Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1967, Blaðsíða 7

Svipmyndir af forsetanum.
JOHNSON
Framhald af bls. 1
mikilsvarðandi mót eða taka úrslita-
ákvörðun, þegar honum býður svo við
að horfa, ekki þegar einhverjir aðrir,
jafnvel þótt margir séu og mikils metn-
ir, vilja að hann geri það.
Raunar hefur forsetinn djúpstæða og
eðlislæga andúð á því að gefa högg-
stað á sér, láta króa sig af — þetta
er annað af aðalskapgerðareinkennum
hans. Hann vill halda sjálfsvaldi sínu
til streitu, hvort sem um er að ræða
hvenær hann ætli að borða eða hvað
gera skuli næst varðandi styrjöldina
í Víetnam. „Hann vill ávallt hafa ríf-
legt svigrúm til hægri og vinstri, aft-
urábak og áfram,“ segir Jack Valenti,
eem var hjá forsetanum hartnær hverja
vökustund í meira en tvö ár. „Það
eama vildi Franklin Roosevelt. Það
sama vildi Napoleon á vígstöðvunum.“
Til að „hafa ríflegt svigrúm til hægri
og vinstri, afturábak og áfram“ neitar
forsetinn að taka ákvarðanir fyrr en
é síðustu stundu — jafnvel þá, á ell-
eftu stundu, er sennilegt að hann eigi
eftir að breyta þeim. Þetta gerir ekki
eamstarfsfólki hans auðveldara fyrir.
Annar fyrrverandi starfsmaður minn-
ist þess að hafa séð Valenti skunda
eftir súlnagöngunum fyrir utan skrif-
stofu forsetans fjarhuga og utanvið sig,
og líktist hann þá mjög hvítu kanín-
unni í Lísu í Undralandi. En í stað þess
að tauta „Æ, vesalings eyrun mín og
veiðihárin" tautaði hann upp aftur og
aftur: „Hvers vegna getur hann ekki
tekið ákvörðun?“
V egna þess að forsetinn neitar að
taka ákvörðun fyrr en á síðasta augna-
bliki, verður hann oft og tíðum að taka
hana mjög skyndilega, og þetta styður
þann orðróm um hann, að hann sé fljót-
fær og flasfenginn. í rauninni er hann
einmitt hið gagnstæða. „Hann er var
um sig eins og gamall fjallarefur", er
haft eftir vini hans frá Texas. „Hann
lyftir snjáldrinu og hnusar í vindinn,
töltir síðan áfram nokkur skref og þef-
ar af slóðinni, lyftir svo snjáldrinu í
vindinn aftur.“
Hinn ótemjulegi mótþrói forsetans
gegn hverjum þeim skuldbindingum,
sem hægt er að komast hjá, hefur sína
stjórnmálalegu agnúa. Sérhver innrás í
fjarliggjandi héruð skilur eftir slóð
reiðra stjórnmálamanna, sem styggzt
hafa við það, að forsetanum skaut upp
þar sem hans var ekki von ellegar lét
hjá líða að koma þangað sem búizt var
við honum. En á sumum sviðum er
gagnlegt að hafa forseta sem er „var
um sig eins og gamall fjallarefur."
Ófarir eins og ævintýrið við Svína-
flóa eru ekki líklegar meðan Johnson
er forseti. Það eru vissulega miklu
minni líkindi til þess að hann hætti
á ófarir að óþörfu heldur en að hann
ofbúist gegn þeim, eins og þegar hann
sendi 20.000 hermenn inn í Dóminíska
dverglýðveldið. En yfirdrifinn mótþrói
gegn skuldbindingum getur reynzt eins
hættulegur og það að vera óðfús til
áhættunnar.
