt vegna þess
hversu trú og siðgæði eru samþætt í
kristnum sið.
ÍKirkjan þarf að leita nýrra leiða.
Ef henni er alvara með að innræta
unglingum trú og veita þeim handleiðslu
Síðari grein
til að vaxa inn í kristinn söfnuð og
kristilegt siðgæði, þá má hún ekki hopa
fyrir erfiðleikum gelgjuskeiðsins. Ein-
mitt þá, þegar andstæð þróunaröfl svipta
unglinginn öryggiskennd bernskunnar,
þegar sálarlíf hans verður honum sjálf-
um ráðgáta, þegar skilningur hans opn-
ast fyrir andstæðum hugsjóna og raun-
veruleika í samfélaginu, fyrir misræmi
þess, sem er, og hins, sem ætti að vera,
— einmitt á þessu skeiði þarfn-
ast hann meir en nokkru sinni
annars truarlegrar handleiðslu
og siðgæðisfræðslu. Margt bend-
ir líka til þess, að hann sé opinn fyrir
siðgæðisáhrifum á þessu skeiði, enaa
þótt ýmsir erfiðleikar séu á því að nálg-
ast hann. Kirkjan verður að mínu áliti
að grafa til grunns um það, hvort húa
telur sér fært að túlka siðgæðisboð-
skap kristindómsiris sérstaklega fyrir
unglingum á þessu umbrotaskeiði: Ef
hún hopar frá því, verður ríkið að efna
til skipulegrar siðfræðslu í skólum og
skilja hana-þannig frá trúfræðslu í
þrengri merkingu.
Ferming á mótum bernsku- og ungl-
ingsára styður að því ásamt öðrum sam-
félagsaðstæðum, að ungmennum í byrj-
un gelgjuskeiðs finnst þau vera full-
orðin og mega uáða sér sjálf. Þannig
leggjast mörg öfl á eina sveif. Eins og
fræðslualdur unglinga er lögbundinn
hér á landi nú, virðist mér æskilegt, að
ferming fari ekki fram fyrr en á því
ári, sem unglingar ljúka skyldunámi, og
þó fremur að hausti en vori það ár.
Prófannir falla ekki vel við það hug-
arfar, sem ætti að fylgja fermingu. Eg
tel ennfremur æskilegt, að fermingar-
undirbúningur dreifist á bæði unglinga-
skólaárin. Allt eru þetta atriði almenns
og lögbundins skipulags, því' að fæstum
foreldrum er fært að taka barn sitt
út úr og halda því utan við fermingar-
tízkuna.
IV.
Þ ó að ég hafi hér rætt um þrjá
aðilja, heimili, skóla og kirkju, sem
hafa ættu forgöngu um lausn þess
vanda, sem uppeldi unglinga stefnir nú
í, þá er nauðsynlegt að stjórnarvöld
landsins gefi honum meiri gaum en
verið hefir. Fyrst og fremst þarf að
bæta fræðsluskilyrðin. Óviðunandi
þrengsli í mörgum skólum, svo að tví-
setja þarf í kennslustofur, venja börn
og unglinga á ráp frá heimili sínu á
öllum tímum dags. Þetta þarf að ger-
breytast. Skóladagur hvers barns á að
byrja að morgni og honum á að lju.a
um og eftir hádegi, eftir aldri nemenda,
svo að þeir geti lokið heimanámi sínu
á venjulegum dagvinnutíma. Vinnusál-
fræðileg rök, sem þó er ekki tóm til að
ræða hér, mæla sterklega gegn því, að
daglegur námstimi unglinga, kennsiu-
stundir og heimanám samanlagt, fari
fram úr venjulegum vinnudegi eða liggi
utan hins almenna dagvinnutíma. Hinn
óreglulegi og ofhlaðni vinnudagur nem-
andans á sinn þátt í að uppræta ungl-
inginn úr jarðvegi heimilisins.
í öðru lagi verður hið opinbera að
takmarka frelsi þeirra aðilja, sem
auðgast á þvi að venja börn og ungl-
inga á óhollar og hættulegar nautnir.
Sérstaklega ber að sporna við því með
öllum tiltækum ráðum, að ungmennum
sé veitt, afhent eða selt áfengi, fyrr en
þau hafa að minnsta kosti náð þeim
aldri, að slíkt sé leyfilegt að lögum.
Því má aldrei gleyma, að nautnatízk-
an er mörgum unglingi knýjandi hvöt
til að leggja út á afbrotabrautina, og
að það er framar öllu áfengið, sem
brýtur niður siðferðilegan viðnámsþrótt
hans. Afbrotin kosta ríkið miklu meira
fé en skynsamlegar verndarráðsstafan-
ir til handa börnum og unglingum
myndu gera, — að ekki sé minnzt á
manndómstjón og annað böl, sem af
áfengisnautn og afbrotum leiðir.
E g ætla mér ekki að ræða liér
þær breytingar, sem ég tel nauðsynlegt
að gera í fræðsluskipan okkar, svo að
hún beri þann árangur í menntun og
manndómsþroska, sem við teljum naub-
synlegan.
Breyting á grundvallaratriðum
fræðslukerfisins er flókið mál og þarln-
i.— ,, . 20. nóvember 1966
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS