Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1968, Blaðsíða 13

tiann var p'eas umKomlnn að stBðva
klukk'u skáldsins Steina Steinarrs,
svæfa rödd ihans djúpa og hreina:
Út í verölcL heimskunnar,
út í veröld ofbeldisins,
út í veröld dauöans
sendi ég hugsun mína
íklædda dúlarfullum,
óskiljanlegum
orðum.
Gegnum myrkur blekkingarinnar,
meðal hrævarloga lyginnar,
í blóðregni morðsins
gengur sorg mín
gengur von mín
gengur trú mín
óséð af öllum.
Djúp, sár og brennandi.
Óséð af öllum.
Svo að Ijóðið megi lifa,
svo að andinn megi lifa,
svo að guð megi lifa.
(Formáli á jörðu)
Xmyndum okkur, að iþetta hafi verið
formáli nýrrar bókar, sem Steinn var
ef til vill staðráðinn í að semja. í þesau
Ijóði rennur saman í eitt: „ljóðið“,
„andinn“, og „guð“. Svo að þetta megi
Hfi halda eru orð skáldsins send út í
veröld „heimskunnar", „ofbeldisins", og
„dauðans". Og þótt skáldið tali um
„dularfull, óskiljanleg orð“, hefur rödd
þess sjaldan verið skýrari. í Don Qui-
jote ávarpar vindmyllurnar, kallar
hann sig „hinn aumkunarverða riddara
réttlætisins“, en segir jafnframt:
Sjá!
Hér mun nú barizt verða.
Og hvað er það, sem hvetur skáldið
til að berjast:
Minn Herra gaf mér hatrið til
lyginnar,
minn Herra kenndi mér að þekkja
lygina,
hvaða dularbúningi sem hún býst.
Minn Herra léði mér fulltingi
sannleikans,
hins hreina, djúpa, eilífa sannleika,
sem ég þó aðeins skynja til hálfs.
Með hálfum sannleika berst ég gegn
algerri lygi.
í Kremlarljóðinu, snýr skáldið vopni
sínu gegn Sovét-Rússlandi, þeim komm-
únisma, sem „lieiddi smán og áþján yf-
ir þjóðirnar“, eins og hann kemst að
oirði í blaðagrein um atburðina í Ung-
verjalandi 1956.
Sjálfur dauðinn,
sjálfur djöfullinn
hefur byggt þessa bergmálslausu
múra.
Dimmir, kaldir og órœðir
umlykja þeir
eld hatursins,
upphaf lyginnar,
ímynd glœpsins.
Dimmir, kaldir og óræðir
eins og Graal
— Graal hins illa.
Það skáld, sem áður kvaddi sér hljóðs
„með öreigans heróp á tungu“, er í
þessu ljóði haldið heilagri bræði. „Hann
var skilyrðislaus hatunsmaður alls
valds, stjórnlteysingi“, segir Jóhannesúr
Kötlum í minningargrein um þennan
fyrrverandi nemanda sinn. „Hann hafði
Richard Beck:
Týndu Ijóðin
Á fegurstu ljóðum festi ég ekki hendur,
þau flugu í bláinn með léttum vængjaslögum,
en undirtónn mér ómar af þeirra lögum
sem öldur, er hjala blítt við draumastrendur.
í áttina þangað ég hef upp tómar hendur.
Dr. Richard Beck hefir verið sá sómi sýndur, að kvæði hams „They
Never Die“ (Ort í minningu um John F. Kennedy Bandaríkjaforseta),
er meðal 100 valinna kvæða eftir ameríska háskólakennara, sem prent-
uð eru í marzhefti tímaritsins Poet (An Intemational Monthly), og
gefið er út í Madras í Indlandi. Ritstjóri og útgefandi er Krishna Strini-
vas, víðkunnugt indverskt skáld, en meðritstjóri þessa heftis er dr.
Orville Crowther Miller, skáld og háskólakennari í Urbana, Illinois.
Þetta hefti ritsins er sérstaMega helgað núlifandi skáldum í hópi
amerískra háskólakennara (American University Poets Number) og
inniheldur kvæði eftir slík skáld úr öllum ríkjum Bandaríkjanna, bæði
eftir háskólakennara, sem enn eru starfandi, og aðra, sem látið hafa af
háskólastörfum. Er dr. Beck eini háskólakennari í Norður-Dakota, sem
kvæði á í ritiruu, en hann var, eins og kunnugt er, þangað til í fyrravor,
prófessor í norrænum fræðum við Ríkisháskólann í N. Dakota.
Umrætt kvæði hans var á sínum tíma prentað í Lögb.-Hskr., og í
blöðum og tímaritum í Bandaríkjunum, meðal annars í Þingtíðindum
Bandaríkjaþings (Congressional Record). Það er einnig í kvæðabók
hans A Sheaf of Verses (Winnipeg, 1966).
