Lesbók Morgunblaðsins - 05.04.1970, Blaðsíða 9

og fremst tvær orsakir. í fyrsta
lagi hiiiar miklu fjarlægðir
innan prestakallsins og erfiðu
eamgöngur. Á sumrin taki
messuferð allt upp í 15 tíma,
á veturna allt að 5 dögum. í
prestakallinu séu 15 ár og
sumar þeirra alltaf, sumar
stundum, ófærar vetur vor og
haust.
í öðru lagi séu áhrif sr.
Erlends á sióknarfólk sitt
minni en efni standa til vegna
þess hve fátækur hann sé og
lítilsmegandi í efnalegu tilliti,
en bændur séu margir fjárrík-
ir og vel efnum búnir. En
biskup hvetur prest til að láta
meira til sín taka til þess að
koma á betri uppfræðslu ung-
dómsins og halda helgi hvíld-
ardagsins í heiðri. —
í aldarfjórðung var sr.
Erlendur prestur í Hofteigi.
En ekki rættist úr með efna-
haginn. í bréfi til biskups, 21.
apríl 1786, ber hann sig ákaf-
lega illa. Hingað til hafi hann
barist eftir mætti en biður nú
auðmjúklega að sér megi veit-
ast hjálp „framar öðrum í þess-
um parti, þar ég hefi 5 skyldu-
órnagia og veiikia kioniu yfir
hverju ég veit ei að neinn
minna meðbræðra þurfi að
kvarta”. Ekki kveðst hann þó
iskrifa þetta vegna þess hann
sjái ofsjónum yfir öðrum held-
ur af þvl að neyðin kalli að.
„Guð er sannleikans Guð og
hann vill að það, sem gefið er
til fátækustu prestanna á ís-
landi það skuli eftir jöfnuði
útdeilast.”
Á útmánuðum 1790 gríp-
ur svo sr. Erlendur til þess
ráðs, sem mun hafa verið fá-
títt um embættismenn, jafnvel
á þetssum erfiðleilka árum, þótt
ekki sé það máske dæmalaust.
Hann tekur sig upp og ferð-
ast alla leið til Reykjavíkur í
eins konar fjáröflunarferð og
verður allvel ágengt eins og
annars staðar kemur fram í
þessari grein.
Ekki er nú vitað hvaða dag
Hofteigsprestur hóf þessa reisu
sína en heim kom hann 17.
marz eftir „langa mæðu en
lukkulega reisu á hverri Guð
frelsaði mig úr dauðans kverk-
um þann 26. febrúar í því
ógnarveðri á Breiðamerkur-
sandi,” og heim kominn „naut
ég þeirrar gleði, að sjá alla
miínia og allar miniar sikiepniur
lifðu í góðum hamsi, því vetr-
arfæri hefur hér eitt allra
bezta verið”, eins og hann orð-
ar það í bréfi til biiskups sem
hann ritar á pálmasunnudag,
28. marz 1790. — Með því bréfi
sendir hann biskupi nákvæma
skrá yfir allar tekjur og öll
útgjöld ferðarinnar. Er skráin
ásamt nokkrum skýringum birt
með þessari grein.
Tekjurnar af ferðinni, að
frádregnum kostnaði, urðu eins
og sr. Erlendur greinir frá í
skýrslu sinni alls 69 rd. 10 sk.
Af verði hestsins (6 rd. 38
sk.), sem sr. Erlendur keypti
í ferðinni má gera sér nokkra
grein fyrir hvað hann hafði
upp úr henni í nútíma krón-
um.
En enda þótt eittihvað hafi
máske greiðst úr um efnahag-
inn með tekjunum af Reykja-
víkurreisunni bera bréf sr.
Erlends til biskups vott um
alvarlegar áhyggjur Hofteigs-
klerksins, sem stappar nærri
andlegri vesöld eða jafnvel
geðveilu. Einu einkabréfi hans
svarar herra biskup 1795 m.a.
á þessa leið:
„Upp á yðar prívat-bréf um
yðar sálarástand hef ég því
minna að svara sem slíkt efni
upplýsist lítið eður ekkert með
bréfi hversu langt sem væri.
Mitt ráð er, að þér biðjið
iðulega til Guðs með staðfastri
æfingu að fela yður hans for-
sjón á vald og gjörsamlega
undirkasta yður hans vilja,
fullviss um að allir hlutir þéna
þeim til bezta sinnis, sem hann
elska.
Minnist ætíð þess, að Guð
hefur gefið manninum þann
leiðtoga, sem maður má aldrei
tapa úr sigti — skynsemina —,
en þar á mót bannað að reiða
sig upp á drauma hverjir að
eru lygi naestir.”
En hvernig sem sr. Erlendur
hefur nú tekið þessum föður-
legu ráðleggingum biskups, þá
er það víst, að andlegur bagur
hans var oft erfiður ekki síður
en sá efnalegi. Hann segist
vera undarlegur og öðruvísi en
aðrir og ekki vilja vinna það
fyrir angið að verða nokkru
ríkari og hafa færri að skipta
sér af í.andlegan máta.
Um fjölskylduhagi Hofteigs-
klerksins er þess annars helst
að geta, að hann var tvíkvænt-
ur. Fyrri kona hans var prests-
dóttir frá Hofteigi, Helga Guð-
mundsdóttir. Hún var sögð „hóg
vær kona, dyggðarík og for-
stöndug.“ Hún dó 1776, af barns
förum, eftir 3ja ára hjónaband,
siárþreýð af síiniuim ektaimanni.
Hún var jarðsett undir hellu
þeirri, sem er fram af syðri
kirkjudyrakampi með þessari
grafskrift: H.G. vivit 1776 E.G.
Umbiðjast alúðlega eftirkom-
andi prestar á Hofteigi að
henni sé ei-gi rótað.
Eitt af börnum maddömu
Helgu og sr. Erlends var sr.
Guðmundur á Klippstað f. 1774,
d. 1853. Hann var „uindarlegur
í skapi og óviðfelldinn," segir í
Æviskrám.
Síðari kona síra Erlends var
líka austfirsk prest’sdóttir, Ragn
heiður Ólafsdóttir prests í
Kirkjubæ í Tungu Brynjólfs-
sonar. Meðal barna þeirra var
Helga kona Jóns Björnssonar
bóruda á Gilsá í Breiðdal. f>aiu
áttu 16. börn. Þar af femir tví
burar. Eitt af þeim var Jón
Austmann síðast prestur að Stöð
Sr. Erlendur hélt Hofteig í
25 ár, en hafði áður verið þar
2 ár kapilán tengdaföður síns.
En oftar en einu sinni fór hann
fram á það við biskup að sér
yrði veitt eitthvert betra brauð
og þá helst á Suðurlandi, m.a.
með tilliti til þess að þá væri
hægara fyrir sig að koma Guð-
mundi syni sínum í skóla. Þess
vegna þáði hann t.d. ekki að
taka Hof í Álftafirði er það
losnaði eftir sr. Eyjólf Teits-
son, „því ég er fátækur að taka
við niðurníddum stað og fúinni
kirkju, sem ©mga portion hefir
og antecessor kann ei vegna fá
tæktar upp bæta.“
Tímjnn líður fram undir alda-
mót. Á Kolfreyjustað var prest
ur sr. Björn Hallason, Ólafs-
sonar prests í Þingmúla. Hann
var fyrrúm hraustmenni mik-
ið en féll nú í slíkt heilsuleysi,
' að prófastur, sr. Jón Högnason
á Hólmum, taldi hann ófæran
til þjónustu og tók biskup, sem
þá var orðinn Geir Vídalín,
bréf prófasts þannig, að sr.
Björn „hafi formlega resigner-
að.“ Og enda þótt sr. Erlendur
sækti ekki formlega um Kol-
freyjustað leggur biskup til að
honum sé veitt brauðið þar sem
hann hafi , forestaaet sit Em-
bedie mied en rosværdiig Nidkær
hed og han har mied Flid dyrk-
et sine gode Gaver." Sr. Er-
lendi var því veittur Kolfreyju
staður 20. ágúst 1799.
Vorið eftir, þann 20. maí 1800,
tók svo prófasturinn, sr. Árni
Þorsteinsson í Kirkjubæ, út
stað og kirkju í Hofteigi ásamt
af hlutaðeigendum útkjörnum
sem granskningsmenn virðuleg-
ur hreppstjórinin mir. Finmiur
Guðmundsson á Skeggjastöðum
og bóndinn mr. Sigvaldi Eiríks
son á Hauksstöðum.
í úttektinni er kirkju og stað-
arhúsum ýtarlega lýst og virð-
ast þau yfirleitt í mjög viðun-
andi standi.
Kirkjan er 5 stafgólf öll und-
ir súð þiljuð til beggja stafna
með tvöföldu þili en til hliðar
einföldu, með fjalagólfi mest-
part sæmilegu utan vantar 2
aurstokka í framkirkjunni.
Altarið er nýgjört með gráðu
fyrir, nú innréttað í skápsformi
með hil'lum og hurð fyrir. Öll
er kirkjan nákvæmlega skoðuð
ásamt bókum hennar, gripum
og graftóluim.
í sjóði á kirkjan þá 55 rd. 76
sk. sem sá frávíkjandi prestur,
rigtuglega betalað hefur. Einn
ig er greint frá því, að sr. Er-
lendur hafi fyllilega staðið skil
á fríðum peningi, sem kirkj-
unmi til heyrði. Þá er sagt hvað
kirkjunni fylgdi í dauðum mun
um samkvæmt gömlum máldög-
um og vísitazium. En það voru:
3ja tunnu sár, 4 uppgeiið ker-
öld, 9 trog, 1 skjóla, 5 tré-sker-
borð, 2 kistuskrifli, 1 hægindi,
1 birða, 2 stofuborð, 2ja skjólna
ketill. Þetta var allt virt á 2
hundruð.
Upp í þetta svaraði sr. Er
lendur ýmsum búsgögnum, þ.á.
m. er 2ja skjólna eirketill, sem
vóg 8 pund og var metinn á 4
spesíudali eða eitt hundr. á
landsvísu, ennfr. 7 trog, 5 bið-
ur, eitt 2ja tunnu kerald, lag-
artunna og ker í jörðu, hvar
með viðkomandi er 'fullkoml.
ánægður.
Staðarhúsin — bærinn og pen
ingshús eru al'ls talin 17, flest
stæðileg hús og þurfa ekki
álag, sem sýnir að viðhald
þeirra hefur verið talið full-
nægjandi.
Vera sr. Erlends á Kolfreyju
stað var hvorki löng né honum
ánægjuleg. Sr. Björn átti að
halda hluta af tekjum brauðs-
inis til lífsuppeldis sér og sín-
um. Varð þeim prestunum þessi
tekjuskipting mjög að misklíðar
efni, enda sjálfsagt erfitt að
lifa á þeim rýru inntektum fyr-
ir báða.
Skrifuðu þeir báðir biskupi
og stiftamtmanni um mál sín,
,,og held ég,“ segir biskup í
bréfi til prófasts, dags. 9. marz
1801, „að þeir séu báðir skyni
skroppnir, þar sá fyrri (sr. Er-
lendur) vill nú afsegja sér Kol-
freyjuistað og fá aftur Hofteig,,
en hinn (sr. Björn) nú uppá-
stendur á kröftugasta máta
aldrei að hafa resignerað.“
Lyktaði iþessiu óveinjulega
brauðamáli svo, að sr. Erlendi
var veitt Stöð í Stöðivarfirði,
en sr. Björn fékk aftur sitt
gamla brauð.
En nú var komið að leiðar-
lokum því að eins og fyrr er
sagt fannst sr. Erlendur látinn
í flæðarmálinu við Eskifjarðar-
kaupstað þann 25. september
haustið 1803.
Um eftirlátnar eigur sr. Er-
lends skal svo þess getið, að
þ. 28. maí 1805 var prófastur-
inn á Hólmum staddur á Búð-
um „til að skipta þeim litlu fé-
munum, sem í sterbúi prestsins,
Framhald á bls. 15
5. apríl 1970 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9