Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1968, Síða 9

um stóra heimi. En þeir höfðu
samt áhyggjur stftrar. Margir
þeirra mundu greinilega fyrri
heimsstyrjöldina, höfðu sjálfir
tekið þátt í henni. Sumum varð
m.a.s. óglatt. Þeir voru miður
sín. I ölgerðinni með mér
vann vélstjóri einn, fyrrverandi
social-demókrat, hann hafði ver
ið fluttur til að boði valdhaf-
anna, þar eð þeir töldu hann
myndi hafa slæm áhrif þar sem
hann var áður, hafði eignast
þar of marga kunningja.
Hann mundi það frá fyrra
stríðinu, að þá var mikill mat-
arskortur, svo mikill, að faðir
hans keypti hunda til slátrun-
ar, og ætlaði til matar. Ég býst
við, að þeir hafi búizt við, að
þetta sama myndi endurtaka
sig nú.
í Kleinkötz gekk lífið svo
sannarlega samt sinn vanagang
Auðvitað kom þeim margt á
óvart, bændunum í þorpinu,
eins og t.d. þegar Hitler og
Stalín urðu vinir. Því áttu
þeir bágt með að trúa. Útvörp
voru þá ekki eins almenn og
nú, og útvarpstæki voru yfir-
leitt ekki til á heimilum þarna,
en í veitingahúsinu var útvarp
og þangað safnaðist múgur og
margmenni þessa daga til að
hlusta á fréttir.
Og ég man vel eftir ræðu
Hitlers, þenna örlagaríka dag,
1. september, þegar hann til-
kynnti öllum heimi, að þýzki
herinn hefði gert ,,gagnárás“
inn í Pólland til þess að vernda
þýzka minnihluta og leiðrétta
óréttlát landamæri.
Fyrst tilkynnti kynnir, að
nú gengi Hitler í salinn. Þá
var Ríkisþingið haldið í Kroll-
óperunni, en þar hafði það ver
ið haldið frá Ríkisþinghúsbrun
anum, sællar minningar.
Þulurinn lýsti því skilmerki
lega, að Hitler væri klæddur
gráum hermannabúningi eins
og þeir notuðu á vígvellinum,
og þessum fötum ætlaði hann
að klæðast meðan á stríðinu
stæði. Hann hefði ekki annað
heiðursmerkja en gamla járn-
krossinn, sem hann hefði hlot-
ið fyrir góða framgöngu sem
„korpórall" í fyrri heimsstyrj-
öldinni.
Og svo byrjaði Hitler að
tala. Hann notaði gróft orð-
bragð, rétt eins og götustrak-
ur, talaði um þetta óforskamm-
aða pólska ríki (dieser unver-
chámte Stadt), sem hefði ráð-
ist af heift á þýzku þjóðar-
brotin í Póllandi, og til þess
að ráða bót á þessu ófremd-
arástandi, svara árásum Pól-
verja og leiðrétta óréttlát
landamæri, hafi þýzki herinn
frá því í morgun skotið til
baka, og þýzki herinn sagði
Hitler hóf í morgun gagnárás
inn í Pólland. Ræðan var öll
á einn veg, og með henni skildu
menn, að friðurinn var horfinn
veg allrar veraldar.
1. september var fyrir okk-
ur í Þýzkalandi fyrsti dagur
stríðsins í Evrópu þá.
Ég man það, að Pólverjar
undruðust hraðann í sókn
þýzka hersins inn í Pólland.
Herferðin tók 18 daga. Ég tal-
aði við þýzka hermenn, sem
höfðu verið í Póllandi, og þeir
sögðu mér frá undrun fólksins.
Meira að segja hefði fólkið kom
ið með hnífa, að þýzku bryn-
drekunum, reynt að stinga í
brynplöturnar, héldu að þær
væru úr pappa. Pólverjar hafa
sjálfsagt eins og fleiri ekki átt
að sig á hinni gífurlegu her-
væðingu Þýzkalands og ekki
lagt trúnað á hana, en hún var
samt svo sannarlega uggvæn-
leg staðreynd.
Frá þessurn fyrsta degi var
tekin upp kjötskömmtun, 500
grömm af kjöti á mann á viku,
og það átti eftir að versna, þvi
hún var komin í 250 grömm á
viku, þegar ég hélt til Dan-
merkur 1943.
Ég held að fólkið í Klein-
kötz hafi ekkert skilið í þessu
stríði. Fyrst og fremst undrað-
ist það hina hröðu sókn inn í
Pólland, og hins vegar skyldi
það alls ekkert í öllum róleg-
heitunum á vesturvígstöðvun-
um.
Eftir veru mína í Kleinkötz
hélt ég til náms í háskólanum
í Múnchen. Þá hitti ég fyrst
landa að nýju. Hafði ekki tal-
að islenzku allan tímann. Ég
hafði mælt mér mót við Brodda
Jóhannesson á járnbrautar-
stöðinni. Þekkti hann ekki í
sjón, en það hafði verið um
samið, að hann héldi á Morgun
blaðinu í hendinni, svo að ég
þekkti hann.
Ég lenti aldrei í loftárás sem
betur fór, því að þær voru
hræðilegar."
