Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1971, Qupperneq 3

Þó margir sagnfræðingar
okkar og leikmenn á því sviði,
hafi margt vel unnið, verður að
játa að báðir hópar hafa eytt
orku um of i bókstafsþræl-
dóm og baráttu við vindmill-
ur. Nú er t.d. svo komið, að
nær fullsannað virðist, að við
séum af engum komnir í ættir
fram! (þó 33. manni frá Þór-
ólfi smjör, gangi illa að trúa
því). Er ekki verið að strika
Egil skáld út af „þjóð
Skránni"? Og hvað um hann
Ingólf Arnarson? Líklega feng
ist þó samþykkt, að einhver
hafi fyrstur numið land í
Reykjavik, en ég trúi að nafn
þessa gamla, útiloki hann frá
heiðrinum, það sé svo sjald-
gæft i sögunum. En fyndist þér
ósennilegt, að þó drengurinn
hefði i bernsku verið „skírð-
ur“ öðru nafni af foreldrum, að
samtíðarmenn hans, eða afkom
endur, hefðu einmitt valið sæ-
hetju og frægðarmanni auk-
nefni af stofnunum Ing og
Hrólf? Væri Arnarson honum
ekki nokkuð verðugt einnig?
Hugsi þeir málið, er kynnt hafa
sér merkingu þessara orða til
foma. Við höfum dæmi um
auknefni og skáldanöfn, sem
algjörlega hafa hrakið frum-
nafn i gleymsku. Bóni prinz,
Sólon Islandus, Jón Trausti,
Þorsteinn Ojallandi, Steinn
Steinarr. Hins „rétta" nafns,
mætti þó reyna að leita meðal
afkomenda, nægi þetta nafn
ekki lengur.
En hvað um fræði Ara
fróða? Gætum við ekki orðið
sammála um, að ef um stórar
villur væri þar að ræða, þyrfti
það ekki að stafa af skorti á
heimildum, heldur lægju aðrar
orsakir að baki? Ég álít að
aaga, ekki sizt svo mikilsverð,
geymist hæglega 2—3 hundruð
ár, og þurfi ekki að fara nema
svo sem þriggja til fjögurra ætt
iiða á milli. (Sjá Axel Thor-
steinsson og þá feðga). Einnig
neita ég að trúa þeirri al-
mennu skoðun og fullyrðing,
að Islendingar hafi ekki haft
stoð að rittáknum fyrr en und-
ir 1200. Voru ekki rúnir not-
hæf rittákn? Var ekki bók
fræði fylgja kristni? Þekktu
ekki þessir menn þann hluta
kerfisins?
Það gleður mig, að fræði þín
renna stoðum undir „sann-
fræði" sagnanna. Þá grunn-
punkta, sem ég ætla að sanna,
þ.e. helztu persónur og
staðblæ. Ýmsir munu þó annað
halda við lestur þeirra. Ég tel
t.d. Sögu Bjarts í Sumarhús-
um, dagsanna Islendingasögu
síns tima. Er hún þó skáldsaga.
En hún er sönn þjóðlífsmynd
og full af táknum einnig, er
samtímamenn geta ráðið. En
það kann að taka á vitsmuni
sagnfræðinga eftir 1000 ár að
ráða þau og sanna nafn hetj-
unnar og ætt!
Það hlægir mjg að hugsa til
allra þeirra fræðirita, sem
skrifuð hefðu verið um ferð
Þórs til Otgarða-Loka, ef rit-
ari hennar hefði ekki verið svo
hugulsamur að birta ráðningu
hverrar gátu þar: Sigurvegari
í hlaupi var mannshugurinn.
„Thulinn" í homi Þórs, úthaf-
ið, og hin glímna kerling sjálf
ellin. Skilningurinn er faðir
skynsemi.
Þvi meir undrast ég kergju
nútímamanna að vtðurkenna
týndan hugmyndaheim, sem
mér er ijósara, að daglega tök-
um við okkur í munn orð og
taishætti þaðan, án þess að
vita tildrög. Þau nægja okkur
þó til tjáningar því menn skilja
nútimamerkinguna. Að kalla
mig „leirskáld" hittir í mark,
þó enginn muni skáldfíflahlut-
úr Eddu. Lygamörður, lokaráð.
Hver hugsar um forsögu?
Hvað er á seyði? „Við skuld-
um Asklepiosi hana.“ Rekjum
við orðtök siik til róta?
Og hugsa margir til þess, að
Kristur „samdi" auglýsinguna:
„Af ávöxtunum skuluð þið
þekkja þá,“ en ekki Silli og
Valdi?
Og við fremjum athafnir enn
í dag, án þess að hugsa um
hvers vegna: Af hverju bað
gömul kona mig ungan að
klippa alltaf neglur í þrennt,
en ekki í heilu lagi? Til hvers
stungu menn heima, steini upp
í munn nautgripa, er hausinn
hafði verið skorinn af? Til
hvers skáru menn þrjá skurði
i milta stórgripa? Hví hafa
menn skeifu undan hesti að
hamingjutákni, ekki nýja
skeifu? Og við mörkum okkur
krossi. Hugmyndaheimur fortíð
ar seilist ennþá víða inn í heim
nútíðEir.
Ég er ekki fræðimaður, en
les nokkuð, einnig fomsögur.
Ég álít þær flestar byggðar á
sannfræði í höfuðatriðum og
uppgröftur fornminja sanni
það nú þegar, og eigi eftir að
gjöra betur. Rit þin styðjá þá
skoðun og fylla þó ennþá meir
í eyður sögunnar. Ég hef
aldrei tekið bókstaflega sög
una um að Höskuldur Hvita-
nesgoði hafi búizt sparifötum
snemma dags og farið einn út á
akur að sá, leyft húskörlum að
sofa. En skýring þin færði mér
fullnægjandi syar. Gunnar og
Hallgerður hafa alltaf verið
hálfgert huldufólk í mínum aug
um. Þú fyllir einnig þá mynd
viðunandi.
En má ég spyrja þig að einu?
Er ekki viðurnefni Hallgerðar
mislestur eða pennaglöp?
„Langbrók." Hvað er það? Var
hún ekki kölluð Langbrok?
B.R'.O.K. Orðdð brok þýðir þétt-
an og hávaxinn votlendisgróð
ur, flóa og mýra, rauðbreisk-
ing. Var ekki konán sögð hár-
prúð? Gæti líkingin ekki stað-
izt í raunveruskilningi? En
brok þýðir einnig blöð klófífn
og hana sjáltfa. Fífa vex i vot-
lendi. Og enn þýðir orðið:
Noröanvindur. Þau tákn kannt
þú að ráða. Eru þá skiljanleg
rök fyrir nafninu: Langbrok?
Nú, innvigðum mönnum koma
ekki á óvart nöfnin: Karl hinn
skegglausi og taðskegglingar.
Hvað segir þú um það?
Ágæti fræðaþulur. Ég er með
þessu bréfi að segja þér hve
glaður ég er yfir verkum þin-
um, hversu margar spurningar
þau vekja og fjörga hugmynda
flug mitt. Heimspeki Brynjólfs
Bjarnasonar, um að tilvilj-
un sé ekki til, lögmál orsaka
og afleiðinga sé staðreynd,
gleður mig einnig og rennir
stoðum undir lifsskoðun mina
eins og fræði þín. Fræði Sveins
Víkings, um kirkjur á Islandi,
þykja mér merk og getur hann
þar vel í eyður sögu. Þessar
bækur og Vaxtarvonir Jakobs
Kristinssonar, já, og allar
minningabækumar og skáld
sögurnar um þessi jól, veita
mér sanna gleði og uppörvun.
Blindur er bóklaus maður.
Að siðustu: Ég vona að þú
haldir áfram á sömu braut, að
þér verði gert fjárhagslega
kleift að gefa verk þín út, að
fræðimenn 'ræði þau, hreki
rök þín eða viðurkenni gild,
eftir bezta viti og án fordóma,
því sanngjörn gagnrýni er
hverjum manni góð. Til þess
eru mínir likar ekki færir. En
mundu eitt. Sannleikurinn hef-
ur ekki eina stóra stólparót
eins og gulrófa. Hann hefur
trefjarætur, og þó maður finni
átta kann ein að leynast lengi.
Teldu þér aldrei trú um að þú
haíir fundið allt, þá heíur
þú einskis að leita lengur, og
átt þvi ekki vonina glöðu um
að finna. Þetta hefur hent of
marga fræðimenn, afleiðing-
ar þekkjum við á alltof mörg-
um sviðum fræða.
Með þökk og virðingu.
Um áramót 1970—71.
Kristján frá Djúpalæk.
Margrét
Jónsdóttir
MINNING
Jónas
Magnússon
frá
Stardal
Fæddur 24. júlí 1890.
Dáinn 12. ágúst 1970.
Horfimi er einn
af sjónarsviði,
sterkur maður
og stór í sniðum.
Höfðimgi sannur,
hetja í lund,
.minnisstæður
og af mörgum dáður.
Gekkst þú heill
að hverju starfi,
hiklaust ávallt,
en hvergi deigur,
ræktaðir land
og ruddir vegi
hvarvetna vel
til forystu fallinn.
Unnir þú ístands
fomu fræðum,
mannvit áttir
og mikið þrek.
Fróðari ýmsum,
er árum saman
skólabekk sátu
og skiluðu prófiun.
Hjartans þökk
fyrir hjálp í raunum,
örugga vináttu,
er aldrei brást;
margar góðar
og glaðar stundir
með eiginkonu,
— minni æskuvinu.
Lifðu nú sæll
í sölum heiðum
meðal garpa
og göfugmenna,
er Island hefur
um aldir borið.
Þar munt þú sess þinn
með sóma skipa.
10. jaruúax 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3