Lesbók Morgunblaðsins - 08.01.1967, Blaðsíða 8

Johnson forseti heldur ræðu undir styttu Lincolns.
unarmeðal. En þvingunin er engu ó-
raunverulegri fyrir því. Fyrrverndi
st.arfsmenn kalla Hvíta húsið „hrað-
suðuketilinn", og einn þeirra sver þess
dýran eið, að hann hafi fengið „sál-
rænan köfunarkrampa“ um leið og
hann hætti. Annar, sem sífellt bar á
sér rafeindatæki er suðaði hvenær sem
forsetinn óskaði eftir að hafa tal af
honum í síma, segir: „Eg gerði mér
aldrei grein fyrir hve innilega ég hat-
aði þennan grip fyrr en ég losaði mig
við hann.“
P ersónuleiki forsetans er svo yf-
írþyrmandi að það er eins og öllum
þverri máttur sem í kringum hann
eru. „Hann getur látið mann sveitast
blóðinu, hversu góð sem loftræstingin
er,“ segir einn fyrrverandi samstarfs-
maður. Annar lýsir því hvernig forset-
inn hlustar á undirmann sinn vefengja
eða gagnrýna einhverja forsetalega til-
lögu eða stefnu: „Hvort hann hlustar?
Hann hlustar með ærandi athygli. Það
er eins og að vera niðri á sjávarbotni,
þrýstingurinn er svo mikill. Hann sit-
ur álútur og starir á mann — deplar
ekki augunum, skiljið þér. Ef þú veð-
ur svo elginn og kemur loks með hálf-
karaða niðurstöðu, segir hann: „Og
þessvegna?", og þú svarar: „Þess-
vegna ættum við að gera þetta eða hitt“,
en þá er þér betra að tala af sann-
færingarkraíti, annars horfir hann
aðeins á þig og svo að segja hristir
þig af sér.“
Spenna sem þessi verður sumum
mönnum ofraun. „Til eru tvenns konar
jnenn“, segir einn fyrrverandi starfs-
maður, „þeir sem vilja framkvæmdir
framkvæmdanna vegna og frama fram-
ans vegna, og svo hinir sem ekki geta
afborið að hlaupa í hringi með ofsa-
hraða án nokkurrar skynsamlegrar
ástæðu. Þeir síðasttöldu hafa yfirgefið
Hvíta húsið.“
Þeir sem ekki hafa yfirgefið Hvíta
húsið eru engin þý eða þrælar, sem lúta
berum bökum undir forsetasvipuna.
Allflestir eru þeir mikilhæfir og geð-
felldir menn. Þeir eru einnig harðsnún-
ir menn. Að vinna fyrir Lyndon John-
son krefst vissrar innri hörku, og all-
ir þeir, er runnið hafa skeiðið í hrað-
suðukatli Hvíta hússins, eiga eitt sam-
eiginlegt — þeir hafa orðið að „læra
að taka því.“
Þeirri þvingun, sem forsetinn beitir
alla sem í kringum hann eru (oft all-
sendis óafvitandi), beinir hann einnig
af sárbeittri hnitmiðun að sjálfum sér.
Því að sérvizkuleg vinnubrögð hans,
skelfing hans við að láta króa sig af
og ráðríki hans við þá, sem næstir hon-
um standa, eiga sinn líka í knýjandi
þörf hans fyrir velgengni.
T ilhugsunin ein um mistök vek-
ur honum megnasta viðbjóð. A þing-
mannsdögum sínum sagði hann þeim,
sem þetta ritar, frá því er hann beið
ósigur í kappræðum í Texas, þá ungur
maður innan við tvítugt. „Þegar síð-
asti dómarinn greiddi atkvæði gegn
njér sem fylkismeistara“, sagði hann,
„varð ég svo vonsvikinn að ég fór rak-
leitt fram á baðherbergið og seldi upp.“
Þetta sagði hann grafalvarlegur —
minningin um þessar ófarir var enn
mjög lifandi og sársaukafull fyrir hann.
Á ferðalögum forsetans meðal kjós-
enda undanfarnar vikur hefur sömu
setningunum skotið upp hvað eftir arm-
að: „Við leggjum ekki niður rófuna
og flýjum öfugir út úr Víetnam. Við
sitjum fast við okkar keip. Okkur skal
takast.“ Áherzlan á síðustu orðin er
ávallt þung. Hver sem telur sér trú
um að Lyndon Johnson muni líkleg-
ur til að ráða af fúsum vilja fyrir hin-
um fyrsta alvarlega ósigri Ameríku
ætti að minnast piltsins sem seldi upp
af blygðun og hryllingi yfir því að
verða undir í kappræðum.
