Lesbók Morgunblaðsins - 10.09.1967, Blaðsíða 13
í hvert sinn sem hún var dauðvona og
gengur fram til meiri frægðar og göf-
ugri afreka, til ævarandi orðstírs í tón-
list og öðrum listum, í ljóðum og bók-
menntum, því sem auðgar líf mannsins,
en tortímir því ekki.“
„Þú ert tunga lands, sem orðið hefur
aftur úr í nútíma framstigum vísinda,
tækni og iðnaðar. Mælejadur þínir eru
tiltölulega fáir og raðir þeirra klofnar
af mállýzkum, sem eru með þeim sund-
urleitustu og flóknustu, sem finnast í
heimi tungumálanna. Hve margir af
mælendum þínum tala þig í raun og
veru? Hve margir veita þér aðeins vara-
þjónustu, en snúa sér svo a'ð tilbeiðslu
við ölturu annarra tungumála. Málgerð
þín er flóknari heldur en systurtungna
þinna rómanskra og setningaskipun svo
teygjanleg, að hún kemur bæði eigin
mælendum þínum og öðrum í vandræði.
Þú ert bundin við takmarkað landsvæði
og þær milljónir, sem þú hefur sent frá
því sem útflytjendur, hafa fljótlega yf-
irgefið þig. Þú ert fjölorð og íburðar-
mikil, þú segir aldrei í einu stuttu orði
það sem segja má í fimm löngum. Orða-
forði þinn er vissulega latneskari en
nokkurrar annarrar lifandi tungu, en að
sama skapi er hann miklu minna al-
þjó'ðlegnr.“
„ E g er þýzk tunga, hinn hreinasti
og nánasti fulltrúi fyrir germönsku
ættkvíslina, sem er hin fjölmennasta
innan indóevrópsku ættarinnar. Ég er
ekki eins ihaldsöm í fornar málmynd-
ir eins og íslenzka, né eins byltingagj örn
í nýjungum eins og enska. Hljóðkerfi
mitt er ekki þýtt, en það er karlmann-
legt og framburður er greinilegur. Orða-
forði minn er mikill og fær um óendan-
lega útþenslu, því að ég hef haldið bet-
ur en nokkur önnur vestræn tunga hæfi-
leikanum til þess að mynda samsett
orð. Ég bý þar sem hjarta Evrópu slær
og hefi breiðzt langt út yfir landamærin.
Ég hef mikið afrekað á sviði bókmennta,
lista og menningar."
„Þú ert, þrátt fyrir víðáttu þína, mjög
staðbundið tungumál. Möguleikar þeir
sem þú hafðir handan hafs eru gengnir
þér úr greipum. Hljóð þín eru hörð og
óhljómfögur. Þér hættir við samhrúgun
samhljóða, sem er martröð fyrir mæl-
endur annarra tungna. Málgerð þín er
bæði óeðlileg og órökvís, einnig orða-
röðin. Hvernig getur þú búizt við, að
fólk, sem vanizt hefur öðrum málum,
geti borið fram svo ótrúlegan hljóðasam-
setning sem Knechtschaft eða svo óvið-
ráðanlegt samsett orð sem Kriegsgefan-
genenentschadigungsgesetz, það sem
germönsk systurtunga þín, enska, leysir
upp í „Law to provide compensation for
war prisoners" (lög um skaðabætur til
stríðsfanga) ? Tilvísun þín til fyrri vís-
inda verður árangurslaus í heimi, þar
sem hver menningarþjóð stundar vís-
indastörf á eigin máli. Þú ert tunga for-
tíðar, en ekki framtíðar.“
„ E g er rödd rússnesku, aðaltunga
Sovétsambandsins, hinnar fremstu með-
al slafneskra tungna, a'ðaltunga hins
nýja heimskerfis, kommúnismans. Land-
svæði það, sem ég hef til fullra umráða,
nær yfir einn sjötta hluta alls landsvæð-
is jar’ðarinnar, og áhrif mín ná ekki
aðeins til allra landa, sem meðtekið hafa
fagnaðarboðskap kommúnista, heldur til
allra landa þar sem kommúnistar eru.
Þó að ég sé fulltrúi nýrrar lífsheim-
speki, er ég íhaldssöm á tungumálasvið-
inu og varðveiti hina indóevrópsku mál-
gerð miklu betur en nokkur keppinauta
minna. Hljóðkerfi mitt lætur alls ekki
illa í eyrum og þó málfræðireglur mín-
ar séu flóknar, eru þær engu flókn-
ari en í latínu, grísku og sanskrít. Ég
hef borið fram sumar af markverðustu
bókmenntum heimsins og ég er nú að
verða tungumál vísinda og viðskipta.
