Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1968, Blaðsíða 6

2. GREIN
Kaffisopinn
indæll
er...
„Eigum vi'ð ekki að fá
okkur svolítinn kaffisopa
.. ? segjum við hvert við
annað, karlar sem konur
um víða veröld og miklu
líður okkur nú betur þeg-
ar við höfum dreypt á
þessum dökka drykk.
Kaffið er ein af þeim
lífsnauðsynjum sem okkur
finnst næstum eins sjálf-
sagðar og að draga and-
ann og hætt er við að
okkur fyndist tilveran
heldur ömurleg og kulda-
leg kaffilaus.
En hvaðan kom þessi
undursamlegi lífselixir og
hver er saga hans?
Það eru víst Arabar sem
eiga heiðurinn að því a'ð
hafa fyrstir uppgötvað gildi
kaffisins. Kaffi óx lengi
villt í Afríku en sagan
segir að notkun þess hafi
hafizt með þessum hætti
sem nú greinir: Arabískur
geitahirðir, nefndur Kaldi
á sögunnar blöðum, sem
uppi var á 9. öld tók eitt
sinn eftir því að hjörð
hans hagaði sér í meira
lagi undarlega. Við nán-
ari aðgæzlu tók hann eftir
því að geiturnar höfðu
etið ber af sígrænum runn
um, er hann hafði ekki
fyrr veitt athygli. Hann
fór a'ð dæmi þeirra og át
nokkur ber og við það
komst hann í slíkt sælu-
ástand að hann hlaut að
dansa um og syngja. Svo
rauk hann til fólks síns að
segja frá þessum undrum.
Arabarnir voru fljótir að
komast upp á bragðið —
kaffið var þeim þegar til
kom dýrmætur staðgengill
áfengisins, sem þeir ekki
máttu neyta samkvæmt
fyrirmælum Kóransins,
hinnar helgu bókar Mo-
hameðs. Vissulega reyndu
margir eldri trúarleiðtog-
ar að kveða niður þennan
ógjð, sem greip svo fljótt
tun sig. Þeir fær'ðu rök
að skoðunum sínum, að á-
hrifin af kaffibaununum
væru svo lík áhrifum á-
fengins og Koraninn
mundi aldrei hafa leyft
neyzlu þeirra. En allt kom
fyrir ekki, kaffið varð öll-
um predikunum yfirsterk-
ara. Karlar, konur, yngri
sem eldri og líka börn og
unglingar drukku kaffið
og útbreiðsla kaffidrykkj-
unnar varð geysiör í allar
áttir. Svo mikilvægur varð
þessi drykkur er fram liðu
stundir að sumsstaðar með
al Tyrkja var það álitinn
hæfileg skilnaðarorsök, atf
eiginmaður neitáði konu
sinni um kaffisopa.
Árið 1554 var opnað í
Konstantinópel fyrsta
kaffihúsið, sem sögur fara
af. Það gerðu tveir kaup-
menn, Hakim og Dschems
að nafni og kölluðu þeir
stofnuna „Mekteb-i-irian“.
Þangað flykktust allskon-
ar kyndugir náungar, skák
og spilamenn, hugsuðir og
kappræðumenn og fleiri.
Umluktir ljúfri angan kaff
isins og þykkum pípureyk
ræddu þeir allt milli him-
ins og jarðar og reyndu að
leysa lífsgáturnar, svo sem
menn hafa gert á kaffi-
húsum alla tíð síðan. Kaff
ið sem þeir Hakim og
Dschem báru á borð fyrir
gesti sína var ekki mikið
öðru vísi en það tyrk-
neska kaffi sem enn þekk-
ist — og nú skulum við
sjá uppskrift af því.
Mokka Turque.
í ósvikið Mokkakaffi,
eins og það er notað í
heimi Araba og Tyrkja not
um við sterkbrennt kaffi,
mjög fínt malað. Eigi að
laga kaffið eftir kúnstar-
innar reglum þurfum við
að hafa IBRIK — það er
sérstök gerð af litlum boll-
um úr messing eða kopar
ig me'ð löngu skafti í
hanka stað.