Það er eitt enn, sem haft skyldi í
huga varðandi Lyndon Johnson, þar
sem hann stendur andspænis hinu
hræðilega vandamáli sínu í Víetnam.
Það verður ráðið af hinum undarlega
úreltu orðum sem hann lét falla meðan
stóð á átökunum í Dóminíska lýðveld-
inu: „Ég hef horft á sólina rísa yfir
Mont Blanc, en sú fegursta sjón, sem
fyrir augu mín hefur borið, var fáni
lands míns á erlendri grund . . . Hvar
sem amerískir borgarar fara, fer þessi
fáni með þeim, þeim til verndar."
An efa hefur forsetinn dregið þetta
orðalag upp úr djúpi minninganna —
manni stendur fyrir hugskotssjónum
renglulegur drengur með útstæð eyru,
sem sprettir berum tám í rykinu og
hlustar með vaxandi hjartslætti á
hljómmikil og hjartnæm orð einhvers
fjórða-júlí-ræðuhaldarans í Johnson
City í Texas. Nú á tímum kunna slík-
ar ástaryfirlýsingar til ættjarðarinnar
að hljóma sem barnalegt orðagjálfur.
En á meðal þeirra, sem kunnugastir
eru forsetanum, ríkir enginn efi um
að ættjarðarást Lyndons Johnsons sé
djúp og ósvikin tilfinning, sem einnig
gerir honum ókleift að ímynda sér
amerískan ósigur í Víetnam.
ó er fjöldi fólks sem trúir því
statt og stöðugt að Lyndon Johnson
„tilfæringamaðurinn“ og „stjórnmála-
skörungurinn" sé alls ófær um að ala
í brjósti ósviknar tilfinningar; að ætt-
jarðarást hans sé aðeins ein af mörg-
um grímum sem hann setur upp. Einn-
ig er fjöldi fólks sannfærður um, að
forsetinn sé grímumaður, hræsnari, þeg-
ar hann reynir að greiða úr öðrum
hinna mestu erfiðleika sirina, kynþátta-
vandamálunum heima fyrir.
Lyndon Johnson á stærri þátt en
nokkur annar einstaklingur í jafnrétt-
islöggjöf síðasta áratugs. Hann hefur
oft sagt það vera æðstu hugsjón sína,
sem fyrsta Suðurríkjaforsetans frá því
borgarastyrjöldinni lauk, að draga
svertingjana inn í aðalfarveg amer-
ískra lifnaðarhátta og græða um leið
þau ör, sem borgarastyrjöldin skildi eft-
ir sig. Einnig í þessu tilliti trúa þeir,
sem þekkja hann vel, að hann sé full-
komlega einlægur í því sem hann seg-
ir. En milljónir Suðurríkjamanna líta
á hann sem kaldhæðinn tækifærissinna,
er selt hafi „lífsviðhorf Suðurríkjanna"
fyrir atkvæði. Og harla lítil er sú við-
urkenningaruppbót, sem hann fær frá
frjálslyndum Norðurríkjamönnum eða
jafnréttisleiðtogum blökkumanna —
einkum hinum nýju áróðursmönnum
„svartra yfirráða.“
Sá tími kann að koma, að forsetinn
eigi ekki aðra úrkosti en grípa til rót-
tækra aðgerða til að stemma stigu við
gripdeildum og íkveikjum í blökku-
mannahverfunum. Ef sá tími kemur,
munu hvítir frjálshyggjumenn og svert-
ingjaleiðtogar hver öðrum reiðubúnari
að trúa því, að hann sé einfaldlega
horfinn aftur til upphaflegrar sann-
færingar sem suðrænn afturhaldssinni.
Þessi fúsleiki til að trúa öllu hinu
versta á forsetann er hið þriðja af hin-
um alvarlegri vandamálum hans. Sum-
ir undirmanna hans halda því fram, að
þetta stafi að öllu leyti af því sem einn
þeirra nefnir „sambandsleysið“. Lyndon
Johnson hefur á áberandi hátt mis-
tekizt að ná þeim mannlegu tengslum
við hinn mikla þorra þjóðarinnar, sem
Franklin Roosevelt náði til dæmis með
arinræðum sínum og John Kennedy
með hinum fjörlegu blaðamannafund-
um í sjónvarpinu.
I hinum sjaldgæfu sjónvarpsvið-
tölum hefur forsetinn sýnt ágæta
frammistöðu, en eftirritanir sýna að
setningar hans eru nærri alltaf mál-
fræðilega réttar, þar sem John Kennedy
og Dwight Eisenhower á undan honum
voru sífellt að villast inn í óleysan-
legar málsgreinaflækjur. Kennedy og
Eisenhower töluðu á óþvinguðu sam-
ræðumáli, létu kylfu ráða kasti um
málnotkunina og áttu mikið af vin-
sældum sínum sjónvarpinu að þakka.
En Lyndon Johnson er meinilla við að
láta skeika að sköpuðu. Refsleg var-
færni hans girðir fyrir allt óþvingað
viðræðusamband og gerir hann stirð-
an og þunglamalegan í sjónvarpinu.
Annað aðalskapgerðareinkenni hans
— ráðríkið — er meginorsök hinnar
gagnkvæmu óvildar milli forsetans og
blaðanna, sem enn eykur á „sambands-
leysið.“ Enginn forseti hefur nokkru
sinni reynt meira til þess en Lyndon
Johnson að stjórna fréttaflutningnum.
Þegar honum mistekst — og það er
óumflýjanlegt þar sem prentfrelsi læt-
ur í eðli sínu ekki að neinni stjórn —-
verður hann óður og uppvægur. Það
er sízt að undra þótt Johnson (sem og
flestir forsetar á undan honum) sé
gramur út í blöðin, því þau eru stund-
um ónákvæm og stundum hrikalega
ósanngjörn. En undarlegt má þó telja,
að eftir öll þessi ár í Washington skuli
hann ekki enn hafa fullan skilning á
hvernig blaðamennsku er háttað.
„Þessi forseti er sannfærður um það,‘*
sagði McG»orge Bundy eitt sinn við
blaðamann sem vakið hafði reiði Jchn-
sons með því að gerast sannspár um
upphæð þá sem ætluð yrði til stuðn-
ings við erlend ríki, „að blaðamaður
geti því aðeins náð í slíka frétt, að
hann steli leynilegum skjölum eða múti
ráðuneytisstarfsmanni."
E kkert vekur jafnmikla bræðl
hjá forsetanum og nákvæmar fréttir af
framtíðaráformum hans. Slíkar fréttir,
segja undirmenn hans, gera hann „fyr-
irfram háðan“, og fréttaritarinn hefur
þar með drýgt þá höfuðsynd að króa
forsetann af. Síðastliðið haust, svo eitt
dæmi af mörgum sé nefnt, sfcrifaði
Philip Potter hjá blaðinu „Sun“ í
Baltimore nákvæma spádómsfrétt um
hinar örlátu fyrirætlanir forsetans til
að forða Indlandi frá hungursneyð. For-
setinn varð hamstola og yfirvegaði í
alvöru að hætta við allt saman til þess
að gera Potter beran að lygi. í meir
en sex mánuði neitaði hann gremju-
lega að viðurkenna tilveru Potters —
og það þótt Potter sé einn af elztu
einkavinum hans og einn þeirra fylgis-
manna, sem hann á enn eftir i hópi
blaðamanna.
Þeim sem skrifa um stjórnmál hætt-
ir stórlega við að ýkja þau pólitísku
áhrif sem skrif þeirra hafi. Engu að
síður hefur hinn gagnkvæmi fjand-
skapur milli forsetans og blaðanna sí-
azt út og gert „sambandsleysið" að ill-
brúanlegri gjá. En það, sem gerir þessa
gjá enn óbrúanlegri, er hin sífellda við-
leitni forsetans „að vera annað en hann
er.“
Forsetinn virðist vera kynlega óánægð
ur með sjálfan sig eins og hann er og
reynir oft að fegra Lyndon B. Johnson
á yfirborðinu — samanber hinar skringi
lega fánýtu tilraunir hans til að stugga
öllum ljósmyndurum vinstra megin við
sig, vegna þess að hann álítur vinstri
vangasvip sinn föngulegri. Um langt
skeið var hann ófús til að viðurkenna
að aldurinn hefði neytt hann til að
nota lesgleraugu; við sjónvarpsupp-
tökur notaði hann augnagler (contact
lenses) sem særðu hann í augunum,
gerðu hann skapstyggan og villtu ekki
um fyrir neinum. Á tímabili notaði
hann einnig tvö textaspjöld til þess
að svo virtist sem hann mælti af munni
fram óundirbúið. En í stað þess að
virðast mælskur, varð hann lævísleg-
ur, þar sem hann skotraði augunum
frá einu spjaldinu til annars.
8. janúar 1967.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS