Lesbók Morgunblaðsins - 10.11.1968, Side 1

Eftir að maðurinn hafði
náð eldinum á sitt vald
gat hann meðal annars
farið dýpra inn í hell-
ana. Sumar hinna frægu
mynda af veiðimönnum
og bráð þeirra, eru trú-
lega gerðar við ljós frá
eldi.
staklinga héldu til á einu
svæði nokkur misseri eða ef til
vill árum saman, fluttu sig um
set nokkrar dagleiðir og voru
þar um kyrrt o.s.frv.
Athyglisvert er, að hyrjun ís
aldar hefur sennilega átt mik-
inn þátt í að gera þessa flutn-
inga mögulega. í fyrsta lagi
hefur myndun fjallhárra jökla
á heimskautasvæðunum haft
áhrif á veðurfarið um heim all
an og auðveldað þarmeð ferða-
lög. Einkum hefur hún valdið'
aukinni úrkomu í Afríku og
þannig stuðlað að myndun gras
slétta og gróðurbelta, þar sem
áður voru ófærar eyðimerkur,
en með því opnuðust leiðir yf-
ir Sahara. Ennfremur hafa hin
ir sívaxandi jöklar heimskaut
anna bundið gífurgegt magn af
vatni svo Miðjarðarhafið hefur
ásamt öðrum höfum grynnzt
að mun og Evrópa og Afrika
tengzt af náttúrunnar hendi
með landgrynningum við Gi-
braltar og ef til vill frá Tunis
til Sikileyjar og ftalíuskagans.
Frummaðurinn fór fótgang
andi frá Austur-Afríku til Suð
ur-Frakklands og hefur því
í þróunarsögu mannkynsins
liefur eldurinn algera sérstöðu.
Það eð hann var fyrsta nátt-
úruaflið, sem maðurinn tók í
þjónustu sína varð hann eins-
konar líffræðileg sjálfstæðisyf-
irlýsing. Frummaðurinn var að
byrja á því, sem enginn lif-
andi vera hafði gert á undan
honum: að umbreyta heiminum
í samræmi við eigin áform í
stað þess eins að laga sig eftir
honum, og notkun eldsins varð
honum eitt áhrifaríkasta meðal
ið á þeirri braut. Með því að
flytja eldinn til bústaða sinna
myndaöi hann sér yl- og birtu
svæði í myrkrinu, ljóshring,
sem hann gat hjúfrað sig að
svo að hin mikla ótamda víð-
átta gat virzt ofurlítið spakari
og ekki eins einmanaleg. Hon-
um véittist frelsi til að kanna
ný lönd með óblíöara veður-
fari og aðferð til að halda nótt
unni og gestum hennar í hæfi-
legri f jarlægð.
Nýlegar rannsóknir hafa
beint athygli manna að þróun-
arhlið þessara atburða. í mjög
umtalaðri skýrslu, sem Curt
Richter, sálfræðingur við
Johns Hopkins sjúkrahúsið
flutti í Vísindastofnuninni, lýsti
hann rannsóknum er bentu til
þess að með því að breyta
venjum mannsins hafi notkun
elds einnig átt þátt í að breyta
heilabyggingu hans og aukið
hæfni hans til lærdóms og and
legs samneytis. Þetta er aðeins
ein af mörgum athugunum, sem
gerðar hafa verið á síðari ár-
um og aflað hafa okkur nýrr-
ar þekkingar á hlutverki elds-
ins í frumsögunni. Upplýsingar
hafa fengizt frá nýjum svæð-
um með nýjum uppgraftarað-
ferðum sem miða að því að
uppgötva gögn er farið hefðu
framhjá mönnum fyrír nokkr-
áratugum, og með athugunum á
lifandi verum, þar á meðal
manninum.
Elztu eldstæði sem til þekkt
ist fundust á svæði sem upp-
götvað var af tilviljun fyr-
ir átta árum í suður Frakk-
landi. Verkamenn sem voru að
sprengja fyrir vegi gegnum dal
’inn, sem Durance áin rennur
um skammt frá Marseilles,
komu niður á innri hluta nið-
urgrafins hellis og tóku eftir
beinum í kalksteinahrúgunni.
Síðan hafa rannsóknarmenn
undir forustu Eugene Bonifay
frá Stéingervingafræði stofnun
inni í París grafið nærri fjórt-
án metra niður gegnum hellis-
gólfið og fundið þar merki um
elda af mannavöldum — leifar
af viðarkolum og ösku, steina
sem sprungið hafa í eldi og
fimm rauðleit eldstæði allt að
einn meter í þvermál. Byrjun-
arathuganir á botnfalli ogstein
gervingum dýra, þar á meðal
frumúlfa, vígtenntra katta og
annarra útdauðra dýrategunda
henda til þess aö eldarnir sem
brunnu í Durance-dalnum séu
um 750.000 ára gamlir.
Bonifay hefur ekki til þessa
fundið steingervinga af verum
þeim, sem þessa elda kveiktu.
En af leifum frá öðrum upp-
graftarsvæðum má ætla að þær
hafi verið frumgerðir Homo Er
ectus, fyrstu tegundar sem al-
mennt er viðurkennd sem
mannvera.
Homo Erectus hefur varla
veríð mjög álitlegur. Hann
hafði framskagandi hrúnir,
mjög flatt nef, skáhallt enni og
gilda kjálka. Hinsvegar hefur
höfuðkúpa hans rúmað all álit
Iegan heila, allt frá 775 upp í
1200 rúmsentímetra að stærð,
sem setur hann vel innfyrir
lægri vitsmunatakmörk tuttug-
ustualdar mannsins. Hann var
150 sent’imetrar á hæð og gekk
uppréttur og hann notaði ýmis
verkfæri til að höggva, skera
og skafa, auk eldsins.
Steingervlngar sem fundizt
hafa í Olduvai gjánni í Tanz-
aníu, en þar er eitt auöugasta
fornleifasvæði héimsins, benda
til þess að einstaklingar af
þessu kyni séu upprunnir í
Austur-Afríku fyrir milljón ár
um en hafi skömmu síðar byrj-
að að leita norður á bóginn.
Ástæðan til flutn’ings þeirra cfr
óljós. Um matarskort var vissu
lega ekki að ræða, þar eð
gnægð veiðidýra var þá um
alla Afriku eins mikil og hún
er nú aðeins á auðugustu veiði
svæðunum. Þetta var tilviljana
kennd framvinda, ef til vill af-
leiðing hinnar velþekktu hvat-
ar, að vilja fara eitthvað annað,
helzt þangað sem enginn hefði
áður komið. Hópar 25-50 ein-