Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1968, Blaðsíða 12

Uppáha idóma tur
eicj.imnannáiná
Spurningunni svarar Bertha
Snorradóttir, kona Vignis Guð-
mundssonar blaðamanns. Þau búa á
Reynimel 80 ásamt syni sínum,
Snorra Vigni, kotrosknum snáða,
sem langar mikið til að verða stór
og segist „eiginlega“ vera í skóla,
þó hann byrji reyndar ekki jyrr
en nœsta haust. Auk húsmóður-
starfsins vinnur Bertha sem sölu-
maður og selur fatnað, yzt sem
innst. Sem blaðamaður er hús-
bóndinn mikið gefinn fyrir það,
sem talizt getur blaðamatur, en þar
fyrir utan er skata, vel kæst og
sterk, með mörfloti, það bezta sem
hann fœr. Hann er einnig hrifinn
af allri nýbreytni í matartilbúningi
og hefur þá ekki síður gaman af
að taka að sér kokkamennskuna
sjálfur — og með afbragðs árangri,
segir Bertha.
— Vegna starfs okkar hjónanna
fáum við oft óvænta matargesti eða
bjóðum í mat með litlum fyrir-
vara, segir Bertha, — og þá er oft
nauðsynlegt að geta lagað góðan
rétt handa fjórum eða sex úr því,
sem œtlað var handa þremur. En
uppskrift, ja þá fer nú að vandast
málið, því að hjá mér er hvorki
tekin upp teskeið eða bollamál við
matreiðslu, heldur mallað eftir því
sem andinn innblæs.
Hér verður sagt frá vinsœlum
ofnbökuðum rétti, sem hœgt er að
búa til, þótt við eigum ekki mikið
í búrinu. Hann er búinn til úr hangi
kjöti, grænum baunum, spaghetti,
harðsoðnum eggjum og osti. Spag-
hetti er soðið og bakaður er upp
jafningur úr smjörlíki, hveiti og
mjólk. Hangikjötið er brytjað
smátt og sett út í jafninginn. Síð-
an er spaghettið látið í botninn á
smurðu, eldföstu fati, hangikjöts-
jafningurinn með hliðunum eftir
endilöngu fatinu og grœnu baun-
irnar á milli. Harðsoðnum eggjum
er raðað yfir og miklu af rifnum
osti stráð ofan á. Bakað í ofni í
um það bil 20 mín.
Hrafnkötluútgáfan
Framh. af bls. 9
eftir Þorvald Skúlason og Gunnlaug
Scheving. Þá er Konungsskuggsjá vænt-
anleg í útgáfu Jóns Helgasonar, einnig
með nútímastafsetningu.
— Hvað er þér nú minnisstæðast,
Ragnar, þegar þú hugsar til þessara
atburða?
— Þetta eru skemmtilegustu dagar,
sem ég hef upplifað.
„Vorum ekki bara að stríða
yfirvöldunum“
— Ég hafði verið á vakt frá kl. 8.
um morguninn, en þegar síðdegisvakt-
in hófst kl. 5 var mér afhent til setn-
ingar handrit að Hrafnkelssögu, segir
Stefán Ögmundseon. Þegar ég stóð upp
kl. 7 morguninn eftir hafði ég lokið
setningu á sögunni og fyrsta próförk
var tilbúin. En þá var ég þreyttur.
Að því er mig minnir hafði stafsetning
ekki verið samræmd á öllu handritinu,
sem ég setti eftir, og þurfti ég því
að breyta henni jafnóðum. Varð ég fyr-
ir þá sök að einbeita mér meira en
ella og þess vegna varð setningin erf-
iðari.
— Hve langur timi leið svo þar til
sagan kom út?
— Verkinu var hraðað eftir föng-
um og ég hygg að bókin hafi verið
prentuð næstu nótt. Mun prentun ann-
arna bóka ekki hafa verið hraðað meira,
en á miklu gat oltið að bókin kæmist
fljótt út.
— Hafðir þú ekki áhyggjur af því
að vera að brjóta lögin með þessu
verki?
— Nei, ég hafði engar áhyggjur af
því. Ég held að okkur hafi þótt
skemmtileg tilbreyting að standa í þess-
um framkvæmdum. Svo vorum við
ekki bara að stríða yfirvöldunum með
þessu, helduir vorum við þess einnig
fullvissir, að við værum að auðvelda
fjölda manna að lesa íslendingasögum-
ar. Ég held að það sé ekkert efamál,
að með nútímastafsetningu verði sög-
urnar aðgengilegri fyrir allan þorra
manna.
— Hvað kemur þér í hug, er þú
minnist þessara atburða nú?
— Mér finnst ánægjulegt að hafa átt
biut að þessari útgáfu.
Hvorki Ragnar í Smára eða Stefán
Ögmundsson minntiat neins sérstaks í
sambandi við málshöfðunina gegn út-
gáfu Hrafnkötlu eða málareksturinn.
En dómur var kveðinn upp, 9. júni
1943.
En sagt frá honum í Morgunblað-
inu 10. júní á þessa leið:
„Hæstiréttur hefur nú kveðið upp
dóm í Hrafnkötki-málinu, sem mikið hef
ur verið rætt að undanförnu.
Niðurstaða hæstaréttar varð sú, að
lögin um útgáfu fornrita (1,127,1941),
sem ákæran byggðist á, brjóti í bág
við prentfrelsisgrein stjómarskrárinnar
(67. gr.) Voru hinir ákærðu því allir
sýknaðir, en þeir voru Halldór Kiljan
Laxness rithöfundur, Ragnar Jónsson
forstjóri Víkingsútgáfunnar og Stefán
Ögmundsson prentari.
Það eru tveir af dómurum hæsta-
réttar, þeir Þórður Eyjólfsson og ís-
leifur Árnason prófessor (í stað Einars
Amórssonar), sem standa að þessum
dómi. — Þriðji dómarinn, Gissur Berg-
steinsson, hafði sérstöðu. Hann taldi
hina ákærðu brotlega við fyrrnefnd lög
og vildi dæma þá í 400 kr. sekt hvenn.
prentfrelsisákvæði stjómarskrárinnar
ætti ekki við hér.
f forsendum dóms hinna tveggja dóm-
ara segir svo m.a.: „Samkv. 67. gr.
Btjóroarskrárinnar skal vera prent-
frelsi hér á landi, en þó svo, að menn
verða að bera ábyrgð á prentuðu máli
fyrir dómstólum. Ritskoðun og aðrar
tálmanir fyrir prentfrelsi má aldrei í
lög leiða. Akvæði greinairinnar takmark
ast að vísu af því, að áskilja má mönn-
um höfundarrétt að ritum og meina öðr-
um útgáfu ritanna, meðan sá réttur
helzt. En rök þau, sem að því hníga
og byggja á nánum, peirsónulegum hags-
munum höfundar, liggja ekki til grund-
vallar fyrirmælum 2. gr. laga nr. 127
1941. Þau fyrirmæli eru sett til þess
fyrirfram að girða fyrir það, að rit,
sem greinin tekur til, verði birt breyti
að efni eða orðfæri, eftir því sem nán-
ar getur í lögunum. Með því að áiskilja
ríkinu einkarétt til birtingar rita þess-
ara og banna á þann hátt öðrum birt
ingu þeirra, nema að femgnu leyfi
stjórnarvalda, hefur verið lögð fyrir-
farandi tálmun á útgáfu ritanna, sem
óheimil veirður að teljast samkvæmt
67. grein stjórnarskrárinnar. Verður
refsing því ekki dæmd fyrir brot á
ákvæðum 2. gr. laga nr. 127 1941.
Samkvæmt framamsögðu eiga hinir
kærðu að vera sýknir af kæru vald-
stjórnarinnar í máli þessu. Allan sakair-
kostnað, bæði í héraði og fyrir hæsta-
rétti, ber að greiða úr ríkissjóði, þar
með talin málsvamarlaun kærðu í hécr-
aði, kr. 300.00, og laun skipaðs sækj-
anda og verjanda fyrir hæstarétti, kr.