það af að verða á móti öllum heims-
veldunum“, segir Halldór Laxness af
sama tilefni. Og Matthías Johannessen,
sem skrifar hefur um Stein af meiri inn-
sýn og dýpri virðingu en flestir aðrir, seg
ir í hugleiðingu um skáldið: „Steinn
Steinarr dó frjáls maður, öllum óháð-
ur“.
Það skiptir ekki svo miklu málihvað
menn hafa sagt um Stein, eða eiga- eftir
að segja um hann. Orð hans sjálfs:
„hvert eitt skáld til sigurs líf sitt leið-
ir“ munu um aldur og ævi halda gildi
sínu, að minnsta kosti meðan menn
leggja iekM mjöig fjarstæðukennda
merkingu í orðið skáld. Þrátt fyrir allt
var það ekki svo óviðeigandi hjá Steini
að enda Ferð án fyrirheits á þessari
undirskrift:
Mitt nafn er Steinn Steinarr, skáld.
Ég kvaðst á við fjandann.
CERFIHJARTA
Framh. af bls. 1
regla, sem dælan er smíðuð eftir, er
kunn sem force-vortex reglan.
6.
Hugsið yður strá, sem stendur upp á
endann í glasi. Stráið er neðantil alsett
litlum götum. Blásið dálitlu af sóda-
vatni gegn um stráið. Vökvinn mun hitta
hliðar glassins með nokkrum þunga, en
það eru í þessu sambandi óæskileg
áhrif. Takið nú glasið, snúið því og
stráinum með nokkrum hraða, og þá
mun nokkuð merkilegt gerast. Sá þungi,
sem fylgir vökvanum, mun minnka veru
lega um leið og þrýstingur eykst. Hver
einstök vökvaögn tekur að bæta við
hraða sinn út frá því afli, er hún fær
frá glasinu, sem snýst. Sérhver ný ögn
af vökva, sem við bætist, rennur saman
við þær, sem á hreyfingu eru, og mjak-
ast áfram unz hún hefir fengið sinn
eigin hraða. Þrýstiöflin ná jafnvægi.
Það sem gerist, er að þér fáið kerfi,
þar sem vökvinn er hinn fyrsti hreyf-
ill, en þrýstiaflgjafinn kemur í anniarri
röð. Með því að láta agnirnar vinna
þannig saman, má fá vökva til að
streyma mjög mjúklega.
Þessa kenningu þurfti að staðfesta
með tilraunum. Teikningar og vélfræði
legar atþuganir voru gerðar í Syracuse.
7.
Dr. Kletschka fluttist til spítala aldr
aðra hermanna í Houston í Texas, og
Rafferty kom til hans í júní 1967. Ekkert
fé var tiltækt til að handa tilraunium
áfram, og þeir urðu að leggja fram eig-
ið fé til þeirra. Ofangreindur spítali
lagði þó til nokkurt efni og aðstoð. ÖIl
vélin var felld inn í plexiglass umbúðir
þó þannig að leiðslur lágu að henni og
frá. Hraða snúninganna mátti breyta frá
425 til 820 á minútu, og gegn um efnið
var auðið að sjá hvfeirsu fór um þá
vökva, sem tilraunir voru gerðar með.
Með því að auka hraðann mátti tvö-
falda og ailt að því ferfalda vökva-
streymið.
Blóð til tilraiunanna höfðu þeiir ekki
á þeim tíma, utan úr veikum hundum,
og það notuðu þeir. Á undan tilraun-
inni voru blóðkorn talin, bæði rauð og
hvít, storknunartími blóðsins o.fl. var
einnig mælt. Þá var blóði dælt með vél-
inni í þrjár og hálfa klst. Munurinn
á meðferð vélarinnar á vatni, saltupp-
lausn og blóði, var sára lítill. Að lok-
inni tilrauninni með blóðið, fannst eng-
inn munur á fyrra og síðara ástandi
þess, og var þetta í fyrsta sinn, sem
dæh hafði verið blóði svo lengi, án þess
að valda skemrtidum á því.
Þ?ssu frumigerð vélarinnar telst þeg-
ar svo fullkcnmin að ávinningur sé að
þvi að tengja hana við þær hjarta- og
lurgnavélar sem fyrir eru.
8.
Mörg véifræðileg vandamál eru þó
óieyst, m.a. að finna út hvaða gerð
mönduls muni vera heppilegust. Hftir
stendur einnig að smiða hæfilega litla
stærð.
Þegar Iþeir Dr. Kletschka og hr Raff
erty kynntu bráðabirgðar niðurstöður
sínar á fundi I E E E þann 16. jan
þ. á. var þeim afar vel tekið og þeim
bættust nýir liðsmenn.
Þá er eftir að finna hinn bezta hugs-
anlega orkugjafa af hætfilegri stærð.
