Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 5

At gömlum blöðum — eftir Hannes Jónsson
30 þúsund munnhörpur
fyrir lúgt verð
Sagt trá verzlunarrekstri v/ð Laugaveginn — Annar hluti
Og svo dó Andrea af barnsförum 2.
ágúst 1920. Dóttir okkar lifði og Mál-
fríður móðursystir hennar tók hana að
sér og gekk hienni í móður stað, og á
hana frekar en ég, þó ég sé faðirinn.
Já, dóttir mín hefur verið heppin að
eignast tvser svo ágætar mæður. Mér
kom dauðsfallið á óvart, hafði ekki dott
ið í hug sá góði engillinn minn, hafði
gert mig að manni svo líf mitt varð
mokkurs virði, þrátt fyrir allt. En ég
var lengi að átta mig á þáttaskiptum.
Ég held að það hafi verið Sveinbjöm
igamli sem kom mér aftur á réttan kjöl.
Hann var enginn sérstakur tilfinninga-
maður á yfirborðinu, en hygginn og
vissi vel, að sjálfmeðaumkun gildir
ekki í lífinu, heldur að standa sig og
bugast ekki við mótlæti. Hann taldi í
mig kjark, ég hafði átt gott heimili,
vildi halda áfram að búa og Sveinbjörn
hvatti mig til þess. Hann útvegaði mér
sem bústýru systurdóttur sína unga,
Ólöfu Stefánsdóttur frá Stokkseyri. Hún
var og er falleg, og hefur verið mér
■góð kona, því við giftumst 27. ágúst
árið eftir, 1921. Ég gæti sagt með stoltþ
áð hún hefir verið drottningin mín í
meðlæti og mótlæti.
Tólf börn góð og elskuleg, og tvær
ágætar konur. Hvað Guð hefir verið
mér góður.
Og lífið hélt áfram og verzlunin þurfti
allrar árvekni. Ég var orðinn þekktur
imaður, eða nafnið, því fáum fannst ég
Hannesarlegur þegar þeir litu matta-
dórinn, mjóan og rindilslegan. Þeir
héldu að ég væri hærri í lofti og svo-
lítið breiðari. Sumir héldu að ég væri að
plata sig, væri enginn Hannes.
Ég auglýsti líka mikið, aðallega í
Vísi, sem ég taldi mitt blað frá því ég
kom Jakob Möller á þing. Ég auglýsti
líka í Alþýðublaðinu, þó mér fyndist
þeir hálfgerðir bolsar. Verkamenn og
aðþýðukonur voru vinir mínir, sem mér
fannst sjálfsagt að sýna kurteisi. En ég
leit Morgunblaðið homauga, þó Árni
Óla væri þar. Það var blað heildsalanna
óvina minna. En auglýsingin sem ég
græddi mest á var í Harðjaxli, því góða
blaði. Þar þorði enginn að auglýsa, svo
Hannes Kristinsson á Litlakaffi, heili
blaðsins, bað mig að láta þá fá litla aug-
lýsingu. Hún kom og eftir það var ekki
skortur á auglýsendum.
Ég var laginn að semja auglýsingar,
sem voru lesnar, og auglýsti oftast með
verði. Mér datt ekki í hug að auglýsa
vöru á tvær krónur, heldur 1.98, það
var miklu lægra verð. Og stundum aug-
lýsti ég eina vömtegund á mjög lágu
verði, en breytti ekki verðinu á hinum
tegundunum. „Jæja, hvað ier á gjafalist-
anum í dag,“ sagði svarta Borga er
hún hringdi í mig öskuvond. Ég aug-
lýsti bollapör á 25 auga parið. Borga
vann í glervörudeildinni í Edinborg, og
var einistaklega húsbóndaholl. „Það hef
ir ekki allt að segja hvað er talað um
mig, heldur að það sé talað um mig“
sagði Gyðingurinn. Þeir eru kaupmenn
Eg var fljótur að ákveða mig, fram-
kvæmdi stundiun áður en ég hugsaði.