500.00 til hvors“.
Hér að framan hefur verið rakinn
aðdragandi þeirrair lagasetningar, sem
leiddi til málshöfðunar vegna Hrafn-
kötluútgáfunnar, vikið hefur verið að
útgáfunni sjálfri og dómsniðurstöður
birtar. Að liðnum aldarfjórðungi ber
mál þetta annan svip en það gerði í
hita baráttunnar, og ýmislegt, sem þá
þótti sjálÆsagit og mikils vert virðist
nú fráleitt og hjákátlegt. En mér virt-
ist það erfiðis vert að rifja þetta mál
upp, það er sérstætt og lærdómsríkt í
menningarsögunni. Sú mynd, sem hér
er upp dregin, er að sjálfsögðu í brot-
um. Ekki var unnt að taka nema lít-
inn hluta úr ræðum þingmanna þar
sem þeir rökstuddu mál sitt með og
móti löggjöfinni um samræmda stafsetn-
ingu foma. En ég ætla þó, að sum ræðu-
brotin, sem vitnað hefur verið til, þoli
vel að koma fyrir almenningssjónir.
Alþingismönnum, sem samþykktu frv.
gekk sjálfsagt gott eitt til með þessari
iagasetningu og ugglaust hafa þeir haft
þá trú, að með þessu væru þeir að
vernda og varðveita helgan menning-
ararf. Hitt er kaldhæðni örlaganna að
Hrafnkatla Laxness fór þrátt fyrir allt
sumsstaðar nær fornum texta en útgáfa
Fornritafélagsins gerði síðar. En þetta
gátu alíþingismenniroir ekki vitað og frá
leitt hefur þá grunað, að fjórtán árum
síðar bæri Halldór Laxness hróður lands
síns um gjörvalla heimsbyggðina fyrir
að hefja íslenzkar bókmenntir samtím-
ans til öndvegis fslendingasagna.
AÐDRAGANDI
Framh. af bls. 4
ar og bar í sér sprengiafl, sem verkar
enn þann dag í dag.
L’art pour l’art og sýmbólisminn.
Einangrun rómantísku skáldanna,
fráhvarf þeirra frá þjóðfélagslegum af-
skiptum og vanmat samtímans á boð-
skap þeirra og verkum leiðir þá til „list
ar vegna listar.” Þeir snúa algjörlega
baki við raunveruleikanum og láta þjóð
félagsleg átök lönd og leið. Þeir hætta
að líta á sig sem spámenn og boðendur
en leita sér huggunar og lifs í list sinni,
skáldskapnum. Stefna L‘art pour l‘art
skáldanna var barátta fyrir algjöru
frelsi, lausn frá öllum hömlum, þjóð-
félagslegum, siðferðilegum og andlegum,
þeir lifðu aðeins fyrir list sína. Róman-
tíkerarnir höfðu mikla þörf fyrir sjálfls
tjáningu og hún var jafnframt boðskap
ur, öðrum ætlaður. En hið nýja afsprengi
rómantísku stefnunnar var lokað öðrum.