„Sástu nokkurn tímann höf-
uðpaurinn, sjálfan Adolf Hitl-
er, Hinrik?“
„Já, ég held nú það. m.a.s.
tvo, það var árið 1940, þegar
Hitler og Mussólíni hittust þar.
Þá sá ég þá báða. Mér fannst
ekkert sérstakt við þá. Þetta
voru litlir og lágvaxnir menn.
En tólkið safnaðist í hópum í
kringum þá. Þjóðverjum hafði
gengið svo vel í stríðinu til
þessa, að það hélt, að stríðið
væri að verða búið.
Það er sagt, að Þjóðverjar
séu herskáir. Þeir eru ekki
Lokaorð.
Að lokum þetta lesendur góð
ir. Fyrsti stríðsdagurinn í Ev-
rópu 1939 var upphaf meiri
hörmunga en menn þá gátu látið
KAFFISOPINN
Framh. af bls. 6
soðið á sama hátt. En nú
vadð að losna við kaffi-
korginn, því að samtíma-
mönnum Kolchitzkys í Vín
arborg fannst hann hreint
og beint andstyggilegur.
Þegar kaffinu hafði verið
hellt gegnum siu eða dúk
var því hellt vel heitu í
bollana. í hvern bolla var
svo bætt einni teskeið af
hunangi — þannig varð
drykkurinn mildari og sæt
ari en áður. Vildi maður
fá drykkinn ennþá mildari
var bætt í nokkrum skeið-
um af heitri mjólk. Þetta
er mjög svipað þeirri upp-
skrift sem almennt er not-
uð nú í dag, nema hvað
fósturjörð vora reisa endur-
borna. Þá munu bætast
harmasár þess horfna,
hugsjónir rætast. Þá mun
aftur morgna.“
sykurinn kemur í stað hun
angs — algengt er að
menn noti þrjár skefðar
af strásykri í staðinn fyrir
eina teskeið í Mokkakaffi
— og flestir nota kalda
mjólk í staðinn fyr.ir heita.
Siðan hafa hinsvegar
mörg afbrigði af þessu
kaffi verið reynd og í
mörgum veitingahúsum er
hægt að velja um ýmsar
tegundir af kaffi.
Fram á 17. öld hafði
mestalit það kaffi, sem þá
var notað, komið frá af-
mörkuðu svæði í Jemen.
En méð vaxandi vinsæld-
um breiddist kaffiræktin
út, fyrst til Ceylon, hol-
lenzku Guineu og Jamaica,
í byrjun 18. aldar og það-
an svo áfram til allra hita
beltislandanna.
Framh. á bls. 10
Hinrik Guðmundsson verkfræð
ingur
herskárri en aðrir. Þetta er
fólk eins og við Ég held samt,
að þjóðin hafi að mestu staðið
að baki Hitlers. Þjóðin trúði
því, að hann væri að varðveita
friðinn, og með töku Austurrík
is og með Múnchenarsamningn
um væri hann að varðveita
frið í heiminum. Hann tók við
eftir heimskreppu og eymd,
gerði margt, sem Þjóðverjum
féll vel við, fékk þeim atvinnu
næga, og almenningur sagði
við sjálfan sig: „Þessi maður
veit hvað hann vill og er að
gera.“ Auðvitað varð maður
var við gyðingahatrið í borg-
unum. Sá fólk með zionista-
stjörnu í barmi og í henni var
skráð orðið „Jude“.“
„Hefurðu haft samband við
félaga þína í ölgerðinni í Klein
kötz og fólkið þar í þorpinu
eftir stríðið?“
„Já, já, Fólkið, sem ég bjó
hjá lifir enn. En tveir félaga
minna féllu í stríðinu og einn
týndist. Mér líkaði vel við fólk
ið í þessu litla þorpi og minn-
ist þess með ánægju."
sér detta í hug, að yfir
mannkynið ætti áð koma. Ólýs-
anlegar hörmungar fylgdu í
kjölfarið. Mannlegri þjáningu
sýndist ærið oft öf gert, en
þrátt fyrir slíka me'ðferð, komst
mannkynið tiltölulega hreint út
úr þessari eldskírn.
Með hugann við viðtölin hér
að framan, hygg ég, að okkur
leyfist að vona, að mannkynið
komist einhvern tíma á það
þroskastig, að það telji styrj-
aldir til óyndisúrræða og blátt
fram svo heimskulegar, að
frá þeim skuli snúið að eilífu.
Við má bæta því, að jörðin
okkar, þessi litli heimur í hnot
skurninni, sýnist ekki geta bor
ið alla þá mannvonzku, sem
lýsir sér í styrjöldum, og ég
veit að ég á mér þar meðmæl-
endur marga, sem fordæma
styrjaldir, en líta á þetta mann
líf miklu fremur sem vettvang
stórstígra framfara til heilla
löndum og lýðum.
„Þá mun sá Guð, sem veitti
frægð til forna,
Eftir að skólinn hafði verið sprengdur í rúst í loftárásum Bandamanna, fluttum við upp
i sveit, til Thuringen, með alla nemendurna. Hérna sjást stúlkurnar bera dýnur á bílana
í baksýn má greina sundursprengd hús. Myndin er tekin í Leipzig snemma árs, 1944
Lundúnabúar flykkjast brosandi í loftvarnabyrgin fyrsta daginn.
7. júlí 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9