Lesbók Morgunblaðsins - 07.07.1968, Side 12

leyfar frá miðdegisverðinum okkar.“
Ofvitinn hollenzki seildist í beinið án
þess svo mikið sem líta á það og
lukti um það lófanum hugsandi. Enda
þótt hann hefði lítillar fræðslu notið
í mannkynssögu eða öðrum fornfræð-
um fóru myndir úr sögu beinsins að
birtast hugskotssjónum hans. Hann lok-
aði nú sínum ytri augum til þess að geta
betur einbeitt innri sjón, Myndir af fjær
lægu og framandi landslagi sviifu fyrir
hugskotssjónum hans. Orð hans komu
hægt og hikandi, meðan hann var að
lýsa því, sem hann sá. Hvorugur há-
skólakennarinn mælti orð frá munni.
Croiset hóf mál sitt þannig: „Ég fæ
mynd af dýrum. Þetta snertir eitthvert
dýr. Gæti það hafa verið fornaldardýr?
Þarna eru líka einhverjar lifandi ver-
ur, skepnur sem líkjast meir mönnum
en dýrum. Mennskar verur, sem þó líkj-
ast ekki okkur. _Það er mjög langt síð-
an þetta var. Ég kem auga á stóra
skepnu, og þarna er líka fíll. Nú sé ég
myndir af villimönnum. Þeir eru dökkir
á iit, líkjast Bushmönnum. Þetta er í
Afríku. Þetta fólk hefur einkennilegar
venjur — helgisiði! Þetta er einhver
trúarathöfn í hellinum. Ég sé eld, líka
sé ég þverhnípi og stóran helli. Fólkinu
var hrint niður fyrir þverhnipið. Þetta
eru negrar. Nú sé ég fólk i röðum, það
eru áreiðalegan fimm eða sex hundruð.
Þetta minnir mig á negramúsik, æðis-
genginn jazz. Þarna sé ég stein, þar
sem mönnum er fórnað. Ýmsir eru drepn
ir. Þetta gerist fyrir kristni. Þarna eru
skepnur, sem ekki eru til framar, fílar
eða eitthvað sem líkist þeim.“
Eftir þessa tilraun fékk Croiset að
taka beinið heim með sér. Viku seinna
24 desember 1953, bætti hann þessum
sýnum við:
„Þetta er lítið bein af dýri. En þessi
bein standa í sambandi við eitthvað
annað: fornaldardýr? Nei, varla mundi
ég segja það. Samt voru þarna í ná-
grenninu dýr, sem hvergi eru nú framar
tiL Þetta bein stendur eilthvað í sam-
bandi við Vestur-Afriku. Enn fremur sé
ég helli, stóran helli. Nálægt hellin-
um sé ég þverhníptan hamar, innst í
heilinum er mikið h engiflug. Hér um
bil þrjátíu fet frá þessu þverhnípi sé
ég einkennilega lagaðan blótstein eða
höggstokk. Þar stendur hópur manna,
og virðast vera einhverjir valdamenn.
Þeir standa bak við blótsteininn. Mikil
fylking manna gengur fram hjá þeim.
eir eru með hendurnar bundnar
aftan við bak. Þeir eru barðir í höf-
uðin eða í hálsinn og síðan varpað á
bál. Hálfbrunnum er þeim síðan steypt
þaðan niður af hengifluginu. Nú sé ég
alls konar mannlegar verur. Þarna eru
negrar á ýmsum menningarstigum. En
ég sé líka fólk, sem er miklu ljósara á
hörund. Þessir ljósu menn bera löng
spjót og skjöldu. Þeir enu mjög háir.