Hin refslega aðgætni forsetans, ótti
hans við gildrur, varpar ljósi á margt
það sem annars virðist dularfullt við
hernaðaraðgerðir hans í Víetnam. Oft
hefur hann virzt segja eitt, en aðhafast
annað. í marzmánuði 1965, til dæmis,
tók forsetinn hið fyrsta óafturkallan-
lega skref í þá átt að senda banda-
rískar hersveitir til Víetnam. í þrjá
mánuði var því haldið statt og stöð-
ugt fram í Hvíta húsinu, að „enginn
breyting" hefði orðið á hernaðarlegu
viðhorfi Bandaríkjanna til Víetnam.
Innan fárra mánaða var rösklega
200.000 manna bandarískt herlið komið
þangað.
er aðeins einn enn við lýði — blaða-
fulltrúinn og alhliðamaðurinn Bill
Moyers. f sinni einmana tign minnir
Moyers á piltinn, sem „á brennandi
stjórnpalli stóð, er stokknir voru allir á
flótta.“
Vitanlega liggja til þess fjölþættar
ástæður, að svo margir hafa flúið hinn
brennandi stjórnpall Hvíta hússins —
peningar, ofríki, taugaáfall, lofsverð
framgirni. En í nálega hverju tilviki
hefur hin mjög svo sérkennilega af-
staða forsetans gagnvart starfsfólki sínu
átt þar drýgstan þátt.
Einn núverandi aðstoðarmaður í
Hvíta húsinu hefur, þótt einkennilegt
megi virðast, komizt svo að orði, að
samskipti forsetans við starfsfólk sitt
séu hin sömu og voru á milli Jehóva
og spámanna hans. Sönnu nær væri að
líkja forsetanum við heimilisföður á
Viktoríutímabilinu og starfsfólki hans
við hinn stóra barnahóp.
legt, innan vissra takmarka, að and-
mæla forsetanum.
„Forsetinn gerir engar kröfur til mannsi
sem maður er ekki fús til að gera sjálf-
ur“, segir Moyers. Þetta er án efa sann-
leikanum samkvæmt, en til þess að geta
starfað fyrir forsetann yfirleitt verður
maðurinn að vera fús til að gera mjög
strangar kröfur til sjálfs sín. Mest
mæðir á stefnuritaranum Marvin Wat-
son og þúsundþjalasmiðnum Jake
Jacobsen. Þeir skiptast á um „kvöld-
vaktina" og dvelja með forsetanum þar
til síðari hluti vinnudags hans er á
enda. Hvorugur á sér neitt einkalíf
svo heitið geti. Aðrir meðlimir í starfs-
liði Hvíta hússins, eins og Joe Cali-
fano, Harry McPherson og Douglas Cat-
er, vinna allt að því eins mikið, koma
skömmu eftir dögun og fara sjaldan
aftur fyrr en klukkan átta á kvöldin —•
stundum miklu síðar, ef forsetinn tek-
ur þá tali.
F jölskyldufaðirinn Johnson getur
verið hugulsamur og jafnvel tilfinn-
ingasamur — hann man eftir afmælis-
dögum og hefur oftar en einu sinni
boðizt til að greiða sjúkrahúsreikninga.
Þegar Jack Valenti bryddaði fyrst upp
á þeim möguleika, að hann gæti orðið
forseti Sambands ameriskra kvik-
myndaframleiðenda, eyddi Johnson því
gremjulega. En þegar hin fríða eigin-
kona Jacks Valentis, Mary Margaret,
sem eitt sinn var einkaritari forset-
ans, sendi honum angurvært smá-
bréf þar sem hún bað Johnson
um að gefa sér eiginmann sinn aftur,
lét forsetinn þegar undan síga og beitti
jafnvel áhrifum sínum við Hollywood-
jöfrana til þess að Valenti fengi hið
þráða starf með 150.900 dala árstekj-
ur.
