Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1971, Blaðsíða 9

Svana Valdemarsdóttir, kona Páls lieitins Aðalsteinssonar, í
Karðinnm lieima lijá sér. Kins or j>essi Krein öll ber með sér er
liún rituð áður en dauðinn kvaddi sér dyi-a 21. nóvember sl. að
Humstone Avenue nr. 10. Ilið fflaða bros húsfreyjunnar er nú
liorfið og l>að cr skusriri sorerarinnar yfir liessu húsi, sem var
svo hjart yfir í vnr, Þegar lífmikið fólk ferst í miðri önn, verða
umskiptin erfiðust jieim sem eftir lifa.
vexti, að eins og margir Islend
ingar, uppaldir á afskekktum
stöðum er ég íeiminn og upp-
burðarlítill, en á móti kemur að
ég er alinn upp við sjómennsku
þar sem kjarkurinn er æðsta
boðorð. Það geta á stundum
orðið hörð átök milli þessara
uppeldisþátta með sigrum og
ósigrum á víxl. Oftar en hitt
reyni ég að bjarga mér á lens-
inu, en fyrir kemur, að ég sé
enga björgunarvon í þeirri að-
ferð og bít á jaxlinn sný upp í
og keyri á fuilu í sjó og vind.
Ég var í þannig aðstöðu i um
rætt skipti, að ég gat ekki snú-
ið undan og þá ekki um annað
að gera en keyra uppí.
En það var fleira, en Heklu
og kvennaklúbbfundur, sem
steðjaði að.
Ég hafði lagt drög að viðtali
við John Burgess heimsfrægan
rithöfund um sjómennsku, en
hann er búsettur í grennd við
Ipswieh. Þennan morgun fékk
ég skilaboð um, að Burgess
vildi að ég kæmi síðar um dag
inn.
Ég segi þá við Pál Aðal-
steinsson, en hiá honum var ég
staddur á skrifstofunni í Bost
on Deep-Sea.
— Nú slapp ég billlega við
kvennaselskapinn.
Páll leit raunamæddur á mig
og sagði:
— Ég þekki þessar konur.
Þær hafa gert ráð fyrir, að þú
mættir hjá þeim í klúbbnum i
dag, og það skaltu gera, nema
þú ætlir að pakka niður og
fara á morgun.
Það varð að ráði að hringt
var aftur til John Burgess og
honum tilkynnt að þvi miður
gæti ég ekki mætt til að ræða
við hann um sjómennsku og
veiðitækni, þvi að ég ætti að
mæta í kvennaklúbb. Það var
Mclnnes einn af framkvæmda
stjórum Boston Deep-Sea, sem
talaði við þessa gömlu sjóuglu
og hann sagði að Burgess hefði
orðið alveg trítilóður og spurt
hvort það væri yfirleitt nokk-
ur ástæða til að tala við mann,
sem téti kvennaselskap sitja
fyrir viðtali við sig um sjó-
mennsku og þessu fylgdu
hæpnar athugasemdir um úr-
kynjun og leikarahátt hinna
yngri manna.. .
Ég varð að sitja uppi með
þetta í bili og sá ekki eftir því
. . . Það er gömul speki að
raunveruleikinn sé aldrei jafn-
bölvaður og kvíðinn og stund
um er það, að ýmislegt sem
menn kvíða mest verður þeim
ánægjulegast.
Húsmóðirin tók á móti mér
við útidyrnar, brosandi og
elskuleg að vanda og leiddi
mig til fremri stofu. í anddyr-
inu heyrði ég klið innan úr
húsinu. Ég hinkraði við í
fremri stofunni og gerði nokkr
ar jóka öndunaræfingar, sem
vinur minn, Óskar Friðbergs-
son kenndi mér fyrir löngu og
ég gríp jafnan til við jarðar-
farir og aðrar meiriháttar
Framh. á blis. 14
Ögn
um íslenzk
horn
Eftir Christian Westergaard
Nielsen, prófessor
Dr. phil. Chr. Westergárd-
Nilsen prófessor segir í
þessari grein frá íslenzkum
drykkjarhornum, sem eiga
það sammerkt með .íslenzk-
uim hajndrliltiuim, að saiga
þeirra er sérstæð og áhuga-
verð.
1 Árbók Listiðnaðarsafnsins
i Osló 1968—69 lýsir frú Elien-
Magerþy útskornu íslenzku
drykkjarhorni frá því um 1600,
sem Vinir Listiðnaðarsafnsins i
Osló keyptu á frjálsum mark-
aði árið 1950. Frú Magerþy
er kunn fyrir bækur sínar um
plöntuskreyti i íslenzkri tré-
skurðarlist, sem Árna Magnús-
sonar stofnunin hefur gefið út.
Hornið er 34 sentimetrar að
lengd, en stærsta þekkta ís-
lenzka drykkjarhornið er hins
vegar 86,5 sm. Samslunginn og
flókinn útskurðurinn er séris-
lenzkur, auðþekktur frá hand-
ritaskreytingum í íslenzkum
handritum frá 14. öld og siíðar,
sem á rætur að rekja til skraut
listar á Englandi og megin-
landi Evrópu á 12. öld.
Tvennar ristur á horninu
taka af allan vaía um uppruna
þess. Bókstafirnir eru hið sér-
kennandi íslenzka höfðaletur.
Neðri ristan er þannig: mines/
hom/heil: Minnishom, heill!