Og vitaskuld gerði ég oft vitleysur,
leins og þegar Thor Jensen seldi mér
skranið. Kveldúlfur hafði selt afgangs-
síld í Hamborg fyrir vöruleyfar, leir-
tau og búsáhöld. Ég frétti að hægt væri
að prútta þessu niður, bjóst við aðbræð
urnir myndu selja og ætlaði að leika
á þá. En það var gamli maðurinn, sem
seldi, og hann var fljótur að hugsa. Ég
var búinn að samþykkja áður en ég
vissi, keypti gegn þriggja mánaða víxli
og rétt náði verðinu upp, án álagningar.
Mér var þetta mátulegt og lærði á því.
Ég átti við mikinn kaupmann.
En ég gerði líka góð kaup. Ég var
á ferð milli heildsala ieitt vorið, og
allsstaðar var kvartað um kartöfluleysi.
Ég átti leið fram hjá símstöðinni, sem
var þar sem nú er lögreglustöðin. Ég
mundi að skip var að hlaða í Leith og
annað í Kaupmannahöfn, fór inn og sendi
símskeyti í báðar áttir. Og ég fékk 200
poka af kartöflum, en aðrir til samans
tæpa 20. Ég seldi allt yfir daginn og
græddi þúsund krónur eða vel það.
Og svo var Enska lánið tekið, krón-
an felld í 47 aura til að bjarga brösk-
urunum og fslandsbanka, Ólafur Frið-
riksson sektaður um 200 þúsund krónur,
saltfiskhringurinn myndaður, samvinnu
lögin sett, og einokunarhringir byrj-
uðu að dafna á íslandi og blómstra enn.
Þetta voru dýrðlegir dagar, og þó, marg
ur fjölskyldufaðir grét svo ég sá, alveg
vonlaus, þó voru þetta hraustir verka-
menn. Sumir þágu ekki hjálp þó hún
væri boðin, af því þeir vildu ekki
svíkja.
Og svo byrjaði ballið 1922. Öflugur
sykurhringur í London hafði haldið syk
urverðinu óhóflega háu, það var 4.20
kílóið hér í smásölu. Svo sprakk hring-
urinn og mörg hundruð sykurkaup-
menn fóru á hausinn erlendis. Ég hafði
keypt 38 tonn, og lækkað verðið strax
um 10% og ef einhver lækkaði lækk-
aði ég.enn. Að lokum komst verðið nið-
ur í 90 aura og stöðvaðist þar. Ég slapp
furðanlega, tapaði tiltölulega litlu, varla
beint tap yfir 2 þúsund, seldi allar birgð
ir löngu á undan öðrum og var farinn
að kaupa ódýra sykurinn, sem ég seldi
með hagnaði. En margir urðu illa úti,
Fritz Kjartansson átti 25 tonn og tap-
aði 15 þúsundum. Ég keypti af honum.
Og svo fékk ég mjög aukna sölu í
öðrum vöru , sem ég hagnaðist á, tapið
á sykrinum var því nokkunskonar aug-
iýsing. En óvinsældir mínar hjá jheild-
sölum og smásölum jukust mjög. Ég var
að bjarga mér frá stórfeldu tapi, en þeir
kölluðu mig glæpamann og annað verra.
Og þegar ég gat þess svo í auglýsingu
í Alþýðublaðinu, að heildsalar væru
óþarfur og dýr milliliður, þá keyrði um
þverbak og svarti listinn kom.
Það voru 18 heild'salar, sem skrifuðu
á svarta listann skuldbinding um það,
að selja mér ekki vörur og hafa engin
skipti við mig, það átti að gera út af
við mig með þessu. Ég var alveg graun-
iaus, þar til Klausensbræður hringdu'
til mín og sögðu, að þeir þyrftu að ræða
við mig áríðandi mál. Það voru Óskar,
Herluf, Arreboe og mig minnir Þorkell,
sem sögðu mér frá svarta liistanum. Þeir
höfðu neitað að skrifa undir, og þeir
höfðu þann drengskap að vara mig við.