Áætiar.ir að framtíðarþróim gerfihjart-
ans nefir að vísu verið gerð, en margt
er enn 5 óvissu.
Aðra „kynslóð“ vélarinnar, litla í snið-
um. gera menn ráð fyrir að setja megi
í hund, en vel má vera að mlklu fleiri
prófanir verði áður gerðar. Enn er
ósvarað þeirri spurningu hvort líkamir
opendýra þoli púlslausan blóðstraum.
Þurfl ukaminn á siögum hjartans að
halda, er ekki talið að erfitt sé að
breyta force-vortex dælunni svo að
þessi slög fáist.
9.
Hvers vegna á að gera tilraunir með
gerfihjarta, þegar vonir um hjartaí-
græðslu virðast í þann veginn að ræt-
ást? Þessu gvaraði Dr. Kletschka fyrir
aUmörgum árum.
Að því er tekur til hjartagjafanis,
rfsa upp ýmsar spurningar, siðferðileg-
ar og heimspekilegar. Hvenær er mann-
eskja dáin? Hvenær er klíniskur dauði?
Hvenær lagalegur dauði? Hvenær sann
ur dauði? Hvenær yfirgetfur lifskraftur
inn — sálin — líkamatin? Ein spum-
:ng Knýr ávalt á hjá hjartaiskurðlœkni,
pegar hann ætlar að græða hjarta í
manneskju: Hvenœr ætti hann að taka
hjarta þess, sem hjarta getfur?
Hjartagjafar þeir, sem til mála kemur
að spvrja, eru mjög fáir. Annars vegar
hafa menn einkum í huiga þá, sem í
umferðarslysum farast, sem líklegasta
hjartagjafa. Hins vegar er nú í gangi
mjög víðtæk krossferð til að draga úr
umferðaslysum. Skurðlæknar þeir, sem
gera við líkami slasaðra manna, eru
vissulega ekki að óska þess að bílslys-
um fjölgi. Vér verðum bæði að vera
sjálfum oss samkvæmir og mannúðlega
þenkjandi.
Verði það gerlegt að smíða gerfi-
hjörtu nothæf handa manneskjunni, þá
geta hjartaskurðlæknar sett þau í menn
meðan þeir búa enn yfir nokkru þrekL
Þá verður komist hjá tiltölulega dapur
legum biðtíma meðan beðið er eftir því
að hjartagjafi andist og þiggjandanum
varsnar dag frá degi.
Að líkaminn hafni annarlegum hjarta
vef, kemur ekki til greina í sambandi
það plastefni, sem menn hafa helzt í
huga til gerfihjartasmíða. Læknar hafa
þegar notað það efni í nokkur ár við
venjulegar aðgerðir, og ekki er vitað
til þess að neinn líkami hafni því.
Gerfihjarta má smíða í samræmi við
líkamsstærð manna, en það er augljós
ávinningur. Gerfihjarta af venjulegri
stærð mun verða um fjórir þumlungar
að þvermáli, og um þumlungur að þykkt
nema frekari véltækni takist að gera
það minna. Þrátt fyrir þessa stærð er
nægilegt rými í brjóstholinu handa því
og orkugjafanum. Ef nauðsyn til bæri,
væri hugsanlegt að nota kviðarholið að
nokkru.
Þörf verður á tveim hjörtum, öðru til
að dæla blóði til lungnanna, hinu til
að sjá líkamanum fyrir blóði að öðru
leyti. Dælumar verður að stilla þannig
fyrirfram að þær verði jafnan færar um
að skila hámarksafköstum. Þegar þörf
líkamans er þar fyrir neðan, munu
dælurnar sjálfar sá um að stilla blóð-
streymið hæfilega.
Gerfihjartað mun verða sjálfvirkt, og
þannig stillt að jafnvægi sé á milli blóð
streymis í lungum og í öðrum hlutum
líkamans. Meginmunurinn á því og eðli-
legu hjarta mun verða sá að sjálft þarf
það ekki á neinu blóði að halda, en
afbur á móti orkulind til að geta starfað.
Orkugjafar, sem ástæða er til að binda
miklar vonir við, hafa þegar verið smíð
aðir.
Enn er mikið verk óunnið, og enn
þarf margt að rannsaka. En það sem
þeir Dr. Kletchka og hr. Rafferty hafa
þegar afrekað, gefur fjölda hjartasjúkl
ingum verulegar vonir. Enn er þó að-
ems um vonir að ræða, ekki raunveru-
leika. Tilraunir verður að gera á dýrum.
Hvenær heimilt verður áð setja gerfi-
hjörtu í manneskjur, það veit enginn.
Fyrsta skrefið hefur verið stigið: Til
er vél, sem getur dælt blóði, án þess að
valda skemmdum. Hún getur unnið jafn
mjúklega og mannshjartað og með þre-
falt meiri orku.
Endursagt af Jóhanni Hannessyni.
22. sept. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13