Lesbók Morgunblaðsins - 01.06.1969, Síða 7

vannimgs, hiýtur að verða fyrir
vonibrigðuim.
Saml er þróunin sú, að marg-
ir kjósa að láta rétta sér allt
upp í hendumar; kjósa að
'horfa gagnrýnisiaust á hvað
eina, sean berst í hendur þeirra
fyrirhafnariaust. Þá »r áreynsl
an viB að velja og hafna úr
sogunni, og þó flestir telji það
gruindvallaratriði ails frelsis,
eru aðrir sœlir og ánægðir að
sleppa við ómakið. Af þessu
sézt, að hin æðstu verðmæti
eins og frelsi til að velja og
hafna, eru ekki öllum jafn mik-
ils virði.
Það verður að teljast til
staðreynda, að lífsgleðin á jafn
oft samleið með fátæktinni sem
rikidæminu. Einhver mundi
segja, að skaparinn leggi líkn
með þraut. Skáldin hafa brugð-
ið upp ódauðlegum myndum af
snauðu alþýðufólki, er átti í
brjósti sínu hirna söonu nægju-
semi, sem er grundvöllur þess
að geta glaðzt yfir litlu.
Halldór Laxness hefur ber-
sýnilega mætur á sltku fólki.
I þess hópi eru til dæmis Bjöm
í Brekku'koti, Steinar í Hlíð
undir Steinahlíðum, pressarinn
í Dúfnavaizlunnii, séra Jón
prímuis í KristnilhaiLdi undir
Jökli og skáldið Ólafur Kára-
son, Ljósvikingur. í upphafi
fjórðu bókar um Ljósvíkingin'n,
sem ber heitið „Fegurð himins“,
segir frá því er skáldið rangl-
ar einsarmaH meíSfram gljúfrum
og kemur á afskekktan bæ í
jökulkróki. Þar búa gömul
hjón; þeim hetfuir orðið sextán
barna auðið og þau komin á
tvist og bast, „utan þessar tvær
stúlkur, önnur líkamlega far-
lama, hin siðferðilega. Helm-
ingur hafði dáið á æskiuskeiði,
■nokkrir sona þeirra týnst í sjó,
sum höfðu reist bú á fjarlæg-
um stöðum. Gömlu hjónin kom-
ust hæst upp i tvær kýr og
tuttugu ær.“
Þarna rí-kti hin fullkomina sátt
við lífið og forlögin, sú sátt
sem enga kröfu gerir framar.
Þau uimgengust atmboð sín og
búsihluti með virðingu; þrátt
fyrir allt skilur maður á sög-
unni, að á þessum bæ ríkti hin
sanna velmegun, sem þakkar
forsjóninni fyrir hvern dag
með útsýni til jökuLsins. Meira
þurfti ekki þar; „Þau litu á
ævi sína sem talandi dæmi þess
'hvernig guðinin anm mönmun-
um og er þeiim hollur.“
6
1lútímafólk les gjarnan
sögur af þessu tagi sér til á-
nægju, en trúir naumast í al-
vöru, að þær geti átt sér stað
og Skilur ekiki hjónin á bæniuim
við jökulinn fremur en ind-
verska fakíra.
Það er eftirtektarvei't, að hin
ir áþreifanlegu hlutir eru einna
helzt taldir eftirsóknarverðir.
Húsmóðurina dreymir uim áð
eignast stálbnífapör fyrir tólf,
hálstnen eða grilkvfn. Bóndann
dreymir ef til vill um nýja
veiðistöng eða hraðbát með
Johnson utantoorðsmótor. Að
vísu leggja fáeinir sérvitring-
ar á sig málanám í tungumála-
skóluim, svo dæmi sé nefnt, en
það heyrir nánast til undan-
tekningum, að sjálfsmáim eða
eigin fullkomniun sé á óskalist-
anum. Lífshamingjan á að
veitast með því að stafla ut-
anium sig allskonar hlutum, en
tízka og svokallaðar framfar-
ir eiga sinin hlut í því, að frem-
ur vex á óskalistanum en hitt.