Því miður hefi ég aldrei getað launað
þeim, en minningin um þá hefir oft glatt
mig. í ætt þeirra 'hefir drengileg frjáls
samkeppni alltaf verið virt. Þeim líkaði
ekki að bíta varnarlausan mann í bakið.
Þeir sögðu mér líka, að A. Obenhaupt
hefði neitað að skrifa undir á svarta
listann, og þrír aðrir, sem ég hafði skipt
mikið við hefðu ekki ákveðið sig, en
væru deigir. Það voru I. Brynjólfisson
og Kvaran, Nathan og Olsen og Róbert
Smith, sem var umboðsmaður Gíslason
og Hay í Leith. Ég hitti þá alla og
sagði, að ég myndi aldrei skipta við þá,
sem svikju mig. Með svarta listanum
væri iekki hægt að sigra mig, því fólkið
stæði með mér, og ég gæti fengið nógar
vörur.
Ég skuldaði engum þeirra, sem á list
anum voru, nema O. Johnson og Kaab-
er. Þar hafði ég keypt 10 jkassa af epl-
um og sendi 9 til baka. Ég hafði líka
pantað hrísgrjón hjá einum, en neitaði
inóttöku, sagðist ekki kaupa af þeim,
sem ekld vildu verzla við mig. Ét hiefði
augvitað geta höfðað mál gegn ]sessum
18 heildsölum fyrir atvinnuróg. Ég vissi
hverjir þeir voru, og hefði getað stefnt
þeim vitnastefnu hverjum gegn öðrum,
þó þeir þyrftu ekki annað ien láta list-
snn hverfa. Ég ég vildi það ekki. En
ég frétti að Eggert Claessen léti eins og
vitlaus maður, og beitti íslandsbanka
gegn mér,_ hræddi menn frá viðsldptum
við mig. Ég reiddist, en jafnaði mig, ég
ætlaði að æsa bankastjórann upp, láta
hann tala af sér og fara svo í mál við
bankann. Ég fékk viðtai við Eggert
bankastjóra og hann rauk strax upp,
hann hampaði Alþýðublaðinu og aug-
iýsingunni. Ég var eins ósvífinn og ég
þorði, og hann hentist tvisvar upp úr
stólnum og barði saman hnefunum, en
hann talaði aldrei af sér. Hinir banka
stjórarnir komu hlaupandi og skildu
okkur, þeir voru ósköp góðir, annar
þeirra bað mig áð vera áfram í ábyrgð
fyrir láni, sem var fallið, en ég hafði
óskað eftir sölu á húsinu, ætlaði að
yfirtaka það.
Ég þurfti ekki að kvarta undan fólk-
inu, það vildi allt fyrir mig gera. Ég
fékk líka nógar vörur, meira að segja
Ludvig Davíð kaffibæti, sem O. John-
son og Kaaber höfðu umboð fyrir. Þeir
reyndu allt í Hamborg og Kaupmanna-
höfn til að stöðva mig, en komust aldrei
að því hvernig ég fékk vöruna. Og
þeir urðu að lækka kassann úr 245 krón
um í 210, vegna samkeppni minnar. Það
sparaði konunum nokkuð kaffikaupin.
Ég náði líka í Persil þvottaduft, en
Magnús Kjaran skrifaði mér bréf og
benti kurteislega á, að ég væri að fremja
lögbrot. Það er ekki sama hver heild-
salinn er.
Svarti listinn og sykurverðið vakti
líka pólitíska ólgu. Tryggvi Þórhalls-
son ritstjóri Tímans bað mig að koma
heim til sín í I^aufás, og segja sér frá
ástandi og horfum. Ég mætti um 30
börnum í dyrunum, þau komu úr dag-
Framh. á bls. 15
22. sept. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5