Skildirnir eru eins og egg- eða
perulagaðir. Þeir hafa fjaðraskraut
á höfði, þó ekki eins og Rauðskinnar
hafa. Þegar þeir hreyfa höfuðin sveifl-
ast hvítir fjaðraskúfarnir til. Andlitin
eru máluð. Það er eins og líkamir þeirra
og þó einkum handLeggirnir séu málað-
þeir með hvítum táknum, sem helzt líkj-
ast spurningarm'et'kium. En það sem ég
sé, er aJlls ekki venjuieg manndráp. Þetta
tilheyrir trúarbrögðum. Slátrun þessa
fólks er einhver helgisiður. Á stórhá-
tíðum er þama drepinn fjöldi manna og
dýra. Það tilheyrir helgisiðunum. Blóð-
inu úr þessum fórnardýrum er safnað
í skálir, og eru stólpar síðan roðnir
þessu fórnarblóði til verndar gegn illum
öndum. Ég sé ýmsa galdramenn við þess
ar helgiathafnir. Einn þeirra er æðsti-
prestur. Þeir virðast tilheyra sérstakri
stétt, sem öllu ræður á þessum degi.
Þetta virðist vera sólar- og eMsdýrk-
endur.“
Prófessorinn frá Suður Afríku varð
meira en undrandi á þessum lýsingum
Croisets. Lýsingin á hellinum og þver-
hnípinu var yfirleitt rétt, og lýsinguna
á mannætusiðum Basutos-manna taldi
hann mundu fara nærri lagi. Flest af
því, sem hægt var að ganga úr skugga
um var nákvæmlega rétt og annað gat
verið rétt.
En að m.k. ein smávilla hafði slæðzt
inn í skyggnilýsingu Croisets og
hún var sú, að hann hélt að hellirinn
væri í Vestur Afríku í stað þess að
hann er í Suður-Afríku.
Einna erfiðast átti dr. Valkhoff að
átta sig á því, sem Croiset hafði sagt
um fólk með ljósari litarhátt en negrar,
og sem væri sérlega hávaxið. Engar
sögubækur greina frá veru hvítra
manna í Basutolandi fyrir miðja
átjándu öld. Vel gæti það, sem Croiset
sagði um höfuðskraut þeirra átt við
einhverja negra-ættflokka nú, en þess-
ir voru betur klæddir og gerðum bún-
ir, en átt gæti við frumBtæða þjóðflokka.
Ekki vita menn heldur um neina hvíta
menn í Basutolandi fyrr en á dögum
Moshesh konungs á fyrri hluta 19. ald-
ar, sem afnam hina hryllilegu blótsiði
Basutomanna. Hljóta það því að hafa
verið Bushmenn, sem frá fomu fari
bjuggu í hellinum, en seinna Bantu-
negrar frá því í byrjun síðast liðinn-
ar aldar.
Ári eftir að tilraunin var gerð í
Hollandi með skyggnilýsingar Croisets
varðandi beinið úr Mannætuhelli, barst
dr. Valkhoff þó vitneskja, sem gæti ver-
ið skýring á þessari sýn hans, hvað
snerti hvítu mennina. Upplýsingarnar
bárust frá prófessor C. van Riet Lowe,
ágætum fornfræðingi í Suður-Afríku.
Hann ritaði dr. Valkhoff bréf 7. sept.
1954, þar sem meðal annars stendur:
„ ... í nálægum helli, sem heitir Ha
ivnotsa nærri Theko, u>n pað bil 16 míl-
ui- austur eða suður af Mannætuhelli
er óvenjulega umfangsmikiil röð mynda
eftir fornsögulega miálara (Bushmenn) og
eru þar forvitnileg málverk sem ég hef
nýlega tekið myndir af og lýst í The
Illustrated London News. 29. apríl
1933. Á þessu málverki eru sýndir sjö
naktir heimamenn vopnaðir bogum og
örvum hrinda áhlaupi sex manna, sem
vopnaðir voru spjótum, og klæddir
brynjum og hjálmum eða vefjarhöttum.
Þessir sex menn geta hvorki verið Bush-
menn né Bantumenn. Þetta eru útlend-
ingar, sem listamaðurinn hefur raunveru
lega séð, og þeir eru ekki einu útlend-
ingarnir, sem finnast á þessum slóðum
í hellamálverkum."
