Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1967, Page 6

Lesbók Morgunblaðsins - 26.11.1967, Page 6
ágæta náttúru, sem sé að vemda kvíaær gegn undir- flogi. Til þess að svo mætti verða og fullt gagn yrði að hrafntinnumolanuim, var hann grafiinn. niður í kvíadyruim. Ef svo ólíklega vildi til, að kvíaær létu sér ekki segjast við hrafntinnu og fengju þrátt fyrir allt illt í júgur, var hin endanlega lausn að mjólka þær gegnum kross á lykilskeggi. P ípa úr álftarvæng, ekki sýnist hún í fljótu bragði merkilegur gripur, en gömlu konurnar vissu, að barnspípa var nauðsynlegur hlutur á heimilinu, og enginn sikyidi halda því fram, að það væri öldungis sama úr hvaða fugli fjöðrin væri tekin. Súluvæng mátti til dæmis ekki nota til slíks: allir vita, að súlan er mállaus, en þá mundi barnið Um ýmsa muni er snerta þjóðtrú. Bitafjalir, stóll Helgu trá Hofi o.fl. — Síðasta grein í greinaflokki undan Eyjafjöllum — Eftir Gísla Sigurðsson \ eigamikill þáttur í fari forfeðra okkar var þjóðtrú þeirra og hjátrú. Ég hef áður getið um huldufólkstrúna, sem blómstraði undir Eyjafjöllum, en er víst eitt'hvað farin að bliíkna núna. Margt annað í þjóðtrú og hjátrú hefur gufað upp fyrir áþreifanlegri þekk- ingu og vísindalegum sönnun- um. Samt er gaman að kynnast þessu og ómaksins vert að gægjast undir glerborðið í byggðasafninu í Skógum. Þar er safnað saman ýmsum smá- hlutum, sem flestir segja okkur nútímafólki ekki nokkurn skap aðan hlut, ef ekki fylgir sagan með. Læknisfræðin hefur kom- ið í staðinn fyrir sumt af því, sem þarna er eins og sigur- lykkjuna, sem gamlar konur hnýttu til heilsubótar kúm og kindum, ævinlega með sokka- böndum sínum. Nú ala flestar konur böm sín á fæðingardeildum sjúkrahús- anna, en það er ekki ýkja langt síðan menn lögðu á tvo í skyndi, þegar barnsvon var. Og þá var ekki farið bláfetið, þegar yfirsetukonan var sótt. En hvað tók yfirsetukonan með sér? Jú, meðal annars lausnarsteina, en það eru fnæ af því tré, sem Mimosa heitir og rekur þessi fræ á fjörur hér með straumum allar götur frá Suður-Ameríku. Þó mun hafa verið fremur sjald- gæft að þau fyndust. Ljósmóð- irin setti steininn undir kodda sængurkonunnar eða á brjóst henni og víst var að þá mundi allt ganga betur. Allgengt var að gefa kúm lauisnarsteinsvatn, ef þeim gekk illa að hildgast eða verða heilar eftir burð. Porsjálir menn nú á dögum hafa heimavið lítið kolsýru- tæki til eldvarna; reyna að slökkva eldinn eftir að hann er byrjaður að loga. For- feður okkar höfðu betri aðferð. Þeir komu í veg fyrir að eldurinn kvikn- aði. Það var bæði einfalt og ódýrt, galdurinn fóist í því að hafa skógamýra á bænum; það er æxli af birkitré. Þetta var víða til á bæjum og gjarnan geymt í eldihúsinu. Skógarnýr- að þarna í byggðasafninu er úr Næfurhoitsskógi, en þangað hafa Rangæingar trúlega leitað að þessum þaTfa og dularfulla hlut. Hrafntinna gegndi sum- staðar svipuðu hiutverki og skógarnýrað, hún átti að vernda bæinn gegn eldi En hrafntinnan átti sér aðra Pétursey, áttæringur frá öldinni sem leið. Honum var róið frá söndunum undir Eyjafjöllum. verða það líka. Það tíðkaðist vi_ð sjávarsíðuna, að nýfæddir drengir væru látnir fiá fyrsta sopann gegnum eyruggabein úr fiski. Mátti síðar þekkja úr þá menn, sem þannig höfðu feng- ið fyrsta sopann, því þeir voru öðrum mönnum sjó'hraustari. Nú hafa pillur tekið við, þar sem ýmis einföld húsmáð dugðu áður. Menn taka jafnvel pillur við sjóveiki og eyruggabein eru látin ónotuð. Fáir eru þeir víst nú orðið, sem bera himna- bréf á brjóstinu, og hvorki er hvalkvörn skafin niður til lækninga, né helduT, að nokk- ur leggi það á sig að tína upp kerlingarelda til bóta é mein- um sínum. Það er ljóst, að byggðasafnið í Skógum á mikinn kjörgrip, þar sem er veglega útskorinn íslenzkur hægindastóll, stóll Helgu frá Hofi. Þórður Tómas- son segir svo um þennan stól, sögu hans og höfund: „Sumarið 1959 heyrði ég fyrst getið um stól maddömu Helgu frá Hofi. Gestur, sem kom í byggðasafnið sagði við mig: „Það var til útskorinn stóll eftir séra Jón í Miðmörk hjá Sigurði á Sámsistöðum. Þú ættir að athuga hvað af honum hefur orðið.“ Ég var hljóð- næmur eins og venjulega, þegar gamla hluti ber á góma. Tók því brátt að spyrjast fyrir um stólinn, en menn þeir, sem gerst gátu um hann vitað voru nokkuð fjarri. Um hauistið kom ég að Háamúla í Fljótshlíð. Sigurþór Úlfarsson bóndi þar, vissi um spurnir mínar, og að óvörum dró hann fornfáLegan, útskorinn stól fram úr geymslu og sagði; „Hérna er nú kominn stóllinn, sem þú varst að spyrja um.“ Ekki lét hann mik- ið yfir sér, kominn af 100 ára hrakningi, en þó sýndi hann mér á augabragði „fæðingar- stað“ sinn, Meðalland í Vestur- Sk af t af ell ssýs 1 u. Austur í Skógum varðveitti ég þrjá hluti með sama handbragði í útskurði, stólbak frá Hnausum í Meðallandi, stokk frá Segl- búðum í Landbroti og prjóna- stokk fná Gulanási í Landeyj- um. Stóllinn var í eigu Sam- úels Ingvarssonar á Efri-Sáms- stöðum, er hér var komið sögu, uppboðsgripur úr búi Sigurðar Sigurðssonar á Sámsstöðum. Ætlunin var að Einar Runóifs- son, trésmíðameistari á Háa- múla léti hann fó nokkra bún- ingsbót. Ég bná mér snarlega út að Sámsstöðum og snéri heim með stólinn. Smátt og smátt söfnuðust sögubrot hans til mín. A-rið 1862 batt séra Jón Bjarnason í Efri-Ey í Meðal- landi föggur sínar í bagga og bjóst til að filytja að Miðmörk undir Eyjafjöllum. Þar var meðal annarra hluta nýr, skor- inn stóll og bar þessa áletrun á baki: HÁDÁ 1861, er minna skyldi á það, að hann var sér- eign prestskonunnar, maddömu Helgu Árnadóttur frá Hofi í öræfum. Árið 1863 bar það till tíðinda í Miðmörk að Helga, kona séra Jóns lagðist á sæng og eignað- ist son er skírður var Bjarni, og síðar kenmdi sig við Vog á Fellsströnd. Vinnukona í Stóru Mörk, Auðbjörg Sigurðardóttir frá Skipagerði í Landeyjum hugsaði um heimili Helgu á meðan hún Lá á sæng. Að laun- um þáði hún stólinn góða og lét sér vel lynda. Auðbjörg átti síðan lengi heima á Sáms- stöðum hjá syni sínum, Sigurði Einarssyni. Flutti hún stólinn með sér þangað. Ég hóf leit að hinuim skurð- haga Skaftfellingi og gekk hún illa unz ég hitti Guðrúnu Mankúsdóttur frá Bakkakoti í Meðallandi á heimili hennar í Hveragerði .Hún lét mig lýsa stólnum og sagði síðan: „Þetta er verk Runólfs Sveinssonar í Klauf“. Ýmsir hafa orðið til þess að sanna orð Guðrúnar. RunóLfur í Klauf er fæddur um 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26. nóvember

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.