í hvern skammt af
Mokkakaffi fer 1 teskeið
af kaffidufti og 1 teskeið
sykurs. Á móti kemur
einn bolli eða IBRIK af
vatni. Ætli maður að laga
fleiri en einn bolla er þann
ig mælt í kaffikönnu eða
kaffipott, svo margir
skammtar sem laga á. Síð-
an er ketillinn settur á eld
og nú er að bíða rólegur
þangað til kaffið sýður
upp í fyrsta sinn. Þegar
ilmandi, frey'ðandi kaffið
stígur, er ketillinn sam-
stundis tekinn af eldinum
og honum slegið snöggt í
einhvern harðan hlut. Þá
fellur kaffikorgurinn til
botns og það hættir að
sjóða. Svo er ketillinn sett
ur á eldinn og leikurinn
endurtekinn. í þriðja sinn
er ketillinn settur á eld-
inn en næst þegar sýður
er honum ekki slegið við
því að kaffikorgurinn á að
dreifast jafnt í alla boll-
ana.
Hin kremkennda froða
tyrkneska kaffisins, sem
þeir í Tyrklandi nefna
Kaimak, er afar mikils-
verð enda kölluð „sál kaff
isins“. Hún er tekin var-
lega með skeið úr katlin-
um og skipt jafnt í boll-
ana á’ður en kaffinu sjálfu
er hellt í þá.
Þá er að því komið að
húsráðandi eða veitandi
kaffisins mæli fram
„dairne" — sérstaka kaffi-
ósk til handa gestum sín-
um. Vilja eflaust allir taka
undir hana, því eð efni
hennar er lauslega þetta:
„Megir þú alltaf eiga kaffi
í þínum fórum“.
Ekki leið á löngu áður
en evrópskir ferðalangar
kynntust kaffidrykkjunni
og Feneyjakaupmenn
fluttu fyrstir kaffi til
Evrópuþjóða. Fljótlega
upp úr því risu upp kaffi-
hús í London og París og
einnig þar voru það helzt
grínkarlar, heimspekingar,
skáld og samræðusnilling-
ar, sem gerðust þar tíðir
gestir og opnuðu hug og
hjarta hver fyrir öðrum
yfir rjúkandi og ilmandi
kaffibollum. Til Ameríku
mun kaffi’ð hafa borizt
laust upp úr aldamótunum
1600 en ekki var farið að
gefa út leyfi til kaffisölu
þar fyrr en árið 1870.
Framan af notuðu Ev-
rópumenn þær kaffiupp-
skriftir, sem þeir höfðu
lænt af Tyrkjum og Aröb-
um, en svo kom að því
að þeir fóru að búa til
eigin uppskriftir. Ein sú
fyrsta og helzta varð til
í Vínarborg og var höfund
ur hennar pólskur maður
að nafni Georg Kolchitz-
ky.
Kolchitzky þessi inn-
leiddi raunar kaffidrykkj-
una í Vínarborg. Hann var
staddur í borginni þegar
Tyrkir sátu um hana og
átti ekki svo lítinn þátt í
því að þeir voru hraktir
þaðan. Ástandið var býsna
alvarlegt og Vinarbúar að
því komnir að gefast upp.
Tjaldbú'ðir tyrknesku her-
mannanna umhverfis borg
ina urðu æ stærri og engin
hjálp barst utanfrá. Þá
bauðst Kolschitzky til þess
að freista þess að komast
gegnum raðir Tyrkjanna
og sækja hjálp. Hann rral-
bjó sig, klæddist tyrknesk-
um búningi og tókst það
sem hann ætlaði sér,
komst til hertogans af
Lothringen og sótti hjálp.
Tyrkirnir voru von bráð-
ar hraktir frá Vínarborg
en Kolchitzky hlaut að
launum 1000 gyllini, bygg-
ingarlóð, borgararéttindi
og leyfi til að stunda þá
atvinnu eða viðskipti sem
hann óskaði. Þar við bætt-
ist nokkuð, sem enginn
kær>ði sig um nema Kolc-
hitzky, — 500 stórir sekkir
af dökkum kornum úr
forðabúri Tyrkjanna.
Nokkru seinna opnaði
Kolchitzky kaffihús í Vín
arborg og hugsaði sér held
ur en ekki gott til glóðar-
innar, sannfærður um að
Vínarbúar yrðu fljótir að
komast upp á bragðið.
En það fór á annan veg.
Þessir glaðværu Dónár-
menn, sem vanir voru sæt
um og mildum vínum,
grettu sig aðeins og fuss-
uðu og sveiuðu yfir svo
beizkum og römmum
drykk.
Nú voru góð rá’ð dýr og
Kolchitzky var ekkert á
því að gefast upp. Hann
sá, að eina ráðið væri að
gleyma hvernig „ætti“ að
drekka kaffi og búa til
kaffi, sem félli í smekk
Vínarbúa. Þannig varð til
það sem hann kallaði
Wiener Melange, og hér
höfum við uppskriftina:
Weiner Melange.
