Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1970, Blaðsíða 2

sig hafa fundið hinn fullkomna
lífsförunaut, en hann var utan
seilingar eins og fyrri daginn.
Hann grátbað vin sinn
Wilkie Collins að koma á brott
með sér og sagði „ . . . hvert
sem er . . . til að sjá eitthvað
eða allt. Ég verð að komast frá
sjálfum mér . . . eymd mín er
ólýsanleg." Næstu daga á
eftir þaut Dickens upp um fjöll
og firnindi og Collins móður
og másandi á eftir honum.
Dickens var heillaður af því
að klífa fjöll; helzt í úrhellis
rigningu og hvassviðri. Veð-
urofsinn virtist hafa svalandi
áhrif á ofsafengnar tilfinning
ar hans.
mnðu>' >cinni ng systrum.
sinnum fóstur. Dickens kenndi
henni um allt saman og velti
því jafnvel fyrir sér að láta
gera á sér aðgerð til að koma
í veg fyrir frekari fjölgun.
Hann sagði vinum sínum, að
hann teldi að hann hefði lagt
sinn skerf af mörkum til að
fjölga þjóðinni.
f>ó að vofa Mariu Beadnell
hefði nú verið kveðin niður
fyrir fullt og fast, var eirðar-
leysi hans og óánægja ekki þar
með úr sögunni. Aftur á móti
fór vegur hans sem rithöfund-
ar stöðugt vaxandi og var þó
ærinn fyrir. Sögur hans birt-
ust sem framhaldssögur í
Household Words við miklar
vinsældir. Hann fékk vin sinn
og vildarmann Wilke Collins til
að skrifa leikritið The Frozen
Deep og hjálpaði honuim síðar
við að endurskrifa það.
Dickens átti að leika von-
svikna biðilinn í leikritinu og
hann gekk ákaflega mikið upp
í því. Leikritið var frumsýnt 6.
janúar 1857. Áhorfendur há-
grétu í dauðasenunni, sýningin
var hinn mesti sigur fyrir þá
báða Collins og Dickens. En
brátt sótti í sama horfið með
sálarókyrrð rithöfundarins. En
það er til marks um, hve vegur
hans var mikill, að The Froz-
en Deep var leikið í konungs-
höllinni fyrir Viktoríu drottn-
ingu, Albert prins og Belgíu-
konung, sem þá var í heim-
sókn í Bretlandi. í hléinu ósk-
aði drottning eftir að fá að
heilsa upp á Dickens, en hann
lét sig ekki muna um að hafna
því og bar því við að hann
væri í gervi. Eins og flest ann-
að sem hann fékkst við vakti
leiksýníngin hina mestu athygli
og hann fékk boð um að koma
með leikinn til Manchester og
sýna þar. Sá atburður varð til
að marka þáttaskil í lífi hans.
Hann bað um að fá aðstoð-
armann, meðan hann var að
kynnast hljómburði í leikhús-
inu í Manchester. Mælt var
með frú Francis Ternan. Hún
var vinsæl leikkona og átti
tvær dætur, er voru að stíga
sín fyrstu skref á sviðinu um
þær mundir. Þær voru María
og Ellen Ternan. Því er hald-
ið fram, að Dickens hafi séð
Ellen nokkru áður og hann
hafi sjálfur lagt drög að Man-
chesterferðinni að eigin frum-
kvæði. En hvað sem því líður;
þarna í Manchester varð hann
ástfanginn af Ellen Ternan.
Þeir sem ekki vissu betur,
héldu að það væri Maria, syst-
ir hennar. Maria lék Klöru og
grét svo hemjulaust, þegar
Dickens „gaf upp andann“ í
örmum hennar, að Dickens
hvíslaði að henni og reyndi að
hughreysta hana. „Væna mín“
hvíslaði hann „reyndu að hafa
stjórn á þér. Eftir tvær mín-
útur er þetta um garð gengið.“
Hann sagði síðar „Það lá við
að ég drukknaði í táraflóð-
inu.“ Ekki voru tök á að hafa
nema fáeinar sýningar að
þessu sinni og Dickens hélt á
brott frá Manchester.
Flestir aðrir hefðu kært sig
kollótta þótt þeir hefðu orðið
ástfangnir af stúlku, sem var
nær tuttugu og fimm árum
yngri. En með Dickens gegndi
öðru máli. Hann var maður
mikilla öfga og skyndihrifa og
miklaði jafnan hvern atburð
fyrir sér, hvort sem var í
einkalifinu eða á öðrum vett-
vangi. Og því er hægur vandi
að imynda sér, að þetta varð
honum mikið áfall. Hann taldi
Catherine var svo erfið í
sambúð, að hans dómi, um þess-
ar mundir, að honum var um
megn að sofa í sama herbergi
og lét vinnukonuna setja upp
rúmstæði í búningsherbergi
hans. Hann var orðinn hund-
leiður á fjölskyldu sinni og
hvað eftir annað reis hann úr
rekkju klukkan tvö að nóttu
og arkaði af stað til Gad Hill,
sveitaseturs síns, sem var í
þrjátíu mílna fjarlægð. Að
lokum skipaði hann svo fyrir,
að hann myndi ekki koma aft-
ur til Tavistock House, fyrr
en konan og börnin væru far-
in þaðan.