Síðan bætir fornleifafræðingurinn
við: Árið 1933 hélt ég helzt að þessir
sex herklæddu menn mundu hafa verið
Egyptar. En á síðaistliðnum tuttugu og
fimm árum höfum við komizt á snoðir
um svo margt, að nú gæti ég helzt sett
þá í samband við Persa. Vitað er, að
þeir höfðu mikil verzlunarviðskipti við
Afríkuþjóðir frá fornu fari og blómg-
uðust þau viðskipti fram á miðaldir.
Er því ekkert því til fyrirstöðu og jafn-
vel líkur fyrir, að brynjaðir menn með
hjálma eða vefjarhöttu kunni að hafa
komið á þessar slóðir fyrir ævalöngu.
Konan í sæti 9.
Enn furðulegri en skyggnilýsing-
ar Gerards Croisets úr fortíðinni eru þó
hugskynjanir hans af ókomnum atburð-
um, enda er auðveldara að ganga úr
skugga um þær án alls efa. Furðuleg-
ustu tilraunir af því tæi eru hin frægu
■stólpróf, sem dr. Tenhaeff fann upp ár-
ið 1946 og hefur síðan endurtekið yfir
400 sinnum undir sterku eftirliti vís-
indamanna frá Hollandi, þýzkalandi,
Ítalíu, Austurríki og Swiss.
Valið er af handahófi eitthvert núm-
ier í sætaröð þar, sem fund eða sam-
komu á að halda á næstunni. Er Croi-
set annaðhvort sagt númerið eða hann
velur það sjálfur. Síðan lýsir hann með
undraverðri nákvæmni útliti og persónu
einkennum þess manns eða konu, sem
sitja mun í þessu sæti á ákveðnum degi,
jafnvel áður en hlutaðeigandi hefur á-
kveðið nokkuð um að sækja fundinn.
Hér kemur dæmi um það, hvernig þessi
próf fara fram.
Hinn 6. janúar árið 1957, klukkan 2
eftir hádegi var Gerard Croiset stadd-
ur í sálarrannsóknarstofnuninni í Ut-
recht ásamt prófessor Tenhaeff og að-
stoðarstúlku hans, ungfrú Louwerens,
og tveim háskólaprófessorum öðrum í
Utrecht, líffræðingnum L.H. Bret-
schneider og eðlisfræðingnum J.A. Smit.
Croiset var afhent teikning yfir sæta-
skipun í húsi frú C.V.T. í Hague, konu
sem enginn viðstaddra þekkti, en þar
átti að halda fund eftir tuttugu og fimm
daga. Ekkert hafði enn verið ákveðið,
hvernig skipað yrði í sæti. Var Croi-
set beðinn að velja sér eitthvert númer,
og kaus hann númer 9.
„Getur þú sagt okkur nokkuð um
þá manneiskju, sem kemur til að sitja í
sæti 9, spurði prófessor Tenhaeff?
Croiset handlék uppdráttinn af sæta-
skipuninni augnablik og fór svo að
tala inn á segulbandið það sem hér er
skráð:
1. Föstudaginn 1. febrúar 1957 mun
sitja í sæti 9 að heimili frúarinnar í
Hague glaðleg og dugleg miðaldra kona.
Hún er mjög elsk að börnum og um-
hyggjusöm um þau.
2. Ég sé að á árunum 1928-30 á hún
mörg spor í nánd við Kurhau's og Strass-
burger Circus í Scheveningen.
3. Þegar hún var lítil stúlka, hlaut
hún margvíslega reynslu í héraði þar
sem var mikil ostaframleiðsla. Ég sé
sveitabýli í björtu báli þar sem ein-
hverjar skepnur brunnu til dauðs.
4. Ég sé líka þrjá drengi. Einn er
ekki ólíkur mér að vexti. Hann hefur
nú starf einhvers staðar utanlands, ég
held helzt í brezkri nýlendu.
