Lesbók Morgunblaðsins - 25.02.1968, Blaðsíða 10
Björrt Daníelsson rœðir við Jón Norðmann, bánda
á Selnesi á Skaga — 2. hluti
ÞAÐ VAR ÞÁ
SJÁLFUR
GÚSTAV ADOLF
Það líða bæði dagar og vikur, en
einhvern veginn ferst það fyrir, að ég
skreppi út á Selnes að hitta Jón. Og
einn daginn er hann mættur, situr inni
í eldhúsi hjá mér, þegar ég kem heim
og er að drekka kaffisopa og rabba.
Eftir að hafa spurzt almæltra tíðinda,
tekur hann vel í það að halda áfram
spjallinu þar, sem fyrr var frá horfið.
— Hvernig var svo með ævistarfið.
Þú hefur snúið þér að kennslunni?
— Já, já. Veturinn 1929—30 kenndi
ég í Miðbæjarskólanum. En það var
ekki eins auðvelt að fá fasta kennara-
stöðu þá sem nú. En mér féll starfið
strax afar vel, og börnin voru prúð
og góð. Ég hefi alltaf átt því láni að
fagna, að börn hafa hænzt að mér og
treyst mér, og ég hefi eignast trúnað
þeirra.
Meðan ég var í Kennaraskólanum
höfðu stundum verið sameiginlegir fund
ir með nemendum Kennaraskólans og
Samvinnuskólans. Þá hafði ég kynnzt
Jónasi frá Hriflu lítillega og nú skrif-
ar hann mér og bendir mér á að sækja
um stöðu við hinn nýja Austurbæjar-
skóla, sem byrjaði haustið 1930. En það
var ekki vel séð þá að vera í kunnings-
ekap við Jónas. Meirihluti skólanefnd-
ar mælti því ekki með mér, en Ólafur
Friðriksson gerði það. Jónas setti mig
svo kennara við Austurbæjarskólann
haustið 1930 og þar starfaði ég síðan
í 27 ár, eða til 1957. Við vorum fleiri,
sem voru settir án meðmæla skólanefnd
ar. En Jónas skipaði okkur svo allá,
en við urðum að skrifa undir plagg,
þar sem við hétum því að vera trúir
stjórnarskrá landsins og ríkisstjórninni
á hverjum tíma. Þetta var víst siður
þá.
— Geturðu ekki sagt mér eitthvað
skemmtilegt frá þínu skólastarfi?
— Gæti verið en ég held ég láti
það samt kyrrt liggja, en ég skal segja
þér frá því, þegar ég var í lögregl-
unni.
— Lögreglunni!
— Já, það var á Þingvöllum 1930.
Við gæzlu stórmenna.
— Já, við vorum 100 löggæzlumenn á
Þingvöllum, þegar Alþingishátíðin var.
Bjarni á Laugavatni hafði haft með
okkur einskonar námskeið, kennt okkur
hvað gera skyldi, hvernig við ættum
að haga okkur, og kennt okkur nöfn
á sjáanl.egum fjöllum, svo við stæðum
ekki á gati og gætum veitt umbeðnar
upplýsingar fyrir þá sem voru fróð-
leiksþyrstir og margt fleira.
— Og hvert var aðallega starf ykk-
ar, eða þitt?
— Það var býsna margbrotið eins og
þú færð bráðum að heyra. Ég kynntist
þarna ýmsum merkum mönnum og hafði
mikla ánægju af. Þar hitti ég sr. Jón
Sveinsson (Nonna), það var mjög elsku
legt að tala við hann. Hann fræddi
mig m.a. á þvi, hver tildrögin urðu að
Nonnabókunum. Hann kvaðst hafa ver-
ið staddur í Vínarborg og orðið veikur.
Lá hann á sjúkrahúsi og leiddist, svo
hann byrjaði að pára af einhverri rælni
á lausu borði, sem hann hafði ofan á
sænginni — fyrst og fremst að gamni
sínu. Þá fékk hann heimsókn af hátt
settum vini sínum, sem var bókaútgef-
andi í Berlín, og hann fór að glugga
í plöggin, sem voru skrifuð á þýzku.
Og er ekki að orðlengja það: Hann
vildi fá ritsmíðina til útgáfu og varð
það úr. Var hún fyrst gefin út í 20.000.
eintökum og seldist um leið, — .síðar
stærri upplög og allir þekkja framhald-
ið, þá varð Nonni að halda áfram, les-
endurnir heimtuðu það. Svona geta at-
vikin verið undarleg, hrein hending.