10. september 1967 —......-........
Ég er bæði fulltrúi fortfðar og fram-
tíðar.“
„Þrátt fyrir landsvíðáttu ert þú miklu
fremur eyjarmál heldur en tunga Bret-
lands. Þú ert umgirt og innilokuð, kring-
um þig liggja tveir járnhringir, annar
gerður af óvinum þínum, hinn af þér
sjálfri. Þó þú segist vera fulltrúi fyrir
nýja lífsháttu og þjóðfélagsskipun,
þá ber málsíhaldssemi sú sem þú hrósar
þér af, og málfræði þín og orðmyndunar-
kerfi, vott um stefnumið, sem lögð voru
fyrir róða við fall rómverska ríkisins.
Orð þín eru óhæfilega löng og þeim
íþyngt með mikilli byrði af endingum.
Föll þín koma mælendum flestra nú-
tímatungna í vandræði. Orðafor’ði þinn
er takmarkaður og víkur frá hinni grísk-
latnesku fyrirmynd, sem flest vestræn
tungumál hafa aðhyllzt. Áherzlulaus sér-
hljóð þín eru óskýr, næstum að sama
skapi sem ensku sérhljóðin, og þó að
samhrúganir þínar á samhljóðum séu
ekki eins tíðar eins og í þýzku, þá eru
þær jafnslæmar þegar þær koma fyrir.
Áherzlur þínar stjórnast af duttlung-
um og gjörræði og eru óútreiknanlegar.”
„ E g er kínversk tunga, miklu eldri
tunga, með óslitnu samhengi frá elztu
tíð, heldur en nokkur vestræn tunga
undantekningalaust. Ég hef sífellt ver-
ið í notkun síðan að minnsta kosti 2000
f. Kr. hjá þjóð, sem komin var á menn-
ingarstig löngu á'ður en Grikkir og Róm-
verjar voru komnir af hirðingjastiginu.
Þessi þjóð er nú um 600 milljónir að
tölu, sem er rúmlega fimmti hluti af öll-
um íbúum jarðarinnar og meir en tvö-
föld tala næsta keppinautar míns, ensku.
Ekki um aldir, heldur árþúsundir, hef
ég skapað eina þá einföldustu og gagn-
orðustu málgerð á jörðinni. Hjá mér
þarf enginn að ergja sig út af endingum
orða né fallbeygingum og sagnbeyging-
um. Orðaforði minn, sem fólginn er í
eins atkvæðis rótum, getur aukizt óþrot-
lega blátt áfram með samsetningum. Ég
get sagt í einu orði það sem hinar vest-
rænu tungur yðar þurfa fimm setningar
til a'ð segja,og þó segi ég það þannig, að
fyllilega komi fram skáldskapar- og
líkingamáttur tungunnar."
„Þú ert líka innikróuð tunga, með
litla möguleika til útbreiðslu út yfir höf-
in. Þó mælendur þínir séu margir, eru
þeir safnaðir saman á einn stað á jörð-
inni og þú hefur gert lítið til þess að
ráða bót á ólæsi þeirra. Sem talmál
skiptist þú í margar mállýzkur, hverja
svo frábrugðna annarri, að nærri liggur
að þær séu sérstök tungumál. Þér er
haldið saman í einu lagi með sameigin-
legu ritmáli, en þegar þú missir það,
sem þú hlýtur að gera, ef þú verður
ritu’ð eftir framburði, þá lækkar tala
mælenda þinna og gallar þínir verða
augljósir. Hljóð þín og tónar eru mjög
ókunn og fjarlæg þorra annarra þjóða
á jörðinni. Þó að þú hafir fóstrað forna
og göfuga menningu, þá er sú menning
of langt frá höfuðþjóðbrautum menning-
arinnar, sem hafa legið fram hjá þér
bæði í austri og vestri. Þú ert ekki að-
eins einangrandi tunga, heldur líka ein-
angruð tunga.“
„ E g er finnska, aðeins ein af smá-
tungunum. Mælendur mínir eru ekki
nema fjórar eða fimm milljónir, og jafn-
vel þó við sé bætt mælendum skyldra
tungumála, svo sem eistnesku og lapp-
nesku, fer heildartalan ekki fram úr
sex eða sjö milljónum. Hver er þá rétt-
læting mín fyrir því að bjó'ða mig fram
jafnhliða tungumálarisum heimsins.