5. Hefur hún verið að horfa á kvik-
mynd af indverskum prinsi? Ég sé ein-
hvern frá Indlandi, sem klæddur er að
hætti þessa lands. Hann ber vefjahött
með dýrindis djásnL
6. Skyldi hún einhvern tímann á
barnsaldri hafa misst vasaklút inn í búr
þar sem villidýr voru? Ég sé dúkpjötlu
detta. Villidýrin, sem eru líkust ljónum
tæta hana sundur.
7. Ég sé hana með einhvern blaðsnep-
il, þar sem talan 6 hefur verið 'skrifuð
efst á blaðið. Þar hefur fyrst staðið
talan 5 en hún hefur breytt því í 6. Ein-
hverjar deilur eða umtal verður um
þetta.
8. Hún hefur líka nýlega atað út
hendur sínar af litum í gömlum kassa.
í kassanum sé ég litlar litartöflur.
Skyldi hún hafa meitt sig eitthvað á
þessu, í löngutöng á hægri hendi?
9. Skyldi hún ekki nýlega hafa heim-
sótt vinkonu sína um það bil 44 ára
gamla? Hún er ekki mjög há, en vel
vaxin, dálítið giM, klædd í kjói irueð
nokkrum fellingum að framan. Þessi
kona talaði eitthvað við hana um kyn-
ferðismál og ráðlagði hún vinkonunni
að fara til geðlæknis.
10. Þessi kona hefur orðið fyrir mikl-
um geðshræringum í sambandi við söng-
leikinn Falstaff. Ætli það sé fyrsti söng-
leikurinn sem hún sá?
11. Ætli faðir hennar hafi fengið gull-
pening fyrir einhverja opinbera þjón-
ustu?
12. Hefur hún farið með litla stúlku
til tannlæknisins, og þessi læknisvitjun
valdið talsverðu uppnámi? Ég er næst-
um viss um, að þetta mun gerast föstu-
daginn 1. febrúur 1957.
Segulbandið var nú leikið fyrir Croi-
set og hann spurður, hvort hann hefði
nokkru við þetta að bæta. Já, þessu,
sagði hann:
I sambandi við annað atriðið sé ég
mynd af karlmanni um það bil 45 ára
gömlum. Hann er mjög tilfinninganæm-
ur og viðkvæmur. Konan hans skildi
hann ekki, svo að þau skilja. Hann
hafði samband við aðrar konur og kon-
an hafði sambönd við aðra menn“.
„í sambandi við 4. atriðið fæ ég það
á tilfinninguna að einn af þessum drengj
um sé dáinn. Dauði hans hefur á ein-
hvem hátt onsakazt af herruámi Þjóð-
verja á landi voru.“
5. atriðið. Þó að ég þættist sjá mynd
af ljónl, kynni það að hafa verlð tSkn-
rænt. Ég bef einhvern tíma líkt dá-
svæfingamanninum við ljónatemjara og
áhorfendunum við ljónin. Þegar ljóna-
temjarinn kemur of nálægt ljóninu ríf-
ur það hann í sig.“
6. atriðið. Ég sá allt í einu í huga
mér fullorðna dóttur mína, þegar hún
var barn. Þegar hún var fimm ára fór
ég með hana til tannlæknisins. Hún neit
aði að opna munninn, og varð að dúsa
hjá tannlækninum marga klukkutíma.“
Næsta dag, hinn 7. janúar, símaði
prófessor Tenhaeff til dr. A. Tuyter í
Utrecht eins og talað hafði verið um
og sagði: „Herra Croiset hefur talað
inn á segulband hugskynjanir sínar í
sambandi við sætisprófið 1. febrúar ru
k.“ Auðvitað gat hann ekkert um það,
hvað Croiset hefði sagt. En dr. Tuyter
símaði nú til frú C.V.T. og sagði henni,
að nú gæti hún sent út 30 boðskort.
Nú var fyrsta skyggnilýsing Croisets
vélrituð af segulbandinu og fjölrituð í
40 eintökum. Viðbótaratriðin voru hins
vegar ekki rituð vegna þess að þau
snertu ekki aðalpersónuna.
Til þess að ganga úr skugga um, að
ekki yrði raðað í stólana eftir ákveðnu
ráði, var sá háttur viðhafður, að gerðir
voru tveir pakkar af spjöldum
með númerunum 1-30 í sálarrannsókn-
arstöðinni þann 31. janúar. Var annar
pakkinn margstokkaður og síðan búið
um hann og hann innsiglaður. Hinn
pakkinn var óinnsiglaður.
Næsta kvöld hinn 1. febrúar komu:
prófessor Tenhaeff, ungfrúrnar Nicky
og Annet Louwerens, dr Tuyter og
finnskur dulsálfræðingur að nafni J.
Fahler í heimsókn til frú C.V.T. í Hague
kl. 7. e.h. Voru 30 númeraspjöldin, sem
ekki höfðu verið innsigluð sett í sæt-
in, sem voru jafnmörg (sex raðir með
5 sætum í hverri). Þeim var fyrir komið
í stórri stofu á fyrsta gólfi.
Þeir sem boðnir voru komu hins veg-
ar fyrst saman í kjallaranum, þar sem
útskýrð var fyrir þeim aðferð sú, aem
prófess'or Teruhaietff hetfði við sæta-
prófin. Allir fengu eintak af fjölritaðri
skýrslu um hugskynjanir Croisets og
voru beðnir að kynna sér hana sem
bezt. Og ef þeir teldu að eitthvað af
þessu gæti átt við sig, þá að segja það
undir eins og skýrslan væri lesin upp
við lok hvers atriðis.
Nú var innsiglið brotið að hinu um-
slaginu og tók sérhver þátttakandi eitt
spjald úr hendi ungfrú Nicky Louwer
ens um leið og hann gekk upp. En við
dyrnar á stofunni þar sem prófið fór
fram, leit Annet systir hennar eft-
ir því, að hver maður tæki sér sæti, eft-
ir því sem spjald hans sagði fyrir um.
Dr. Tenhaeff varaði menn við að snerta
aðra stóla en þá sem hefðu það númer,
sem þeir ættu að sitja í, því að slíkt
gæti haft áhrif á árangurinn.
Eftir að allir voru komnir í sætin,
hringdi Gerard Croiset dyrabjöllunni
og var vísað í salinn. Hafði hann ekið
36 mílna leið frá Utrecht til Hague til
þess að ekki væri hann kominn fyrr
en kl. 8.15. Þetta átti að útiloka mögu-
leika á því, að nærvera hans gæti haft
nokkur áhrif á val stólanna.
Nú var fjölritaða skýrslan lesin hátt,
atriði eftir atriði, og í hvert skipti, sem
frú M.J.D., en það var konan, sem feng-
ið hafði 9. sæti, var sjsurð, hvort nokk-
uð af þessari tuttugu og sex ára gömlu
hugskynjunum Croisets gæti átt við
hana, svaraði hún ávallt: „Já, margar
þeirra." Og af því að ekkert af þessu
virtist eiga við nokkum annan í þess-
um hópi, var því slegið föstu, að hún
væri konan, sem Croiset hafði séð.
Bæði af því, sem opinberlega var
kannazt við þetta kvöld þann 1. febrú-
ar og af einkaviðtali við hana í Am-
sterdam 18. maí og loks af fundi með
henni og manni hennar í sálarrannsókn
arstöðinni í Utrecht, sem tekinn var á
segulband 20. júní 1957, upplýstist eft-
irfarandi:
1. atriði: Frú M.J.D. var 42 ára göm-
úl, glaðleg, dugleg og lífleg kona, sem
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
7. júlí 1968