Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1967, Síða 11

hvelfingunni. í>eir gengu niður I móti
til suðurs aðra klukkustund til. í>eir
komu að nokkurs konar flatri hæð, sem
myndazt hafði úr muldum steinum.
Þaðan hallaði hásléttunni til austurs
í áttina að lágri sléttu, þar sem sáust
fáein grannvaxin tré og til suðurs í
áttina að klettaþyrpingu, sem gerði
landslagið hrikalegt.
D aru athugaði báðar áttirnar.
Ekkert sást annað en himinninn úti
við sjóndeildarhringinn. Enginn maður
var sýnilegur. Hann sneri sér að Ar-
abanum, sem horfði á hann skilnings-
sljór. Daru rétti honum böggulinn.
„Taktu þetta“, sagði hann. „Þetta eru
döðlur, brauð og sykur. Þetta getur
enzt þér í tvo daga. Hér eru líka þús-
und frankar." Arabinn tók böggulinn
og peninganna, en hann hélt þeim í
höndunum í brjósthæð eins og hann
vissi ekki, hvað hann ætti að gera við
það, sem honum hafði verið gefið.
„Sjáðu nú til“, sagði kennarinn og
benti í austur. „Þetta er vegurinn til
Tinguit. Þangað er tveggja tíma gang-
ur. í Tinguit er hreppsnefndin og lög-
reglan. Þeir búast við þér.“ Arabinn
leit til austurs og hélt ennþá á böggl-
inum og peningunum upp að brjósti
sér. Daru tók í handlegg hans og sneri
honum óvingjarnlega til suðurs. Neðan
við hæðina þar sem þeir stóðu mátti
greina daufan vegarslóða.
„Þetta er slóðinn sem liggur yfir eyði-
Athugasemd
f Hagalögðum Lesbókar í dag 3/12.,
er Vatnsenda-Rósu eignuð vísa, sem
Natan Ketilsson, langafi minn, kvað:
Það er feil á þinni mey,
þundur ála bála,
að hún heila hefir ei
hurð fyrir mála skála.
Vísuna kvað Natan um bóndadóttur
í Skagafirði, er hafði skarð í vör og
var talin málgefin. Er því orðaleikur
í vísunni. En Natan var gestkomandi
hjá föður stúlkunnar, sem lofaði hana
mjög, svo sem Brynjólfur á Minna-Núpi
segir í bók sinni um Natan og Rósu.
Er sú frásögn rétt.
Ég lærði vísuna sem barn af föð-
ur mínum, en hann af föður sínum.
En Hans afi minn var tólf ára, er Nat-
an faðir hans var drepinn, fæddur 1816.
Afi var prýðilegur hagyrðingur, vel
greindur og fróður. Rósant sonur Nat-
ans og Rósu, hálfbróðir afa, var um
nokkur ár í húsmennsku hjá afa í
Hvammi í Langadal. Þau hjónin fóstr-
uðu pabba, er hann var barn. Og pabbi
hlúði að þeim, er þau voru orðin göm-
ul og örvasa. Eg sá þau eitt sinn, er ég
kom í Sporðshúsin.
Ég minntist á þessa vísu í Morgun-
blaðinu fyrra ár, er ég svaraði fyrir
langafa. Það er eins og hann eigi enga
að, nema okkur Valdimar frænda, sem
svaraði þá einnig. Og Rósa var og er
nógu fögur bæði í ljóði og ásýndum,
þó hún sé ekki skreytt með annarra
fjöðrum.
Ég hefi aldrei séð langafa, þó ég hafi
eéð marga aðra dauða, og suma löngu
liðna. Og mig hefir heldur aldrei dreymt
hann, þar til nú fyrir nær þremur
mánuðum. Hann var á hvítum lækna-
slopp, virtist hafa mikið að gera, glað-
legur og kátur, og sagði, að nú væri að-
eins eitt eftir, sem hann yrði að biðja
mig um að gera fyrir sig. Við virtumst
vera mjög svipaðir á stærð og í út-
liti, nema hann var unglegur. Hann var
ekkert illmannlegur, ekki lakari en ég,
og enginn er hræddur við mig.
Mér þætti mjög vænt um, ef þér vild-
uð leiðrétta höfundarnafn að vísunni.
Hannes Jónsson.
mörkina. Eina dagleið héðan muntu
koma að beitarlöndunum og rekast á
fyrstu hjarðmennina. Þeir munu bjóða
þig velkominn og veita þér skjól sam-
kvæmt lögum sínum.“ Arabinn hafði
nú snúið sér að Daru og hræðslu-
drættir fóru um andlit hans. „Heyrðu",
sagði hann. Daru hristi höfuðið. „Nei,
segðu ekkert meira. Nú fer ég.“ Hann
sneri baki við honum, tók tvö stór skref
í áttina að skólanum, horfði hikandi
á hreyfingarlausan Arabann og fór. í
fáeinar mínútur heyrði hann ekkert
annað en sín eigin spor glymja á kaldri
jörðinni og leit ekki við. En stuttu
seinna leit hann aftur. Arabinn var enn
þarna á hæðarbrúninni. Hendurnar
héngu niður með síðunum, og hann
horfði á kennarann. Daru varð þurr
í kverkunum. En hann bölvaði óþolin-
móðlega og gekk aftur af stað. Hann
var þegar kominn í nokkra fjarlægð
þegar hann stanzaði aftur og leit við.
Nú var enginn á hæðinni. Daru hik-
aði. Sólin var nú komin hátt á loft
og byrjuð að brenna andlit hans.
Kennarinn sneri við, fyrst hik-
andi, en síðan ákveðið. Þegar hann kom
að litlu hæðinni, var hann í svitabaði.
Hann gekk hratt upp á hana og stað-
næmdist lafmóður efst uppi. 1 suðri
bar útlínur klettanna skýrt við bláan
himininn, en í austurátt streymdu hita-
gufurnar þegar upp af sléttunni. Daru
var þungt um hjartaræturnar, þegar
hann kom auga á Arabann, sem gekk
hægt í daufri hitamóðunni veginn á
leið til fangelsisins.
Skömmu seinna stóð kennarinn við
gluggann í skólastofunni og horfði á
morgunbirtuna streyma úr djúpum
himinsins yfir gjörvalla sléttuna, án
þess að sjá nokkuð.
Að baki hans á töflunni milli bugð-
óttra áa Frakklands voru skilaboðin,
sem hann hafði nýlega lesið, skrifuð
klaufalegri hendi með krít: „Þú fram-
seldir bróður þinn. Þú munt gjalda
þess.“
Daru horfði á himininn, hásléttuna og
handan hennar ósýnilegt landið, sem
náði alveg út að hafinu. Hann var al-
einn á þessari víðáttu, sem hann hafði
elskað svo mikið.
Anna María Þórisdóttur þýdði.
ESTT TUNGUMÁL
Framhald af bls. 4
matreiðslu eða kvenfatatízku, eða að
ítalska sé bezt löguð fyrir óperusöng.
Allar þrettán forustutungurnar eru
færar um að leggja fram menningar-
skerf, sem þungur er á metum að
minnsta kosti frá þeirra eigin sjónar-
miði. Vér getum bent japönskumælend-
um á að menning þeirra sé að miklu
leyti aðfengin frá Kína, en þeir geta
svarað því til, að vér enskumælandi
menn höfum erft upphaflega annarlega
menningu, gyðinglega-grísk-rómverska,
og hrúgað þar ofan á miðalda og endur-
reisnar verðmætum sem að miklu leyti
komu frá Frakklandi og ítalíu. Mæl-
endur hindústaní, bengalí og jafnvel
indónesísku geta með stolti bent á,
að menning þeirra eigi rætur sínar að
rekja til sanskrítar, elzta tungumáls
sem þekkt er af indóevrópskum stofni.
Mælendur á arabisku geta minnt oss
á hina máttugu Islamenningu, sem safn-
aði til sín ýmsum beztu þáttunum úr
gyðingdómi og kristindómi, ásamt
heimspeki og vísindum úr heimi Forn-
grikkja, og reisti síðan mikið menn-
ingarríki, sem um aldir fór fram úr öllu
því sem gert var á Vesturlöndum. Hin
forna kínverska menning og framlög
hennar bein og óbein til Vesturlanda
eru svo alkunn að ekki þarfnast ítrek-
unar. Að því er snertir menningar-
framlag vestrænna tungumála, svo sem
frönsku, ítölsku, þýzku og spönsku, þá
er það kunnugt öllum nemendum
menntaskóla í Bandaríkjunum. Rússar
halda því fram, að þeir hafi ekki að-
eins átt hlut að framvindu bæði aust-
rænnar og vestrænnar menningar held-
ur einnig á síðustu tímum innt af hendi
framlag til velferðar mannkynsins, en
gildi þess hefur verið mjög dregið í
efa af mörgum á Vesturlöndum.
E f til vill ættum vér að reyna að
skoða menninguna sem eina heimsvíða
heild fremur en samsafn óskyldra
hluta og taka að gera oss grein fyrir,
að það er einmitt þetta heimsvíddar-
sjónarmið, sem leiðir til staðhæfingar-
innar um, að mannkynið sé í raun og
veru eitt. Enginn menning hefur nóð
verulega miklum vexti án ríkulegra
framlaga og blöndunar úr óteljandi er-
lendum uppsprettum.
Einn svipur menningar er ef til vill
beinlínis og auðveldlega mælanlegur
eftir tungumálum. Það er lestrarkunn-
átta eða læsi. Með öðrum orðum, það
er unnt að sýna að hvaða marki fræðsla
í sérstakri menningu hefur gagntekið
mælendur tungunnar. Hér verður vart
við geysimikinn mismun, allt frá næst-
um 100% læsi mælenda á enska tungu
til 90% ólæsis fólks á Indlandi. En
ólæsi má telja hverflndi skeið í sögu
nútíma heimsmenningar. Það er tíma-
bundið og því má útrýma.
Hversu tímabundnir eða langvarandi
eru sumir aðrir þættir sem vér höf-
um rætt um? Hvað líður stöðugleika
á mannfjölda, útbreiðslu, efnahagslegu,
stjórnmálalegu og hemaðarlegu gengi?
Helzt núverandi ástand óbreytt? Er
æskilegt að svo verði? Svar við þess-
um spurningum fáum vér er vér lít-
um á baklilið myntarinnar.
SVIPMYND
Framhald af bls. 2
menntagreinar og gagnrýni í blöð og
tímarit og flytur háskólafyrirlestra.
Árið 1964 kom út safn ritgerða eftir
hann, sem ber titilinn „Shadow and
Act“, útg. af Random House. Þar seg-
ir hann á einum stað frá því, að hann
hafi í upphafi rithöfundaferils síns
orðið að berjast við þá skaðlegu freist-
ingu að leggja kynþáttavandamálið til
grundvallar lífsskoðun sinni. Og ekk-
ert ergir hann meir en þegar hvítir
menn fræða hann um það, hvernig
negrar hugsa og finna til.
]\íikla athygli vakti nýlega vitn-
isburður Ellisons frammi fyrir þing-
nefnd í Washington, sem fjallar um
vandamál stórborganna. Hann sagði
þingmönnunum, að misskilningur væri
að ætla, að negrarnir vildu flytjast
burt frá Harlem. En þeir vildu breyta
því og öllum svertingjahverfiun lands-
ins; þeir vildu búa þar við mannsæm-
andi kjör. Þeim þætti vænt um um-
hverfi sitt, því að Harlem væri ekki
staður hnignunar og niðurlægingar
eingöngu; það ætti líka sögulegt og
þj óðf élagslegt gildL
E llison berst mikið á í einkalífi
sínu. Hann sezt að vinnu sinni klukkan
níu á morgnana og gangi honum vel
við skriftirnar, snæðir hann hádegis-
verð einsamall við skrifborðið. Gangi
treglega, setur hann plötu á einn af
þremur plötuspilurum í skrifstofunni.