Eftir byltinguna 1848 mátti greinilega
sjá, að skáldin og verk þeirra höfðu tak
mörkuð áhrif á framvindu þjóðfélags-
ins. Listin og fegurðarsköpun verður
þeim allt, þeir eru það alteknir af
sjálfum sér og list sinni, að þeir hafa
enga hvöt til þess að tjá tilfinningar
sínar fyrir öðrum. Einstaklingshyggja
þeirra var það meiri heldur en róman-
tíkeranna. Þeir lögðu enn meiri áherzlu
á mismuninn á þeim sjálfum og öðrum
og þar sem þeir virtust ekki geta breytt
umhverfinu eftir sínu höfði, þá gerðu
þeir hugarheima og reistu sína fíla-
beinsturna. „Orðið“ varð þeim heimur-
inn og þar með hefst upphafning „orðs-
ins“ til galdurs. Gautier krefst „tærra
ljóða“, án tengsla við samtímann. „List-
in er ekki leið heldur tilgangur í sjálfri
sér, sá listamaður sem leitar ekki feg-
urðarinnar eingöngu, er ekki listamað-
ur“. Þannig mótaði Gautier skoðanir
sínar. Parnsassianskólinn er tengiliður-
inn milli Gautiers og symbólistanna
frönsku og í ljóðum Hérédia vottar fyr-
ir þeirri stefnu í Ijóðagerð, sem ætlaði
Ijóðinu og skáldskapnum hlut trúár og
galdurs. Leconte de Lise er oft talinn
upphafsmaður Parnassianismans, Ljóð-
in skyldu vtera myndræn og formföst og
hjá ýmsum skáldum gætir áhrifa Búdd
ismans, en um og eftir miðja 19. öld er
tekið að kynna Búddisma í Frakklandi
Frumstæð list og annarleg trúarbrögð
og skoðanir fjarlægra þjóða höfðu allt-
af vakið áhuga rómantíkeranna og sama
var að segja um Parnassianismann.
Þessi áhugi var af kyni flótta, hlið-
stæða flóttans frá nálægum raunveru-
leika. Þeir leita langt yfir skammt og
hið framandi og annarlega verður þeim
tilbreyting. Parnassianisminn hverfiur
brátt í skugga symibólismans.
Realisminn og naturalisminn voru and
stæður rómantíkur og symbólisma, en
síðastnefndar stefnur marka ljóðlistina
í Frakklandi á 19. öld, og áhrifa þeirra
gætir um alla Evrópu í ljóðlist. Fagur
kerarnir ensku voru hliðstæða þeirra á
Englandi. Rossetti, Pater og Wilde.
Frönsku symbólistarnir voru mýstíkerar
og kveikja þeirrar stefnu voru ásamt
áhrifum frá þýzkri heimspeki, ljóð
Baudelaiites. Hann hefur öllum skáld-
um fremur verið skapari nútíma ljóða-
gerðar, enginn hefur haft slikt áhrif og
hann. Hann tengir saman estetík, mýst-
isisma og listtrú.
Listin fyrir listina verður allsráðandi,
rómantíkerar leituðu sér fróunar í nátt-
úrunni, estetíkerarnir líta á náttúruna
sem formlaust hráefni, sem hægt sé að
nota í listaverk. Baudelaire hataði sveit-
ina. Borgin var heimili og heimur þess-
ara skálda. Hin gamla rómantíska
skáldakynslóð var að mestu úr efri lög-
um þjóðfélagsins, en upp úr miðri öld-
inni kemur bóheminn fram á sviðið, sem
oft var sprottinn upp úr neðri lögun-
um. Bóheminn er fyrirbrigði frá síðari
hluta aldarinnar, hann velur sér félaga
úr hópi utangarðsmanna þjóðfélagsins
og slítur algjörlega öll tengsl við borg-
arastéttina, hann er eða gerist próletar,
algjör andstæða borgarans í hugsunar-
hætti og lífernismáta, þótt sumir þess-
ara bóhema væru úr borgarastétt.
Helztu dvalarsstaðir bóhemans voru
kaffihúsin, þeir þvælast milli kránna,
hóruhúsanna og dansstaðanna. Stund-
um leggjast þeir í flakk. Þeir vinna
markvisst að því að slíta öll tengsl við
ekki aðeins borgarastéttina heldur einn
ig evrópska menningu. Þeir reyna að
verða þjóðfélaginu að sem allra minnstu
gagni og vinna gegn öllu því, sem skap
ar öryggi og festu og loks eiru þeir
fullir andstyggðar á sjálfum sér, vegna
þeirra leifa, sem þeir finna enn sam-
eiginlegar öðrum, í sjálfum sér. „Ég er
að drepa sjálfan mig“, segir Baudelaire
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
1. júní 1968