Einfaldlega þessi: í heimi, sem þjáist
af hamslausum þjóðernisríg og heims-
valdastefnum, er ég hlutlaus tunga, óháð
öllum stórtungum, fulltrúi fyrir fjölda
smátungna, sem hafa samtals fleiri mæl-
endur heldur en nokkur af stórtungum
heimsins. Ég telst til lítillar málaættar,
hinnar úral-altajísku, sem virðist ekki
tengd neinni hinna. Orðaforði minn og
setningaskipun eru jafnókunn mælend-
um rómanskra, germanskra, slafneskra,
kínverskra, semítískra mála eða hindú-
staní. Allir þurfa að hafa jafnmikið fyr-
ir að læra mig. Ég er ekki fulltrúi fyrir
neinar yfirráðatilhneigingar. Ég er ekki
boðberi fyrir neinn ágengan þjóðernis-
tilgang eða sérstaka stjórnmálalega hug-
myndafræði. Ameríkumenn og Rússar
eiga jafnauðvelt me'ð að taka við mér.
Hljóð mín eru ákaflega einföld og auð-
veld fyrir mælendur annarra tungumála,
og stafsetning mín er jafnvel nú þegar
svo . fullkomlega samkvæm framburði,
að litlu sem engu þyrfti að breyta, ef
ég yrði fyrir valinu. Málgerð mín er
rökvís. Ef hún er flókin er hún það
jafnt fyrir alla sem eiga að læra mig.
Ef alþjóðamálið á að vera hlutlaust og
óvilhallt, þá er ég hinn ákjósanlegasti
frambjóðandi."
„Þú viðurkennir vöntun þína á mæl-
endum, útbreiðslu og almennu mikil-
vægi, svo að ekkert þarf um það að tala.
En þú hefur aðra galla. Hljóð þín eru
einföld, en eins og þú játar er málfræð-
in erfið. Þú hefur alltof mörg föll og
endingar og þau eru algerlega ókunn
öllum nema þínum eigin mælendum.
Orðaforði þinn er framandi og erfiður
og alveg óalþjóðlegur. Þú verður áreið-
anlega að lærast á örðuga mátann.“
J[ ean Marie Bressand, talsmaður
fyrir le Monde Bilingue, tekur nú til
máls:
„Ég er ekki eitt tungumál heldur
samband tveggja hinna útbreiddustu um
allt yfirborð jarðar bæði í viðskiptum
og menningu — ensku og frönsku. Eg
skal ekki endurtaka það sem hér hefur
verið sagt af hálfu hvors þeirra fyrir
sig. Það sem ég vil leggja áherzlu á, er
að ég ber hér fram hagnýta, aðgengilega
málamiðlunarlausn á vandamálinu. Einn
af hverjum sjö mönnum um allan heim
talar aðra hvora þessa tungu sem móð-
urmál, en ef tekin er með tala annarra,
sem hafa nokkra kunnáttu í þeim báð-
um eða öðru hvoru þeirra, þá mundi
hlutfallið hækka í tvo af hverjum þrem.
Hvaða eitt mál, þjóðtunga eða gervi-
mál, getur sýnt nokkuð svipað þessu?
„Tvítunguveröldin” ber ekki fram nein-
ar tilgátur heldur blákaldan veruleika,
eins og nú standa sakir um tungumál
heims, og það veitir henni afar mikla
yfirburði yfir alla keppinauta. Hvor fyr-
ir sig bera enska og franska vott um
mestu afrek mannsandans, bæði í for-
tíð og nútíð, bæði á sviði vísinda og
verzlunar, svo og hreinnar hugsunar
og bókmennta. Hinn mikli fjöldi fólks
með önnur mál, sem lært hefur þessar
tvær tungur, er bein sönnun fyrir að-
dráttarafli þeirra hvorrar um sig. Sam-
einaðar eru þær ómótstæðilegar og
munu áreiðanlega lyfta mannkyninu á
æ hærra stig framfara og menningar."
Advocatus diaboli*) svarar: „Tvö
tungumál þín eru aðeins tveir fletir
sömu hugsunar, sem hingað til hefur
rutt sér til rúms, ekki aðeins í krafti
menningaráhrifa sinna, heldur líka með
beinu vopnavaldi. Þú vilt halda við nú-
verandi ástandi, en ekki halda áfram
inn í framtíðina. Annað af málum þín-
um hefur þegar víða misst fótfestu og
hitt á fullt i fangi með að halda því.
sem áunnizt hefur. Hví skyldi mann-
kynið taka við þér og fortíðarbyrði
þinni? Hví skyldi það halda áfram að
lúta þess konar menningu, sem þú boð-
ar? Hví skyldi það samþykkja þá auknu
byrði tungumálalærdóms, sem stafar af
& Þegiar kaþóls'kia kirtcjan tekur xnenn í dýr-
lingatölu, kallast sá advocatus diaboli, tals-1
maður djöfuLsins, sem telur upp þaö senv
mælir gegn upptöku dýrlingsins, en advo-
catus dei. talsmaður guðls, sem telur upp
það sem mælir með upptökunni.
tveim alþjóðamálum, þar sem eitt ætti
að vera fullkomlega nægilegt?"