En engu að síður var hann
bundinn Catherine, því að á
þessum tíma var skilnaður
ákaflega erfiður og reyndar
óhugsandi. Að vísu voru nokk
ur líkindi til þess að nýju
hjónaskilnaðarlögin kæmust
gegnum þingið áður en langt
um liði. En það breytti því
ekki að hann gæti ekki sótt um
skilnað frá Catherine. Cathe-
rine yrði að sækja um skilnað-
inn og gefa honum hjúskapar-
brot að sök. Fyrir hvern
venjulegan mann var það
óbærilegt, en fyrir Dickens
gersamlega fráleitt.
Þetta vonleysi, sennilega
blandið sektarkennd, gerði það
að verkum, að hann var sífellt
að reyna að afsaka og réttlæta
framkomu sína. Hann sagði:
„Catherine er eina manneskj-
an sem ég hef þekkt og hef ekki
getað lynt við.“ Tíu börn og
tuttugu ára sambúð var
gleymt á stundinni. Hann
kvartaði sáran yfir Catherine
við vin sinn De la Rue, sem
einnig var kunnugur Cathe-
rine. Hann sagði í bréfi: „Mér
gengur ekki betur en fyrri
daginn að lynda við ákveðinn
kvenmann . . . sönnu nær væri
að segja að það gangi verr.
Hún getur heldur ekki sætt sig
við sjálfa sig. Hún hefur verið
sjúklega afbrýðisöm og hefur
aflað sér órækra sannana þess
að ég hafi haft náin kynni af
að minnsta kosti fimmtán þús-
und konum.“ Svo bætir Dick-
ens við: „ég vona að þér virð-
ið mig fyrir þessa geysilega
miklu reynslu."
Kannski hefur Catherine ver
ið þunglynd að eðlisfari og
jafnvel stirð í skapi, en þrátt
fyrir að Dickens væri elskað-
aður og virtur rithöfundur er
ekki nokkur vafi á að sem eig-
inmaður var hann á þessum ár-
um algerlega óþolandi. Auk
þess var hann ekki að fara í
felur með óánægju sína og
ófullnægju og hjá því varð
heldur elcki komizt að hún
fengi að vita um þann ástar-
hug, sem hann bar til Ellen
Teman.
í næsta leikriti, sem Dick-
ens lék í, fékk hann Ellen
Teman í hendur eitt aðalhlut-
verkið og léku þau þar saman.
Dickens lék John frænda, sem
verður ástfanginn af Ellen. Á
18. afmælisdegi hennar biður
hann hana að giftast sér. Það
hefur varla farið framhjá
Catherine, að hér hefur engin
tilviljun verið að verki. Dick-
ens lét síðan smíða dýrindis
demantshálsmen og ætlaði að
senda það til Ellen, en fyrir
misgáning var Catherine fært
það. Yarla er því að undra,
þótt hana hafi grunað það
versta en ásakanir hennar
urðu til þess eins að æsa Dick-
ens enn upp gegn henni. Dótt-
irin Katey heyrði móður sína
gráta og fór inn til hennar.
Móðirin sat þá við snyrtiborð
sitt og var að búa sig til að
fara í heimsókn til Ellen. Dick-
ens hafði krafizt þess, að hún
gerði það til að ganga úr
skugga um að Ellen væri sak-
laus af áburðinum. „Þú ferð
ekki fet,“ sagði Katey við móð-
ur sína, en Catherine fór samt.
Katey skrifaði siðar um þessa
för móður sinnar og lýsti því
viðurstyggilega andrúmslofti,
sem hún sagði að hefði ríkt á
heimilinu þessa mánuði. „Faðir
minn skeytti ekki hætis hót
um liðan okkar. Aðeins grillur
hans og ímyndaðar þrengingar
komust að í huga hans. Ég get
ekki lýst því, hvernig heimil-
islífið var hjá okkur um þess-
ar mundir.“
Ekki er út af fyrir sig
ástæða til að draga í efa, að
samband Dickens og Ellen
Ternan hafi verið „vináttusam-
band“, eins og hann hélt fram
— að minnsta kosti þá.
Þegar hann heyrði, að Hog-
arthfjölskyldan hefði dreift
þeim sögum um sig, að hann
hefði verið konu sinni ótrúr,
gaus reiði hans upp að nýju.
Því hafði verið komið í kring,
að Catherine fengi sérstakt
hús til íbúðar og 600 pund ár-
lega. Nú neitaði hann að hún
fengi eyri, nema því aðeins, að
Hogarthfjölskyldan gæfi út yf-
irlýsingu, þar sem fyrri stað-
hæfingar væru bornar til
baka. Móðir Catherine þybbað-
ist við í hálfan mánuð, en fjár-
málavit hennar bar hærri hlut
og þann 29. maí 1858 skrifaði
hún undir plagg þess efnis, að
allar sögusagnir um að Dick-
ens hefði verið konu sinni
ótrúr væru úr lausu lofti
gripnar.
En samt var Dickens ekki
rótt, og fannst ekki nóg að
gert. Hann taldi sig einnig
þurfa að gefa út orðsendingu.
Á forsíðu Household Words
birti hann því illyrta yfirlýs-
ingu þann 13. júní, þar sem
hann segir allar slíkar gróu-
sögur sprottnar af þeim hvöt-
um einum að eyðileggja mann-
orð saklausrar stúlku. Vitað er
að Forster, vinur hans, var
stórlega andvígur þessari ráð-
stöfun.
— Allt, sem uim máig hefur
verið sagt í þessu efni, hefur
verið rangtúlkað og lagt út á
versta veg, af algeru miskunn-
arleysi. Ekki hafa þetta ein-
vörðungu verið rangtúlkanir,
heldur beinlínis falsanir og
staðlausir stafir . . . ekki hef-
ur þessi orðasveimur aðeins
bitnað á mér, heldur og á þeim,
sem mér standa næstir og eru
hjartfólgnastir. Ég lýsi því
hér með yfir . . . ég sver og
sárt við legg, að ekkert af
þeim gróusögum, sem á kreiki
eru um mig og mína, hafa við
rök að styðjast. Sá sem leyfir
sér að hafa þessar sögur eftir
upp frá þessu, hann viti það
sjálfur, að hann fer með lygi-
mál... —
Dickens sendi yfirlýsinguna
til fjölda blaða. Sum birtu
hana, önnur ekki. Mest áfallið
í sambandi við það var að
hans eigin útgefandi neitaði að
birta yfirlýsinguna í Punch og
varð það til þess að hann hætti
að skrifa í ritið og hóf útgáfu
nýs rits, sem hann kallaði All
the Year Around. í fyrsta hefti
þess birtist kafli úr bókinni A
Tale of Two Cities og síðar
Women in White eftir Wilkie
Collins. Áður en langur tími
hafði liðið var útbreiðsla rits-
ins arðin svo mikil, að þrjú
hundruð þúsund eintök seldust
vikulega.
En hafi Dickens með yfirlýs-
ingu sinni ætlað að kveða nið-
ur sögurnar um samband hans
og Ellen Ternan hlýtur hann
að hafa orðið fyrir vonbrigð-
um, því að þær höfðu skiljan-
lega þau áhrif að nú var ekki
um annað talað. Hvar sem tveir
menn eða fleiri komu saman
var ekki talað um annað en
einkalíf rithöfundarins, og hafð
ar uppi bollaleggingar fram og
aftur. Aldrei höfðu Lundúna-
búar fengið annað eins góð-
meti til að smjatta á. Og ekki
bætti það úr skák, þegar sú
saga barst út eins og eldur í
sinu að Dickens stæði í ósið-
legu sambandi við mágkonu
sína, Georginu.
Vinur Dickens reyndi að
leiðrétta þetta en tókst óhönd-
uglega: „Það er ekki rétt, það
sé mágkona hans. Hún er leik-
kona.“ Þetta var eflaust gert í
góðri meiningu, en mjög kóln-
aði vinátta þeirra Dickens og
hans á eftir.
Dickens hafði gert aðra yfir-
lýsingu og komið henni til um-
boðsmanns síns og beðið hann
að birta hana síðar og ef nauð-
syn krefði. Eins og við var að
búast barst sú yfirlýsing eftir
krókaleiðum inn á ritstjórnar-
skrifstofur The New York
Tribune og þaðan aftur til
brezkra blaða, sem að sjálf-
sögðu tóku málið upp að nýju
og skrifuðu nú um það af ólíkt
meiri hreinskilni en áður. Eftir
að hafa farið lofsamlegum orð-
um um mágkonu sína Georginu
fyrir að annast heimili hans og
börn árum saman bætti Dick-
ens við:
„Hvað konu mína varðar, get
ég ekki látið þess ógetið,
hversu furðuleg hún er í eðli
sínu, sem sést meðal annars á
því, að hún hefur jafnan kom-
ið gæzlu og umönnun barna
okkar á annarra hendur.
Nokkur undanfarin ár hefur
kona mín gefið til kynna, að
henni hentaði betur að flytja
frá mér, þar sem hún á við
alls kyns andlega erfiðleika að
etja, og telur sig ekki geta
uppfyllt þær kröfur, sem til
eiginkonu eru gerðar. Tvær
andstyggilegar mannverur hafa
reynt að notfæra sér þetta til
að tengja nafn mitt ungri
stúlku, sem ég met mikils og
Fraimihald á bls. 10.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
8. marz 1070