Notað er sterkbrennt
kaffi eins og áður og það
Framh. á bls. 9
OFVITINN
Þýzkur gagnrýnandi hefur kallað
Croiset „mesta svikahrapp aldarinnar,"
en alveg er sá dómur á vanþekkingu
byggður eins og hleypidómar eru van-
ir að vera. Enginn, sem kynnt hefur
sér hugskynjanir hans úr fortíð, nútið
og framtíð getur látið sér til hugar
koma, að nokkrum blekkingum hefði
verið unnt að koma við, enda eru vott-
festar skýrslur um afrek hans á þessu
sviði eitt hið bezta, sem unnið hefur
verið í sálvísindum.
Á íslandi mundi Croiset hafa verið
nefndur Gerard úkyggni, en dr. Tenha-
eff, prófessor við sálarrannsóknar-
stofnunina í Utrecht-háskóla, hefur bú-
ið til sérstakt vísindaheiti fyrir hann og
aðra, sem gæddir eru líkum hæfileik-
um á sviði fjarvísi og dulargáfna og
kallar hann „paragnost“, sem myndað er
af grísku orðunum para, sem merkir:
meðfram, og gnosis, sem merkir: þekk-
ing. Menn þessa mætti kalla ofvita á
íslenzku.
Frá því 1926 hefur dr. Tenhaeff rann-
sakað um það bil 50 ofvita, bæði kon-
ur og karla, og telur hann Gerard Croi-
set skara langt fram úr þeim öllum.
Ekki hafa heldur skyggnihæfileikar
nokkurs manns verið rannsakaðir og
reyndir til jafns við hæfileika Croisets.
Allt frá því að hann kynntist fyrst dr.
Tenhaeff árið 1946, hefur hann geng-
izt undir þýzk, svissnesk og amerísk
próf við sálarrannsóknarstofnunina við
háskólann í Utrecht með undraverðum
árangri, jafnframt því sem honum hef-
ur tekizt með mikilli snilld að leysa af
höndum margs konar erfið viðfangsefni,
sem lögreglan og fleiri aðilar hafa beð-
ið hann að greiða úr bæði á Niður-
löndum og með öðrum þjóðum. Til Ut-
recht hafa komið í hópum sálfræð-
ingar frá öllum álfum heims til að
rannsaka gáfur þessa ofvita, og allir
hafa þeir farið þaðan slegnir undrun
og furðu yfir hæfileikum hans. Einn-
ig hefur dr. Teníhaeff ferðazt með hann
víða um Evrópu til að leyfa vísinda-
mönnum að prófa hugskyggni hans í
sínum eigin rannsóknarstofum og með
sínum eigin aðferðum, og hefur árang-
urinn hvarvetna orðið hinn sami.
Það er sérstaklega eftirtektarvert
um Croiset, og svo mun vera um fleiri
hugskynjunamenn, að þá skeikar hon-
um helzt, ef hann reynir að skyggnast
eftir einhverju, sem honum gæti komið
betur að vita varðandi sinn eigin hag,
enda forðast hann að nota gáfur sínar
til eigin ávinnings. Margir efunarmenn
hafa spurt: Ef maðurinn getur séð hvað
sem er, hví fer hann þá ekki á verð-
bréfamarkaðinn eða á veðreiðar og græð
ir á því of fjár? Ekikert væri Croiset
fjær skapi, en að reyna að græða á
þessari gáfu sinni. Hann tekur aldrei
peninga fyrir skyggnilýsingar sínar, og
er ófáanlegur til að gefa upplýsingar
um verðbréfasveiflur eða veðreiðar.
Einu sinni var hann þó af tilviljun
staddur við veðreiðar skammt frá París.
Dró hann þá af rælni fjóra vinninga.
En hann hraðaði sér strax á brott og
sagði:
„Þetta andrúmsloft fyllir mig við-
bjóði.“
Einnig hefur hann sagt: „Ég hefi þeg-
ið þessa hæfileika mína, sem ég sjálfur
hef engan skilning á, frá Guði. Ég get
ekki notað þá til að græða peninga á
þeim, enda óttast ég þá, að þeir verði
frá mér teknir. Ég vil nota þá til að
hjálpa öðrum og til gagns almennum vís-
indum.“
Einkum kveður mikið að því, að Ger-
ard Croiset hafi hjálpað lögreglu Hol-
lands og margra annarra landa, jafnvel
í fjarlægum heimsálfum, til að upplýsa
flókin glæpamál, og liggja fyrir um
þetta órækir vitnisburðir í hrönnum við
rannsóknarstöðina í Utrecht. Fjölda-
mör.gtum foreldruim hiefuT hann hjáípað til
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. júlí 1968