Það var ósköp gaman að tala við séra
Jón, — þetta var svo hrein sál.
— Ekki hefur það nú verið eitt af
störfum þínum að kynnast Nonna.
— Nei, nei. Það var bara aukageta.
Ég átti m.a. að gæta farangurs þing-
manna. Hann var geymdur í sérstöku
tjaldi, þar voru kjólföt og fleira fínt.
Halldór Stefánsson úr Múlasýslu kom
einna síðastur á vettvang, en föggur
hans höfðu gleymzt í Reykjavík. Ég
benti Halldóri á að vera í kápu á Lög-
bergi, það mundi rigna, aðeins að hann
gæti fengið lánaða skyrtu og slaufu.
Annað mundi bjargast er símasamband
næðist við Reykjavík.
Ég átti líka að vakta Tryggva Þór-
hallsson, forsætisráðherra og krónprins
inn sænska á Þingvallabæ. — Taldi ég
mestar líkur til, 'að -Tryggvi mundi geta
lánað skyrtu. Féllst Halldór á það, og
biður mig að hefjast handa snarlega,
hvað ég og gerði, en eins og ég sagði
þér áður, þá átti ég að vera einskonar
lífvörður boðsgesta, og var því nokkuð
kunnugt um hvar hægt var að flnna
hvern og einn.
Fór ég nú að leita Tryggva í Þing-
vallabæ, en vissi ekki fyrir víst í hvor-
um enda bæjarins hann var, og hrædd-
ur um að gera skyssu, ef ég bankaði
á skakkar dyr.
Þegar ég kem heim á hlaðið brýt
ég fast heilann um hvar ég skuli nú
reyna fyrir mér, því sízt vildi ég trufla
prinsinn. Kemur þá á móti mér maður
í rauðri silkitreyju, sem ég taldi vera
einhvern af fylgdarmönnum prinsins.
Spyr ég hann hvar Thorhallsson muni
að finna, og sagði hann mér það.
Ég banka. — Kom inn, er sagt fyrir
innan. Þar er Tryggvi og fullklæddur.
Sat hann með dreng á hné sínu, son
sinn — held það hafi verið Agnar. Var
ráðherrann að borða skyr og mjólk og
mata strákinn, en frúin að snúast við
undirbúning.
Segi ég nú frá vanda þeim, sem Hall-
dór Stefánsson sé staddur í. — Nóg
aflögu, sagði frúin. Hún afhenti mér
innpakkaða skyrtu og slaufu, og með
það kvaddi ég og fór.
Þegar ég kem aftur út er hann þar
enn fyrir, þessi á rauðu skykkjunni,
hár og gjörvilegur maður og bendir
mér að koma og tala við sig, hvað ég
og gerði.
Bendir hann nú á fjöllin eitt af öðru
og spyr mig um heiti þeirra, og gat
ég leyst úr því, svo var Bjarna á Laugar-
vatni fyrir að þakka. En skykkjumaður
skrifaði alít niður á riss, sem hann var
með. Sagði ég, að gaamn væri fyrir
hann að eiga málverk af staðnum. —
Það á ég, sagði hann, hafði haft málara
þar fyrra sumar. því hann vissi sig
koma þangað á hátíð þá sem nú var
að hefjast. Vildi aðeíns kynnast staðn-
um áður.
Þá fyrst áttaði ég mig á samhenginu.
Þetta var sjálfur krónprins Svía, Gust-
av Adolf.
— En hversvegna þekkturðu hann
ekki strax, sjálfur lífvörðurinn?
— Það var ekki mín sök, heldur
yfirstjórnarinnar, svona hefði hvergi get
að komið fyrir nema hér. Hér var eng-
in hætta á illræðismönnum, sem vildu
vinna hátignum mein, en samt var þetta
ekki gott. Ég varð mjög miður mín og
baðst afsökunar, en krónprinsinn vildi
gera gott úr öllu og brosti, Ijúfmann-
lega, þegar hann sá, hve mér brá. Ég
kvaddi svo hæversklega sem ég kunni
og hraðaði mér á vit Halldórs.
Hann var orðin mjög leiður á bið-
inni, en íagnaði þeim mun meir komu
minnl, og röaðist, þegah ég skrÖkvaði
því til, að Tryggvi ráðherra væri ekki
nærri tilbúinn.