Þetta eru nokkur sýnishom af ímynd-
uðum framboðsræðum og andmælum
gegn þeim. Hér verðum vér að hugsa
oss, að framboðum þjóðtungnanna ljúki
(enda þótt miklu fleiri muni óefað verða
í framboði, ef tungumálaráðstefnan
kemur einhvern tíma saman), en áfram
verður svo haldið svipuðum stuttum
umræðum um gervitungurnar.
Galdrameistarinn
Framhald af bls. 2
bar á honum að annálahöfunclar aldar-
innar veittu því enga sérstaka athygli.
Að því er vitað verður tók hann eng-
an þátt í þjóðfélagsmálum samtíðar sinn-
ar. Allt, sem við vitum um manninn
sjálfan, af bréfi frá sóknarbörnum Sel-
vogsþings þar sem þeir fara fram á skip-
an hans sem sóknarprests, vitnar um
gæfan og guðrækinn mann án frekari
sérkenna.8)
En þessi friðsæli sveitaklerkur er al-
ger andstaða hins öfluga galdrakóngs
sem við kynnumst í munnmælasöguri-
um. Að Sæmundi frátöldum er hann
eini íslenzki galdramaðurinn, sem á sér
algerlega flekklausa sögu sem galdra-
iðkandi, og einnig sá galdrameistari eft-
ir siðaskiptin, sem flestar heimildir eru
til um. Um ástæður þessarar einstöku
málsmeðferðar, þess, að annars lýtalaus
sóknarprestur, sem meira að segja lifði
ofsóknartímann án þess að vera ofsóttur,
eða opinberlega grunaður um nokkur
slík verk, var á ótrúlega stuttum tíma
viðurkenndur sem ókrýndur konungur
mótmælendagaldramennskunnar, er allt
á huldu, en það má geta sér til um þær
af þekkingu okkar á lífshögum hans og
safnaðar hans. Landið umhverfis Selvog
er lítt hæft til ræktunar, og sveitarmenn
urðu að treysta nærri eingöngu á sjóinn
til lífsviðurværis fram á síðustu ár.
Seytjándu öld lauk með sérstakri óáran.
Óeðlilega langir vetur, stutt og köld
sumur, varla nokkrir möguleikar til þess
að heyja nægilega til þess að geta haldið
lífinu í fáeinum skepnum og það sem
verst var af öllu, stöðugt aflaleysi á
fiskimiðunum, rak hvað annað í tvo
áratugi. Aðrir en klerkur voru nærri
því allir íbúar Selvogsþings bláfátækir
og ómenntaðir og hugir þeirra voru
barmafullir af hjátrú. Presturinn virð-
ist hafa getað lifað sæmilega vel á með-
an hann þjónaði brauðinu, og ekki er
erfitt að ímynda sér ágirnd þá og öfund
sem sóknarbörn hans hafa fundið til,
þegar þau báru saman velmegun búrs
og hlöðu á prestssetrinu og sína eigin
hagi. Ekki hefur fólk þeirra tíma heldur
þurft að leggja heilann lengi í bleyti
til þess að kenna vellíðan klerks, sem
þessum þurfalingum hefir virzt vera
ótrúleg auðlegð, göldrum. En gjafmildi
hans barg honum frá örlögum Mensald-
ers ríka í Papey, sem ofurseldist fjand-
anum fyrir nízku sína. Þess í stað var
Eiríks minnzt sem hins mesta allra
góðra galdramanna, hann var góð-
mennskan holdi klædd. Ekki var hann
hafinn yfir að glettast við fólk sem
honum fannst hann þurfa að gefa
áminningu, en fyrtist þó ekki væri á
hann snúið eins og stundum kom fyrir.
Ein slík er sagan um tóbaksrulluna.
Einu sinni fóru nokkrir bændur á leið
úr kaupstað um tún í Vogsósum og hittu
þar Eirík prest. Hann bað þá að gefa sér
tóbaksstykki því að hann væri uppi-
skroppa. Þeir neituðu allir bón hans
nema einn, sem skar endann af rullu
sinni og gaf honum. Eiríkur þakkaði
honum og sagði, að hann mundi ekki
iðrast þess. Bændurnir héldu heim án
nokkurra frekari tíðinda, og gerðist nú
ekkert lengi vel. En óvenju fljótt næsta
8) Bréf á ÞjóÖskjalasafninu í Rvíik, sem Jón-
as Kristjánsson skjalavörður vinsanlilega
sendi greinarhöfundi
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13