Efri ristuna les frú Magerþy
þanmiig: ail'lliot/ii/iír.ia/feir/siuo
ad/ei/m/?/a/uer, en svo und-
arlegt sem það kann að virð-
ast, er frúin í nokkrum vafa
um merkinguna, enda þótt
henni sé ljóst, að um sé að
ræða tvö hálf vísuorð með höf-
uðstöfum og rími. Lesháttur-
inn er ugglaust þessi: Alljótt i
illa fer, svo að ei má verr, og
merkingin er mjög auðsæ: „Al-
slæmur (ekki ,,forljótur“ eins
og frú Mageróy telur) verður
illur, svo að það (ástandið)
getur ekki orðið verra.“ Þetta
eru uppbyggiieg orð til þess,
sem reynir að drekkja sorgum
sínum yfir mótlæti heimsins í
huggunarríku innihaldi horns-
ins. Setningin er l'íklega fynd-
in umritun á þekktum máls-
hætti: „Allt er ljótt, sem illa
fer.“
íslenzk dryikkjarhorn eiga
sér sína eigin sögu engu siður
en t.d. islenzk handrit. Einn
þeirra fræðimanna, sem unnið
hefur að þvi að varpa ljósi á
þennan þátt sögunnar, er for-
seti íslands, dr. Kristján
Eldjárn, fyrvum þjóðminja-
vörður.
Drykkjarhornin eiga sér
langa sögu. Hana má m.a. lesa
i norrænni goðafræði, þar sem
kappdrykkju Þórs er lýst, en
einnig segir frá hornunum í há-
tiðarsamsætum víkinga. 1
skandinavísku löndunum þok-
uðu hornin snemma fyrir hrús-
unum, sem oft voru fagurlega
silfraðar, en á Islandi varð-
veittust þau — ásamt norræn-
um fornbókmenntum, rituðum á
skinn. Siðurinn að bergja af
hornum við festar og brúð-
kaup betra fólks var mjög út-
breiddur í pápisku og hélzt við
lýði langt fram á 18. öld, er
heittrúarstefnunni tókst að út-
rýma honum. Haglega silfur-
skreytt drykkjarlhorn voru
stöðutákn veraldlegra höfð-
ingja á 14. og 15. öld. En þessi
stöðutákn voru ekki óþekkt í
kaþólskum klaustrum og á ís-
lenzkum biskupsstölunum.
I hátíðarveizlum miðalda
tíðkaðist sá siður einnig með
munkum og prelátum, að
drekka skál Guðs föður, Guðs
sonar og Guðs anda heilags,
jómfrú Mariu og svo margra
dýrlinga sem verða mátti.
Þessi drykkja fór að sjálf-
sögðu virðulega fram, með við-
eigandi orðum og formálum. Og
varla mun nokkur miðaldadýr-
lingur hafa talizt móðgaður,
þótt hans væri minnzt í slíkri
skál við hátiðlegt tækifæri. Frá
eigin ævi þekktu þeir vel til
heilbrigðs þorsta, sem leiddi af
miklu saltmeti þeirrar tiðar.
Þessum sið hefur líka verið
við haldið fram á okkar daga,
er islenzkir stúdentar drekka í
minningu heilags Þorláks (dá-
inn 23. des. 1193) daginn fyrir
aðfangadag.
Á biskupssetrinu á Hólum
voru þrettán silfurslegin horn
1374 og -96 og í Skálholti voru
sautján silfurslegin horn árið
1548 og eitt koparslegið, árið
1674 voru þau átján og
sautján 1698.
íslenzk drykkjarhom lentu
oft á hrakningi — engu síður
en íslenzk handrit. Mörg hafa
ugglaust glatazt, en þó er vit-
að um 25 til 30 á söfnum nú,
þar af nokkur á National-
museet í Kaupmannahöfn.
Islenzkur áhugi á fornminj-
um, sem varðveitzt höfðu, og
enduruppgötvun slikra minja
leiddu til útflutnings, ekki að-
eins á handritum, heldur einn-
ig á drykkjarhornum og öðr-
um forngripum.
Þegar Peter Rabe(n), að-
míráilll, (dáiinn 1727), stiíitaimit-
maður Islands og Færeyja, hélt
frá íslandi haustið 1720, hafði
hann tvær kistur með jarða-
bók Árna Magnússonar og
Páils VidaOíins i liestarrúmi f;rei-
gátu sinnar, en auk þess fimm-
tíu og þrjá kassa, sem höfðu að
geyma einkaeign Árna
Magnússonar, m.a. handrit.
Mikinn hluta þeirra hafði Árni
Magnússon haft með sér frá
Kaupmannahöfn til Islands ár-
ið 1702. En auk alls þessa
flutti Raben aðmíráll með sér
sautján drykkjarhorn, er varð-
veitast skyldu í konunglega
listasafninu i Kaupmannahöfn.
Þessara gripa hafði verið
aflað sem hér segir: Raben
hafði kynnzt Jóni Vídalin, Skál
holtsbiskupi, sem í æsku hafði
gegnt þjónustu í sjóher kon-
ungs. Hafði Jón fært Raben
fjögur af drykkjarhornum
biskupssetursins til Hafnar-
fjarðar. Þann 25. ágúst 1720
sendi biskup svo afganginn,
þrettán drykkjarhorn, „er hér
liggja sem hverjir aðrir forn-
munir við dómkirkjuna" ásamt
öxi Skarphéðins, „Rimmugýgi".
Fimm dögum siðar varð bisk-
up bráðdauður á ferðalagi.
Eftirmaður hans saknaði
drykkjarhornanna og lét rita
ekkjunni, veleðla frú Sigríði
Vídalín, og bað hana útvega
kvittun konunglegrar hátignar,
eða a.m.k. viðurkenningu hr.
stiftamtmannsins, að hann hafi
látið færa hornin konunglega
listasafninu í Kaupmannahöfn.
Þann fjórða ágúst 1722 ritaði
ekkja Jóns Vídalins Raben að-
mirál, þar sem hún kemur
þessu erindi á framfæri. í svar-
Koiiungshormð.
24. jamúair 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9