Að vísu hafa menn heyrt því
fleygt, að menntun sé bezta
fjárfestingin og að það væri
betra að viinna minni eftirvimnu
og hafa þess í stað tíma til að
lesa fagurbófcmemmtir í stað
þess að geta keypt eittbvað
hinna eftirsóknarverðu og for-
gengilegu hliuta. Fáir taka þess
konar leiðbeiningar alvarlega
og íslendingar hafa þar enga
sérstöðu. í hinum vestræna
heimi iðnvæðingar og neizlu,
verður auglýsingaflóðið sem
einskonar heilaþvottur. Þar eru
engin grið gefin, ekkert tæki-
færi látið ónotað og markmið-
ið er jafnt að skapa nýjar þarf-
ir eins og að hamra á þeim
þekktu.
Maður flettir blöðusm og
timaritum, hlustar á útvarp og
fylgist með sjónvarpi. Allsstað-
ar srtendur og hljómar með
sannfærinigarkrafti trúboðsins,
að lífsgleðin og hamingjan eru
fólgin í „bezta hvildarstólnium
á markaðnuim", eða Buick Sky-
lark Super SST 1969 eða sum-
arauka „á hinni óviðjafinan-
legu Costa del Sol.“
Enrginn sér nokknmtíma aug-
lýsingu þess efmis, að morgun-
atusnd í laiugumum hreœá marai,
að gað sé ómakisins virði að
ganga um fjörumar á Álfta-
nesi eða lesa Kvöldræður séra
Magnúsar Helgasonar. Öllu aug
lýsingahugviti er stefnt að
sama marki: Að meðul lífshatn-
ingjunnar séu utanaðkomandi.
Lífið snýst meira og mirnna um
að höndla þessi meðul. En þeim
mun færri hafa tíma til að eiga
xólegar sLundir með sjálfum
sér, sjá fíöl vaxa í túni og
báru brotna við grýtta strönd.
N-
1 ” utimafolk undrast stor-
lega, að afar okkar og ömmiur
skyldu líta glaðan dag í þrot-
lausum erfiðieikum og vanþrþ-
un á okkar mælikvarða. Við
trúum því naumast, að meati
hafi hlegið dátt í vonlausri
baráttunni Slikt þarf þó varla
að efast um. í fyrsta lagi höfðu
menn þá enga skáixi viðmiðun
og allir voru á sama háti í basl-
inu. I öðru iagi er mannfólk-
inu gefin mákalaus aðlögunar-
hæfni, sem gerir bágindin oft
bærileg samkvæmt málsfliætt-
inqjun, að svo má illu venjast
að gott þyki Á sama hétt mætti
segja, að svo má góðu vemjast
að þunnur kostur þyki. Gæti
það sæmilega hljóðað sem yfir-
skrift fyrir alla okkar nýríku
kröfugerð.
í velferðarþjóðíélagi sjö-
unda áratugsins höfum við að
mirmsta kosti allskýra vhðmið-
un við fortíðina og vítum, að
ólifcu er samam að jafna Ég
nenni ekki að telja upp þær
breyíingar, sem orðið hafa firá
því bæmdaþjóðfélagið söng sitt
siðasta vers. Það yrði of langt
máL Og allir þekkja þá sögu.
Samt er naumast hægt að
segja, að sú viðmiðun sé nein-
um gleðiefni, að minmsia kosti
göngum við ekki syngjamdi um
götur og torg i fögnuði yfir á-
viimingnum. Aftur á móti
fininst mörgum raumalegt, að
bagvöxturinn er hægfara líkl
og græm nálin á þumru og
köldu vori. Því til sömnumar
segj a menn sögur af launa-
kjörum lækna í Svíþjóð og vís-
imdaman.na í Bandaríkjumum.
Sumir hafa ieitað á hima
grænu haga og eru harla á-
nægðir með þamini ávinmimg, sem
talinn verður í beinlhörðum
peningum. Aðrir minna á klár-
imm, er sækir þamgað sem hanm
er kvaidastur. Þeir hafma er-
lemdum gylliboðúm til að geta
ílenzt meðal gamalla kummingja,
talað móðunmálið og látið böm
in verða íslemdinga. Það sýmir
emnþá einu sin'iú, að fleira tel-
ur á vogina en laumauimslagið
eitt. Við erum þá enn kornin
að gangverki lifsgleðinmar.
Hvaða leyndardóimar halda því
gangandi, þegar öllu er á botn-
inn hvolft?
Partur af gangverki lifsgleð-
ininar er U’mfhverfið og fólkið
sem við höfam sammeyti við frá
degi til dags. Þar sækjast sér
um líkir, emda hefar það verið
«i okkur sagt, að við leitum
uppi lamdanm á erlemdri gruneL
Bandarísk menin'takoma, sem
nam hér við Háskólaram, kvart-
aði sáriega yfir því í blaða-
grein, að eriendu námsfólki við
Háskólamm hafi verið sýnt mik-
ið tómlæti. Hemni farnmst ísJemd
ingarnir halda hópinn full fast.
S
A.ðkomufólk veitir eftir-
tekt, að íslemdimgar eru jafm-
am þumgbúmir ásýndum. Þeir
bera það ógjarnan utam á sér,
ef þeirn er glatt í simmi.
Fóllkið á götum Reykjavíkur
sýmist maumast eiga skemmti-
legar stumdir í væmdum, ef
dæma má eftir útliti þess. í
gleðihúsum borgarimmar er
drukkið og dansað, em gleðim
virðist oft hafa brugðið sér frá.
í gömlu erimdi segir:
„Gakktu hægt um gleðinmax
dyr, og gá að þér — emgimm
veit síma ævima fyrr em öll er.“
Islemdimgar gamga sammarlega
hægt um gleðmmar dyr í dag-
legu lífi sinu. Þe-si gamla heim-
speki er skelfilega leiðinleg, em.
hefur kammiski reymzt hentug í
þrengingum aldamma. Þó voru
þeir til sem aðlhyllhust hið gagn
stæða: „Hæ trölluim. á meðan
við tórum.“ En þeir vomu
og eru enm í mimmihluta.
í fornsögum segir aif hetj-
irai, sem hvorki létu sér bregða
við sár né bama. Þeir drógu
örima úr hjarta sér með kald-
hæðmislegum uimmælum likt og
Þorjmóðui- Kolbrúnarskáld á
Stiklastöðuim. Það þótti karl-
mennska og dyggð að láta eng-
an sjá, hvort manmi likaði bet-
ur eða ver. Ég hef grun um að
þessi garpkynjaða afstaða VJk
ingaaldar hafi lemgi haldið
velli; mikið ef ekki eknir eitt-
hvað eftir af hemmi exm. Lífs-
hkoðun lamdans hefur líka mót-
azt af skiamm d eg ismyrkrinu Og
þeirri vissu fram á þessa öld
að betri lifsikjör voru aðeins til
í ævintýrum. Einhversstaðár
segir; „HLaikkaðu aldrei til
neimis, þá verður þú heldur
ekki fyrir vonbrigðum."
Þessi afstaða hafnar lífsgleð-
inni og staðtoæfir að von urn
eitthvað betra sé blekking. í
rauninná er þetta andlegt með-
al til að koma í veg fyrir eftir-
köst tálvonarinnar.
9
V
» eJferðarþjóðfélagið á að
tryggja okkur fyrir flestu af
þvi, sesn gat komið öfum okk-
ar og ömmutn á kaldam klaka.
Þ-að aetti að vera óhætt að líta
framaní sóiina og anda léttara,
jafmvel óhætt að gera sér von-
ir án þess að það hafi í för
með sér ofttjákvæmilegam sárs-
auka.
Þeir menn eru enm til, sem
liðu sult í uppvexti sínum og
framan af öldimmi gat það kom-
ið fyrir að þreyttuan ferðalömg-
irai væri útftiýst af hreinum
fátæktarástæðum. Nú söfmurat
við fié handa þeiim vanþróuðú
suður í Afríku og látum hof-
mammlega af hemdi rakna. Fá-
tæktim gerir menn hairðbrjósita;
aftur á móti veitist flestum auð-
Frarnh. á bls. 15
1 júní 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7