Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1968, Síða 9

Rommei, efst á myndinni, ásamt her mönnum sinum.
liðsins. Enn síðar gaf hann þær svo
út í bókarformi. Er hér var komið
sögu hafði Hitler tekið við völdum og
hinn nýi foringi las bókina og þótti
mikið koma til frumleika hennar og
þeirra fyrirheita, sem hún gaf um
lausn úr sjálfheldum skotgrafahernað-
arins, en þesskonar stríð vildi hann
ekki heyja. Skjótar og hraðar ákvarð-
anir var það sem foringinn óskaði eft-
ir, og svo virtist sem Rommel gæti
séð fyrir því.
Sem liðsforingi í hernum gat Romm
el ekki gengið í Nazistaflokkin á fyrstu
árum hans, og hefur sennilega ekki
viljað það. En á þeim tíma dáði hann
vissulega Hitler persónulega og var
fylgjandi sumu því, sem hann var að
gera. En fyrsta för hins tilvonandi
hershöfðingja fyrir foringjann var ekki
farin til fjár. Sem liðsforingi sá er
vera átti tengiliður milli landhersins
og Hitlersæskunnar og veita henni dá
lítinn aga, lenti hann í ónáð hjá leiðtoga
hennar, Baldri von Schirach. Rommel
sagði honum að ef hann vildi reyna
að stjórna heilum hóp af litlum Napole-
onum, yrði hann að byrja á því að
læra eitthvað um hermennsku sjálfur
Þetta heilræði féll ekki í góðan jarð-
veg og Rommel var leystur frá em-
bættinu skömmu síðar, við lítinn orð-
stír.
Næsta embætti fylgdi yfirforingja-
tign og var það yfirstjórn öryggis-
sveitar þeirrar, er gæta skyldi Hitlers
öllum stundum, en þó sér í lagi á sigur
för hans um lönd þau er hann hertók.
Metnaðarlaus maður hefði e.t.v. sezt
um kyrrt sem einskonar herbúðadrott-
inn hjá Hitler alla síðari heimstýrjöld-
ina. En þegar Hitler spurði hann hvers
konar herstjórn hann kysi sér öðru
fremur, svaraði Rommel samstundis
og umbúðalaust: ”Stjórn brynsveitar".
Fáum mánuðum eftir að hann hafði
fengið ósk sína uppfyllta, var Rommel
á leið með skriðdreka sína yfir belgisku
landamærin og 40 dögum síðar, þann
19. júní 1940, hafði hann tekið Cher-
bourg.
Enn var hann aðeins einn af mörgum
efnilegum herforingjum. Hann hafði
ekki unnið nein stórvirki. En snemma
á árinu 1941 var hann enn hækkaður
í tign og gerður að yfirmanni herafla,
sem nefnast skyldi Afríku herdeildin
þegar hann væri kallaður saman og
kominn á skipsfjöl.
Þetta var eitt þrep uppávið, en á
vígstöðvum sem ekki skiptu miklu
máli. Hitler einbeitti athygli sinni að
væntanlegri innrás í Rússland. Ef hann
næði fótfestu þar gæti ekkert afl í
heiminum losað tök hans á Evrópu.
Norður-Afríka var aukaleikur, og verk
efni Rommels aðallega að halda uppi
vörnum - halda ítölsku nýlendunum í
Afríku og, ef mögulegt væri, að ná
aftur svæði því í Cyrenaica (í austur-
hluta Libyu) sem ítalir höfðu skömmu
áður misst í hendur Bretum.
Þann 21. marz 1941, þegar eingöngu
framvarðarsveitirnar voru komnar á
land, var Rommel sagt að hafa áætl-
un um endurheimt Cyrenaica tilbúna
þann 20. april. Hann réðst til atlögu
31. marz, án þess að spyrja leyfis og
hafði lokið verkefninu nokkrum dögum
áður en fresturinn rann út, sem hann
hafði til að skila áætlum sinni til um-
sagnar. Að undanskilinni Tobruk, sem
hélt velli, hafði Cyrenaica verið endur-
heimt og vígstöðunni breytt til þess
sem hún var árið áður, fyrir sókn
Breta á hendur Itölum.
Flestum virtist þetta göldrum líkast.
Myrkrahöfðinginn sjálfur hafði sprott
ið fram á sjónarsviðið í eldglæringum
og reykmekki. Upp frá því var per-
sónuleiki Rommels jafn drjúgur þáttur
í bardögunum og hinar þrautþjálfuðu
einingarAfríku-hdrdeildarin/nar. Myrkra
höfðinginn ríkti yfir eyðimörkinni og
naut aðdáunar óvina jafnt sem vina,
en meðal foringjanna í yfirherstjórn-
inni í Þýzkalandi ríkti óvild og tor
tryggni í hans garð. Nú töluðu Bretar
í Afríku ekki um ”Þjóðverja“, eða
”Jerry gamla“ þegar þeir áttu við
fjandmanninn, heldur “Rommel“. Þetta
var hin æðsta viðurkenning, því það
sem þeir áttu við var: ”Þetta er sann-
kallað karlmenni - þetta er hershöfð-
ingi eftir okkar höfði“. Það flaug jafn
vel fyrir í gamni, hvort Rommel feng-
ist keyptur - eins og hver önnur knatt
spyrnustjarna.
Þeim féll vel við hann vegna þess,
að eftir því sem þeir þekktu til hans
var hann harðsnúinn mótherji, en þó
Það vantaði
aðeins hársbreidd
uppá að hann
gerbreytti gangi
stríðsins
drenglundaður þegar í odda skarst.
Það er athyglisvert að kvartanir um
hryðjuverk á vígvöllum Norður-Afríku
greinast í tvo flokka - kvartanir Breta
á hendur ítölum og kvartanir Þjóð-
verja yfir hermönnum frá samveldis-
löndum Breta, einkum Ástralíu og
Nýja Sjálandi. Rommel varð óður af
bræði yfir fregn um það að Ný-Sjá-
lendingar hefðu notað byssustingi á
særða Þjóðverja og hótaði gagnráð-
stöfunum. En hann hrinti þeim aldrei
í framkvæmd vegna þess að honum
virtust skýringar Breta á atvikinu eiga
við rök að styðjast. Einhverjir af hin-
um særðu höfðu að likindum orðið
fyrir byssustingjaárás, en atburðurinn
átti sér stað að nóttu og tvístraðir
Þjóðverjar skutu að óvinum sínum aft-
anfrá. Þeir voru aðeins að gera skyldu
sína, en Rommel viðurkenndi að sama
gilti um Ný-Sjálendingana, sem voru i
sókn og vildu ekki eiga á hættu að
vera skotnir í bakið.
Fangar, sem fallið höfðu í hendur
Þjóðverja báru vitni um góða meðferð,
í rauninni betri meðferð en hægt var
að búast við með sanngirni. Oðru máli
gegndi um Italina. Það er sömuleiðis
rétt hermt að Rommel virti að vettugi
sérstök fyrirmæli frá Hitler þess efn-
is, að skemmdarverkamenn fallhlífa-
og njósnasveita, sem teknir væru til
fanga, skyldu skotnir. Hitler hafði rík-
ari ástæðu fyrir þessari skipun en
menn gera sér almennt ljóst og nokkurn
tíma verður hægt að viðurkenna, en
Rommel ákvað engu að síður að í
Norður-Afríku að minnsta kosti skyldu
þeir halda árunni hreinni. Og það í
trássi við þá staðreynd að brezkur
njósnaflokkur gerði tilraun til að
myrða hann. Þessi ákvörðun sýnir jafn
vægi og heilbrigða skynsemi og veik-
lyndari maður hefði ef til vill ekki
getað tekið hana
Rommel var guðsgjöf handa frétta-
riturum og myndatökumönnum - hann
fremstur, þrekinn og þéttvaxinn með
kollteygða herforingjahúfuna og brezku
sólgleraugun, sem tekin voru herfangi
og með honum menn úr framvarðar-
sveitunum, en í baksýn er skothríð eða
sprengjuregn: tækni, miskunarleysi
dugnaður, orka - tuttugasta öldin upp-
málúð. Ekki var hann heldur frábitinn
því að sitja fyrir hjá ljósmyndurunum
svo lítið bæri á. Hljóðupptökumenn
gátu reiknað með sprengjuþyt í fjarska
þegar þeir fóru til að taka upp viðtöl
við hann. Og þetta var allt saman ó-
svikið. Það var engin leikaraleg sýnd-
armennska við Erwin Rommel. Hjá
honum ríkti heldur engin klaustur-
kyrrð líkt og í sumum brezkum her-
búðum.
Á tímum stórra herja og stórra fyr-
irtækja er slík auglýsingatækni nauð-
synleg. Stærð fyrirtækjanna hefur
myndað djúp milli leiðtoganna og
fylgismanna þeirra, sem fylla verður
með kvikmyndum, fréttaefni og segul-
böndum. Sumar hinna bjánalegri frá-
sagna, sem fréttamennirnir létu frá sér
fara, vöktu bræðiöskur hjá Rommel, en
honum var ljós þörfin á að útvarpa
ímynd þessa óþiotlega orkumennis og
nærri ofurmannlega herforingja með
alþýðlegu framkomuna og bændamál-
lýzkuna. Hann skildi, að lúðraþyturinn
varð að vera sannfærandi.
En stillt, valdsmannslegt augnaráðið
leyndi annarri hlið á persónugerð hans.
Hershöfðinginn var engin næpa. Hann
var skarpskyggn og framgjarn í starfs-
grein þeirri, sem hann hafði valið sér
- hernaði. f Norður-Afríku hafði hann
tækifærið - til að gera aukaleikinn að
mikilsháttar sigri, sem hefði áhrif á gang
styrjandarinnar. Allar hugsanir hans
og taugaorka snerust um þessa ósk.
Hann rak aðra miskunnarlaust áfrm
og sjálfan sig allra mest. Hann hugs-
aði ekki málið á breiðum grundvelli.
Sjóndeildarhringur hans var Norður-
Afríka: einu sigurlaunin Alexandria,
Cairo og Suez-skurðurinn. Ef til vill
geta aðeins þeir, sem tekið hafa þátt í
slíkri herferð, gert sér grein fyrir því
hvernig einfalt yfirlýst hernaðartak-
mark getur tengt menn traustum bönd
um, þannig að unninn sigur skilur eft-
ir óbragð auðnar og tilgangsleysis.
Rommel fékk aldrei að reyna það.
Og ef til vill var það honum þeim mun
bitrari reynslu, sem hann var svo ná-
lægt markinu, ekki einu sinni heldur
oft á þessum tveim árum í Norður-
Afríku. Ekki var ómerkilegastur sá
hæfileiki hans að hrökkva aftur frá
ósigrunum eins og gúmmíbolti og neyla
þess hve vegalengdir er fara þurfti um
eyðimörkina voru því liðinu í vil, sem
hörfaði undan, þar eð hinir sigruðu
nálguðust aftur bækistöðvar sínar en
samgöngur urðu strjálari hjá sigurveg
aranum, sem sótti fram.
Rommel beið í fyrsta skipti alvar-
legan ósigur í nóvember 1941, í árás
Breta sem kölluð hefur verið ”Opera-
tion Crusader", en markmið hennar var
að létta farginu af Tobruk og ná aftur
Cyrenaica. Áttunda herdeildin var að-
eins liðsterkari - 118.000 Bretar á móti
100.000 Þjóðverjum og ítölum: 455
brezkir skriðdrekar á móti 412 drek-
um Rommels. Brezki herinn sótti fram
Framhald á bls 11
25. febrúar 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9