Ég átti svo að fylgja þessum háu
herrum til Lögbergs. Það hafði verið
gerð sérstök trébrú yfir ána fyrir þenn
an fríða hóp. Sendiherra Norðmanna
gekk einna síðastur, var hann töluvert
háleitur og gáði ekki vel hvar hann
steig. Lenti hann í gjótu við brúar-
sporðinn, sem hundar höfðu grafið um
nóttina, — sendiherran var í úniformi.
Vildi til haþps að þurrt var. Ég hjálp-
aði honum að standa á fætur og dust-
aði af honum rykið og var hann mér
ósköp þakklátur. Hann meiddist ekkert.
— Hátíðarhöldin hafa farið virðulega
fram.
— Já, já, en ég tel enga ástæðu til
að fara að lýsa þeim, það hafa svo
margir gert. En þegar gengið var frá
Lögbergi mynduðu löggæzlumennirnir
hundrað heiðursgöng. Fór Kristján kóng
ur fyrstur gegnum þau, og tók í hend-
ur okkar allra. Hann var brosmildur
í augum og handtakið var þétt og hlýtt.
Hann var í aðmírálsbúningi, en ekki
konungsbúningi, — var það víst, hef
ég heyrt, töluvert hitamál áður en há-
tíðin var haldin, hvernig hann skyldi bú-
ast. En kóngur hafði neitað að vera í
konungsskrúða. Hann kom virðulega
fram, en átti erfitt, ósköp erfitt, að
bera fram íslenzkuna.
Handan hafsins.
— Þú hefur verið nokkuð erlendis
Jón.
— Komið hef ég þar, já já. Ég fór
t.d. til Stokkhólms á norrænt kennara-
þing 1935. Þetta var fyrsta utanförin,
þær urðu tvær síðar, en þetta er ekki
til að hafa orð á, nú sigla allir.
— Eitthvað er nú samt frásagnar-
vert?
— Það var erfitt að fá gjaldeyri sem
nokkru nam. Við fórum með Gullfossi,
vorum 35 kennarar, þar á meðal séra
Sigurður Einarsson. — Við vorum boðn-
ir í Statshuset. Það er á hólma. Þar
át og drakk hver í sínu horni. Þar
var frjálslegt og skemmtilegt, — víst
yfir 1000 manns.
Þegar ég fór þaðan villtist ég. Það
eru margar brýr af hólmanum og ég
tók skakka. Ölið hafði verið sterkt svo
ég fann dálítið á mér. Hitti lögreglu-
þjón og spurði hann til vegar. Hann
hélt víst að ég væri fullur, en sans-
aðist fljótt og varð hinn bezti, — þetta
var á öðrum degi mótsins — en ekki
tók betra við, þegar ég skildi við hann,
þá hálfvilltist ég aftur. Eftir töluvert
ráp rakst ég þar á mann, sem sat þar
á bekk, og ég ávarpaði hann. Mann-
auminginn varð skíthræddur og skjálf-
andi. En þegar ég spurði hann til vegar
róaðist hann fljótt, — en það er fyrir-
boðið að liggja á þessum bekkjum á
nóttunni. Hann fylgdi mér síðan, en
var seinn í förum. Hann var greinilega
að reyna að sniðganga aðalgötur.
— Var hann með svarta samvizku?
— Veit ekki. Við röbbuðum saman.
— Jag har inta kvarter, sagði hann:
ég á hvergi heima. Spurði ég hann þá,
hvort hann væri borgarbúi. — Nei,
pabbi er bóndi í Dölum. Mér fannst
það of erfitt, meira að sjá í borginni,
langaði burt, fæ oft að liggja inni í
kuldum fyrir ýmsa snúninga, sem ég
fer fyrir fólk.
— Þetta hefur sem sagt verið hálf-
gerður utangarðsmaður.
— Það má segja það, og hann var
ekki sá eini. Þetta voru erfiðir tímar
og kreppa. En samt sögðu sænskir bsqnd
ur mér, að oft gengi erfiðlega að fá
fólk til að bjarga korni af ökrum. Ég
gaf honum krónu. Hann sagði að langt
væri síðan hann hefði átt svo mikla
fjármuni, kannske var það satt.
— Þú hefur komið víðar en til Stokk-
hólms.
— Meðal annars fór ég til Uppsala.
Við vorum þrír íslendingar saman.
Þetta var boð, en við vorum fleiri sam-
an, stór hópur alls, hinir fóru sumir
25. febrúar 1968
10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS