Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1968, Blaðsíða 9

ingurltin sð Iengi að þreifa fyriir sér
á hljómborðinu, og kiemur niður á ýimis
lög og lagabrot, sum riismikil, önnur
duiúftug eða skopleg, en í liaiusu or-
sakasambandi innbyrðis, sbuodum jafn-
vél engu, en slær aðeins endrum og
sinnum nokkra kontrapunktiska tóna
höfuðtemans, sem ríkir þó lieyinilega yf-
ir hug hans bak við öll önnur temu,
unz það brýzt fram í seinni hiuta verks-
ins af óstöðvandi þunga og aihrífur
höfund sinn.“ — Þetta stendur nú í
forrmála þeirrar bókar, sem á að vera
ennþá skiljanllegri fyrir þann hliuita
manna, sem misskilur fornritin á sam-
ræmdri stafsetningu."
Einar Olgeirsson talaði næstur og
sagði m.a.:
„Svo vll ég vikja nokkrum orðum að
orðum hv. 2. þm. Árn. Hann sagði, að
ekki væri þörf að tyggja íslendinga-
sögurnar í æsku þjóðarinnar, og það
©r alveg rétt. Það er trömg aðfeirð að
haga sér þanmig, en sam't veit ég u/m
eimn mann, sem hefur gert þetita. Það
er Jónas Jónsson frá Hriflu. Hann hef-
ur gefið út íslandssögu, og þar eir
tuggið á svívirðilegasta hátt í æskuma.
Sagan er ekki einungis enduirsögð,
heídur er einnig vitnað í fornsögum-
ar og það seitt innan gæsalappa, en
orðalaginu víða breytt. Það er áltveg
rétt hjá menntmn., að slíkit á ekki
að láta líðast, en íslandssaga Jónasar
Jónssonar befur verið kennd í skólum
landsins um allliangt skeið, og meinntmn.
hefur ekki reymt að laga þðtta.“
Fleiri tóku ekki til máls um frv.
við þessa umræðu og við 3. umr. daig-
inn eftir, 19. nóv. talaði aðeims Eimair
Olgeirsson. Að því loknu var frv. af-
greitt til efri deildar með 15 aitíkv.
gegn 3, að viðhöfðu nafnakalli.
Sama dag kom málið til efri deildar
og var 'teikið þar á dagskrá. Fyrstur
talaði Magnús Jómsson og lauk máli
sínu þa-mnig:
„Ég get ekki fylgt þessu frv., í fyrsta
dagi af því, að ég er því móffalilimn
almennt, að þing
ið afgreiði slíka
löggjöf um mál,
sem að réttu iagi
á a ð ger a út um á
fr j álsum vett-
vangi og í öðr.u
lagi fæ ég ekki
séð, að þetta s>ér-
staka tilfeili, sem
um er að ræða, sé
svo hættulegt, að
rétt sé þess
vegna að ein-
oka okkar bókmenntir. Ég álít þvert
á móti rétt að gera tilraun sem þessa.
Fornritin eru lítið lesin nú, meðfram
vegna 'stafsetningarinnar, sem á þeim
er. Ég segi fyrir mig, að ég las eklki
ÍSlendingasögur fyrr en ég var orðiimn
töluvert stálpaður, vegna stafsetningar-
innar. Ég greiði atkv. á móti flrv., end-a
er málið rekið áfram með ofurkappi
með margföldum afbrigðum, mál, sem
ekkert liggur á.“
Árni Jónsson vék að tilefni þess að
frv. var fram borið og sagði m.a.:
„Tilefnið mun vera það, að í því
blaði, sem ég er við riðinn, birtist sú
fregn, að í ráði
væri að gefa út
fornritin með nú-
tímastaifsetningu
og jafnframt um-
rituð. Ég skildi
þetta svo, að um-
rita ætti formsög-
lurnar á nútíðar-
mál, og það varð
tiil þess, að ég
skrifaði grein og
gerði ráð fyrir, að
svo kynmi að
fara, að ef hin
fræga setning Guðrúnar Ósvífurs-
dóttur: — „Þeim var ek verst,
er ek unna mest“, yrði þýdd á
mútímaíslemzku, gæti hún orðið svon-a:
„Auðvitað kynntisit óg mörgum agailega
sætum strákum, þegar ég var ung, en
til alirar bölvumar var ég langtíkar-
lagust við þann, sem mér þótti vænst
um.“ “
Síðar í ræðunni sagði Árni Jónsson:
„Ég hef blaðað í Laxdælu hinni nýju,
og þegar maður er búinn að lesa eina
eða tvær síður, fer maður að gá á
kápuna, hvort rétt sé skilið um staf-
setninguna. Ef þetta gæti orðið til að
hæna fóik að fornsögunum, held ég, að
mjög vel sé farið.“
Þorsteinn Þorsteinsson tók til mála
við þessa umræðu og sagði m,a.:
„Það sýsíiufélag, sam ég er við rið-
inn, hefur nú orðið fyrir því óláni að
fá meginsögu sína,
Laxdælu, gefna
út með nýmóðins
stafsetningu, for-
mála-, registurs-
og skýringarlausa
og alla meira eða
minna skrum-
skælda, og ég
segi fyrir mig, að
ég vil ekki óska
öðrum héruð'um
að lenda í sama
foraðinu, og tel
ég því rétt að stemma nú þegar á að
ósi“.
Einis og fram hefur komið var síð-
asti dagur þingsins og því Skammur
tími 'til að ræða frv. í nafnd. Önnur
umr. hófst síðar sama dag og tók fyrsit-
ur til mális frsm. meiri M. menntamn.,
Jónas Jónsson. Hann vék að því fyrst,
'hvernig boðuð útkoma Laxdælu á nú-
tíðarimáli befði orðið tiil þess að frv.
var samið og sagði síðan:
„Eftir að þessi almenni mótgangur
kom á móti því að fara að þýða Lax-
dælu á það mál, sem kalla mætti „tíkó“-
mál, þ.e. lélegasta hrognamálið, sem tal-
að er í okkar landi, þá breytti höfund-
urinn þessu. Því að það var vitað, að
þjóðarmeðvitund íslendinga mundi rísa
upp á móti þessu, með því að þá hefði
ekkert verið keypt af slikri bók, sem
þýdd hefði verið á götumá! ið í Reykja-
vík. Þetta veit hv. 9. liando'k. manna
bezt, og hann hefur bent á það í Vísi,
að þarna varð steínubreyting, þegar vit-
að var, að þjóðin mundi efeki gera sér
það að góðu, að Laxdæla yrði þýdd
á götumál né skemmd á annan hátt. En
þó að það 'tækist í þetta sinn að af-
stýra þessu, undir pressu alm’enni.ngs-
álitsins, þá er enginn kominn til
að 'segja, hversu liengi það helzt. Svo
þegar þessi smjörl'íkisgrósseri, sem starf
aði að þessari útgáfu, varð var við, að
ríkisstj. var búin að biðja manntmn.
Nd. fyrir frv. um málið, þá breytiir
hann til, þannig að það er ekki gengið
eins langt eins og í boðsbréfinu. Hins
vegar hugsar hann sér nú að verða á
undan þinginu — og varð það, með
því að hann lét vaka nætur og daga
til Þess að hraða þessari útgáfiu Lax-
dælu, og mun ég
segja nokkuð um
hans framgangs-
máta í því eflni. í
tilkynningu sinni
segir hann, að
þessá' bók eigi að
vera prýdd mynd
um eftir Gunn-
laug blöndal. En
það var í þetta
skipti eins og Am
eríkumenn segja
um það, þegar
eimhver maður fer hart, þá fari hann
eins og þjófur fari í stolinni bifreið.
Þannig var farið að um þessa útgáfu.
Hún var prentuð á lélegan pappír, við-
hafður lélegur prófarkalestur, — bók-
inni var hroðað af. Það var eins og þjóf-
ur væri á ferð í stolinni bifreið“.
Síðar seigir í sömu ræðu:
„Hvernig er svo þessi útgáfa? Ég
ætla efefei að þreyta hv. þd. seint á
kvöldi með mörgum orðum um það. Ein
í formálanum fyrir þýðingunni er tal-
að um „kontnapunkta“ og ,,temu“. Ég
get hugsað mér, að næst verði talað
um, hvar kontrapunkturinin hafi verið
í Guðirúnu Ósvifursdóttur eða Kjart-
ani eða BoLla. En auk slettanna í for-
málamum er veirið að gefa það í skyn,
að Laxdæla sé skáldskapur. Það er
hvonki meira né minna en >að Laxdæla
á öll að vera lygi“.
Sigurjón Á. Ólafsson sagði m.a. í
ræðu:
„Það hefur komið hér fram í þess-
um umr., hve mikill hraði var settur
á þessa útgá'fu
Laxdælu. Og ég
veit, að dugnað-
ur þessa manns er
takmiarkalaus til
þess að kom-a á-
fram því verki,
sem honum dett-
ur í hug. Það
mætti segja mér,
að ef ekki væri
tekið hér í taurn-
ana með þessari
löggjöf, yrði ekki
aðeins Laxdæla, sem kæmi út þannig
þýdd fyrir 15. febr. n.k., helduir fleiri
fornrit, eftir dugnaði þessa mannis að
dæma til þess að koma Slíku í veilk.