Bókasafn á hann mikið.
A ð öðru leyti segist Ellison búa
við sömu kjör og aðrir negrar í land-
inu; sér mæti sama viðhorf út á við.
Þess vegna aki hann heldur eigin bíl
en eiga för sína undir duttlungum
leigubílstjóra. „Ef ég mæti fyrirlitn-
ingu, tek ég því sem einum þætti um-
hverfisins, eins og ég býst við, að flést-
ir negrar geri. Ég hef bara gaman af,
ef venjulegur afgreiðslumaður sýnir
mér ókurteisi, þegar ég er kominn inn
í verzlunina til að kaupa 100 dollara-
hlut. Ég frábið mér nefnilega að eiga
sjálfsvirðingu mina undir framkomu
almennings.“
Hagaíagðar
Þá voru ekki skáldalaunin:
f bréfi 17. apríl 1860 skrifar Jó-
hannes á Gunnsteinsstöðum Jóni
Árnasyni:
Það er því vexr og miður, að eng-
inn sá sjóður er til á landi hér, sem
gæti orðið til styrktar fyrir Hjálmar
karlinn (Bólu-Hjálmar), eða hvem
annan, sem vildi og gæti ritað eitt-
hvað til gagns og skemmtunar, og
víst ekki annað að gera heldiur en
það ef nokkrir mennta- og föður-
landsvinir vildu taka sig saman um
að láta hann fá árlega svo sem 2rd.
hver (því ég ætla að karlinum nægði
sér til lífsuppeldis, ef hann gæti
fengið svo sem 30 rd. á ári, og þó
minna væri á meðan hann hefði eitt-
hvað lítið sjálfur), með þvi móti
gæti hann þó unnið töluvert gagn
söguvísindum okkar. Ef að nokkrir
menntamenn í Reykjavík vildu nú
taka sig saman um þetta, þá væri
það æskilegt, en það mundi ekki
verða tilfellið þó þess væri farið á
.... fljótt er stigið . . .
Þann 13. ágúst 1867 varð bráð-
kvaddur undir borðum að Ölafsvöll-
um á Skeiðum sr. Pétur Stephensen
69 ára gamall. Hann hafði tvívegis
verið prestur Skeiðamanna, fyrra
sinnið 1843-58, siðara 1860-64. A
Ólafsvöllum hafði hann misst konu
I sína, Gyðríði Þorvaldsdóttur frá
Holti. Hún dó 10. júlí 1864. Hafði
sr. Pétur ekki komið að Ólafsvöllum
síðan kona hans var jörðuð þar til
nú þennan fyrrgeinda ágústdag.
Fór hann út í kirkjugarð áður en
til borðs var gengið og sýndi nær-
stöddum kunningjum sínum hvoru )
megin leiðis konu sinnar hann vildi 1
láta jarða sig. 1
(Annáll 19. aldar). 1
Útgerð frá Þorlákshöfn.
Þorlákshöfn hefir sitt nafn af Þor-
láki biskupi Þórhallssyni hinum
helga í Skálholti, er þar meinast
fyrst hafi á land gengið eftir sína
biskupslega vígslu. Þar heitir og eru
nú að framanverðu við bæinn Þor-
láksvör, Þorlákssker og Þorlákshóll,
þar túnið er hæst. I þessari veiði-
stöðu ganga árlega um vertíðartím-
ann frá kyndilmessu og í 14 vikur
þar eftir yfir 40 skip stór og smá.
Mörg þeirra heyra til biskupsstólnum
í Skálholti. En Árnessýslu innbyggj-
arar eru eigendur flestallra annarra
þar til sjós gangandi. Utan vertíðar
er í þessari veiðistöð mjög lítill fisk-
afli, en á sumum árum alls enginn.
Skipastöður með kví fyrir eitt
skip hafa þessar jarðir í Þorlákshöfn:
Breiðabólstaður fyrir selstöðu, Hjalli
fyrir hrossaleit, Amarbæli fyrir engi.
(Lýsing Ölveshrepps 1703).
8. janúar 1967.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 11