En fjölskyldufaðirinn Johnson getur
einnig verið afar strangur og kröfu-
harður. Sérhvert orð hans er lög. „Hann
á til að segja manni, hvar maður eigi
að borða,“ segir einn Kennedymaður
argur, „og hvenær maður eigi að borða
og jafnvel hva'ð maður eigi að
borða.“ Hinir ýmsu starfsmenn
sæta að sjálfsögðu mismun-
andi meðferð. Forsetinn er undantekn-
ingarlaust kurteis við Robert Kintner
ráðuneytisstjóra, hinn gáfaða fyrrver-
andi yfirmann N.B.C., sem er nánast
jafnaldri hans. Walt Rostow, sérfræð-
ingur í utanríkismálum og ráðunaut-
ur með fast aðsetur í Hvíta húsinu,
er sömuleiðis í sérflokki. Sama er að
segja um Bill Moyers, sem er leyfi-
E n óhæfilega langur vinnudagur
er aðeins hluti af því gjaldi, sem starfs-
menn Hvíta hússins verða að greiða
fyrir spenninginn, sem því fylgir að
vera í brennidepli viðburðanna. For-
setinn getur vissulega verið mjög
þjösnalegur við undirmenn sína. „Hann
fjargviðrast ekki út af stórmálunum“,
segir einn aðstoðarmaðurinn, „en hann
rýkur upp út af smámunum — síð-
búnum bíl, hurð sem er skellt, óskipu-
legu minnisblaði. Maður verður aðeins
að læra að taka því. Eftir fáeinar mín-
útur er hann búinn að steingleyma öllu
sarnan."
Eitt vitnið að hverfleik hinnar for-
setalegu reiði er maður nokkur sem
nýlega var gestkomandi í skrifstofu for-
setans. Gesturinn hitti forsetann fyrir
í mildu skapi. Þeir ræddust við af vin-
semd í fáeinar mínútur unz forsetan-
um varð litið á blað á skrifborði sínu,
bað hinn um að hafa sig afsakaðan, tók
upp sírnann og hellti úr skálum reiði
sinnar yfir einhvern ónafngreindan
undirmann hinum megin á línunni. Að
því loknu tók hann hinn rólegasti upp
samræðuþráðinn þar sem frá var horf-
ið.
„Hver sem það nú var sem hann var
að tala við í símann“, segir þessi gest-
ur, „þá hlýtur hann að hafa óttazt nýtt
hjartaáfall, svo reiður virtist forset-
inn. En ég efast um að blóðþrýstingur
hans hafi hækkað um eitt einasta stig.“
Þeir sem gerst til þekkja telja vafa-
lítið að forsetinn noti hinn fræga geð-
ofsa sinn viljandi sem fortölu- og þving-
Jr annig virtist forsetinn með
brögðum vera að leiða Bandaríkin inn
í landhernað í Asíu „fet fyrir fet“. En
sannleikurinn var sá, að Lyndon John-
son var ekki að reyna að villa þjóð-
inni sýn. Hann var að reyna að gabba
sjálfan sig. Jafnskjótt og fyrstu her-
sveitirnar höfðu ráðizt inn í Danang,
voru Bandaríkin óbætanlega flækt í
styrjöldina, og forsetinn, sem síður en
svo er neinn heimskingi, fann glöggt
til þess. En mánuðum saman neitaði
Lyndon Johnson, í óbeit sinni á afltró-
un, að viðurkenna þetta jafnvel fyrir
sjálfum sér.
Annað aðaleinkennið í skapgerð foi’-
setans er sú árátta hans að vilja ráða
yfir fólki, hafa kringumstæður á valdi
sínu. Þessi árátta er nokkur skýring
á þeim nálega algeru umskiptum sem
orðið hafa í starfsmannahaldi Hvíta
hússins.
Allir menn Kennedys eru að sjálf-
sögðu farnir — O’Donnell og O’Brien,
Salinger og Soerensen, Schlesinger og
Powers, Dungan og Clifford, Goodwin
og Bundy. Allmargir úr hópi Johnsons
eru einnig farnir — Jenkins og Busby,
Reedy og Valenti. Af öllum starfsmönn-
um Hvíta hússins fyrstu mánuðina eftir
að Lyndon tók við forsetaembættinu
Forsetahjónin á trúboðssamkomu hjá Billy Graham.
8. janúar 1967.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7