Svo rísa hér upp menn á hæsbv. Alþ.,
sem maður álíltur, að hafi verulegt vit
á bóklegum fræðum, og mæla í gegn
því, að 'kornið sku'li í veg fyrir sláfaan
verknað sem þetta, og ég verð að segja,
að ég undrast það mjög.“
I upphcifi 3. umr. um nóttina átitu
sér stað eftirfarandi orðaskipti:
Magnús Jónisson: „Ég vil fara fram á,
að þessu máli verði frestað og það
tekið fyrir á morgun, því að ég vil
spyrj-aist fyriir um það hj'á ri„ hvort
hún hefur Lesið 1. um rithöifundarétbt
og prentrétt frá 1905 og gsngið úr
skugga um, að ekkent sé í afgreiðslu
máisins nú, sem rekst illilegia á 1. Ef
n. hefur ekki gert það, vil ég biðjia
um frest.“ Jónas Jónsson: „N. haifði
ekki tækifæri til að talka gömiu 1. til
meðfeaðar, e;n ég vil segja hv. þm„
að það er því síður ástæða til að gera
það, þar sem frv. er flutt af me'nntamn.
Nd„ eftir tilmælum frá stjórnarráðinu
°g 2—3 beztu lögfræðingar innan
stjórnarráðsins og utan hafa unnið að
samningu þess. Svo að hv. 1. þm. Reykv.
er óhætt að sofa rólega“.
Að lokinni þriðju umr. var frv.
samþ. með 9 atkv. gegn 4 og afgr.
sem 1. frá Alþ. aðfararnótlt 20. nóv.
1941.
Með þessum lögum hefði miátlt ætla
að þetta misklíðarefni væri úr sögunni
í bráð, en svo var ekki. Sbrax næsta
sumar var, af sömu mönnum og sbaðið
höfðu að útgáfu Laxdælu, hafizit handa
um útgáfu á Hrafnkóls sögu Freyis-
goða, og kom hún út síðsumars eins
og áður gat.
„Skemmtilegustu dagar sem ég
hef lifað“
f sambandi við upprifjun þessa máls
sneri ég mér til tveggjia útgefenda'nna,
Ragnars í Smára og Stefáns Ögmunds-
sonar og spurði þá um eibt og annað
■í sambandi við þessa Hrafnfeö'tluút-
gáfu. Ragnar sagði m.a. á þessa leið:
— Það var litið á okkur sem hálf-
gerða landráðamenn og talið álgert
sáluhjáilparatriði að sböðva þessa Útgáfiu
ökkar, fyrst með lögum, en síðar
með málshöfðun. Ég minnist þess ekki
að hafa í annan tíma heyrt ofstæfeis-
fyllri málflutning en þegair verið var
að ræða á Alþingi frumvairpið, sem
stefnt var gegn Laxdælu. Ég man enn
hvað minn ágæti vinur, Sigurjón Á.
Ólafsson, var ofsalega reiður og haim
varaði þingið sérstaklega við okkur.
Þegar við gáfum Hrafnkötlu úit voru
lögin gegn útgáfu fornritainina með nú-
tíðarsbafsetningu í gildi og við urðum
því að fara varlega. Við bjiuggiuimst
háift í hvoru við því, að verfeið yrði
sböðvað á hverri stundu og því reið
á að hafa hraðar henduir við prenibun
og dreifingu. Bókin var prenbuð að
nóttu til og við rótuðum út eins mifelu
af upplaginu og mögulegt var áður en
dagur nann. Við vildum tryggj'a, að upp-
'lagið yrði komið út um land áður en
reynt yrði að geria það upptækt. Upp-
lagið var mjög stórt og tvær prenit-
anir, í annanri þeirra voru nokkrar
'teikningar efltiir Gunnllaug Scheving.
— Hver var meginástæðan fyrir því
að þið réðuzt í þessar útgáfur, Ragn-
ar?
— Ástæðan vair sú, að við vorum
sannfærðir um að þessi tiltölulega litla
lagfæring á sbafsebningu myndi opna
fólki leið til þessara bókmennta. Það
er alltaf góður maðlikvarði á listir, hve
ofit og lengi maður getur notið hvers
'l'istaverks og hindra ber allt, sem stend-
ur í vegi fyrir því. Sumar bæfeur er
hægt að lesa endailaust, ég les Njálu
t.d. á hverju ári og allitaf mér til ó-
blandiinnar ánægju. Það eru miklir töfr-
ar yfir fornum bókimenntafjiársjóði okk-
ar. Það voru heimsborgarar, sem skrif-
uðu ísilendingasögurnar. Af útgáfunn-
ar hálfu töldum við það næga trygg:
ingu, að Hall'dór Laxness tók að sér
að gefa sögurnar út.
Nú hefur það mál, sem við börð-
umst fyrir, unnið algeran sigur, heldur
Ragnar áfram. Nú þykir sjálf-
sagt að prenta ísLcndingasögur með lög-
boðinni stafsetningu. Ég vil geta þe-ss,
að nú í haiust, þegar 25 ár eru lið-
in síðan hæstaréttardómurinn var
kveðinn upp í þessu máíli, er Grettis-
saga væntanleg hjá Heligafelli. Útgáf-
an verður tileirikuð 50 ára afmæli fuJl-
veldisins. Halldór Laxness gefur sög-
una út, sem verður skreytt myndum
Framfe. á bls 12.
Stefán Ögmundsson
Ragnar í Smára
1. júní 1868
LESBÓK MORGTJNBLAÐSINS 9