Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1971, Blaðsíða 12

Jón Trausti
á vegamótum
með Þórdísi. Lýsing hennar og
framkoma sé „ekki aðeins afar
óeðldieg og ólcvenl&g, nsestum
því hneykslanleg. Hún er lát-
in elska mann sinn afar heitt,
en samt sem áður verður hún
bálskotin í biskupmum.“ „Þyk
ir oss lítt trúlegt, að menn
vikni mikið af hugarstríði Þór-
dísar, áður en hún gengur bisk
upi á hönd. MLklu ldklegra að
hjá áhorfendum vakni fremur
viðbjóður á kvensnipt þessari,
er gleymir öllum sikyldum sín-
um af girndarhug til biskups,
öðru vísi kemur þetta ekki
fram í leiknum, því að þótt höf.
sé að reyna að gera hana göf-
ugri en hún er, þá tekst honum
það ekki. Harrn ræður ekki við
þessa tvískiptingu á ást henn-
ar til Teits og biskups. Leysing
in á þeim hnút fer öll í handa
skolum, eins og eðlilegt er.“
Höfundur hafi ætlað að sýjia
baráttu milli „hjúskaparást-
ar og skyldurækni konunnar
annars vegar og óbundins ást
arlifs hennar og óleyfilegrar
nautnar hins vegar,“ en að svo
laklega hafi tekist að leysa
þessa þraut stafi að nokkru
leyti af því, að friðiilinn sé
„Llla valinn,“ en þó aðallega af
hinu, að verkefnið sé skáldinu
ofvaxið. Ekki takist að „gera
breyskleika og hrösun Þórdís
ar afsakanlega fyrir lesandan-
um, heldur þvert á móti. Afdrif
hennar geta ekki hrært nokk-
urn mann til með auimkvunar.
1 meðvitund lesenda verður
hún litið annað en lauslát kven
snipt, óhemjuleg og ókvenleg í
fyllsta máta.“
Þjóðviljinn birtir 19. júlí rit-
dóm eftir Bjarna Jónsson (ekki
frá Vogi), og segir í fyrirsögn
að leikritið sé eftir Guðmund
prentara Magnússon. Ritdómar
inn telur höfundinn skorta
skilning og þekkingu á sögu
þeirra tima sem um sé fjallað
— en ímyndiunarafl hans taum-
lítið svo allt endi í ógöngum,
og þá sérstaklega „fáránlegt
ástarlíf Þórdisar." Leikurinn
hefði átt að heita „Rembihnút-
ur ástarinnar", eða eitthvað
þvilíkt. „Þetta er þá leikurinn
sem Alþing 1903 sæmdi verð-
launum," segir ritdómarinn
hneykslaður. Höfundurinn sé
nú að feTðast borg úr borg,
vaði andlega strauma, en „bara
hann drukkni nú ekki i þeirri
Brúará, því svo eru þeir
straumar, sem aðrir, að þeir
geta vaxið smámennum yfir
höfuð. Og þá er ver farið en
heima setið!“ Leikurinn sé
þreytandi og stirður til flutn-
ings og engir fjörsprettir. „Það
er alltaf þetta sama kollhríðar-
lausa langviðri, sem alþýða
kallar síekju.“ — Ritdómurinn
er lítið annað en naglalegar
skammir.
En nú réttir þriðja skáldið
Guðmundi Magnússyni vinar-
hönd. 1 Fjallkonunni er 9. sept
ember grein eftir „Teit“ — sem
Stefán Einarsson segir að verið
hafi enginn annar en Benedikt
Gröndai. Hann skopast að hinu
dramatiska viti í ritdómum
Þjóðólfs og Þjóðviljans. „Fyrst
er nú það að sérhvert skáld
eða listamaður hefur fullt leyfi
til að fara með efni sitt eins og
honum þóknast" — en þessir
ritdómarar heimti að allt sé
„sniðið eftir þeirra höfði.“
Skáldið hafi aldrei ætlað að
gera Þórdísi að „ideaii eða
fyrirmyndarkvenmanni, eins
og þeir ætlast til — og svo má
spyrja: Hvað hirðir ástin um?
Brýtur hún ekki alla hlekki?
Slítur hún ekki öll bönd?“ Ef
fundið sé að því að skáldið
geri annan mann úr Jóni Geir-
rekssyni en hann hafi verið, þá
megi lita til annarra skálda
„sem ekki hafa verið taldir af
verri endanum, og spyrja hvort
Macbeth og Hamlet hafi í
rauninni verið eins og Shake-
speare lýsi þeim, eða Egmont í
leik Goethe og María Stuart í
leik Schillers.“ — „Málið og
rímið er gott hjá Guðmundi,
hvað sem þeir segja, sem ekki
hafa hugann á öðru, en rífa
alit niður.“ „Yfirieitt álát ég að
þessi ljóðieikur sé vinningur,
sem verðskuldar þakklætd, en
ekki tóma niðurrifninigiu.“
I íS'lenzkri gagnrýni frá þess
um timum gætir oft þeirrar
skoðunar að persónur í skáld-
skap eigi umfram allt að vera
„sjálfum sér samkvæmar" —
eins og slíkt væri eitt aðalein-
kenni mannanna. 1 Isafold 31.
ágúst er ritdómur um Teit eftir
x — hver sem það kann að
hafa verið. Honum virðist of-
raun að skilja að kona geti átt
í baráttu vegna ástar til
tveggja manna. „Slík tvöfeldni
eða tvísikipting ástarinnar er
næsta óeðlileg," og geri Þór-
dísi „ónáttúrlega". „Hin sorg-
legu afdrif hennar vekja enga
harmstilfinning. Og þetta rýrir
gildi ijóðleiksins stórkostlega."
Þótt leikurinn haíi „misheppn-
ast sem heild" séu þó margir
kaflar góðir, og Guðm.
Magn. létt um að yrkja, iip-
urt og slétt. „Skáldæð hans
rennur ekki með neinni tregðu;
hún bunar.“ Mjög sé virðingar
vent hve Guðmundur hafi kom
ist lanigt, þrátt fyrir örðug
kjör, og full ástæða til að ætia
að honum takist befcur i næsta
skipti.
Þessum ritdómi svarar Guðm.
Magn I ísafold 10. september,
vonar að höfundur hans þekki
.h'Ugarástand, þ£ir sem tvær
sterkar tilfinningar vega
jafnt,“ eins og þegar tvær meta
skálar ekki geti komist i jafn-
vægi. Slík tvískipting i sálar-
iifinu geti orðið til þess að fólk
stytti sér aldur. Hann finnur
ástæðu til þess að þakka rit-
dórnaranum fyrir að hafa skrif
að af kurteisi um það sem hon
um þótti að verki sinu — enda
var á þessum tímum fuli
ástæða til að þakka alla slíka
viðleitni I blaðaskrifum.
Lestina retour ritdómur í
Reykjavík 11. nóvember, þar
sem segir að ónát'túra sé að
yrkja sjónleik í Ijóðurn, og
löngu úrelt. Að vísu hafi það
verið igert til skamms tirna, en
ritdómari segir að quid licet
Jove, non licet bove, það sem
Henrik Ibsen leyfist, „það þoli
rnenn ekki Gvöndi leikprent-
ara.“ Samtöliin séu þó heldur
lipurt rxmuð, „rinjuð mærðin
rennur fram úr höfundinum,
eins og vatn í bunustokk." En
ekki vill ritdómarinn taka und-
ir þá aðfinnslu, að óhiugsandi sé
að kona unni tveimur mönnuira;
slíks hafi verið dæmi á öilum
öldum, bæði um karla og
konur. Þó verður siðar ekki
annað á ritdómara skilið en
að síkáldið hafi gert Þórdísi að
„skækju" og mann hennar að
„fyllirafti", en hvort tveggja er
alger fjarstæða. Teitur verftur
einu sirxni drukkinn í veizl-
unni í upphafi leiksins, en
hvergi er meitt gefið í skyn
um að hann sé yfirleitt drj’kk
feltldur. Ritdómurinn er skrifað
ur af auðsæiri persónulegri
óvxrðingu á höfundi verksins.
4.
Guðmundur Magnússon er
komirxn úr utanförinni og aft-
ur í prenthúsið sitt. Þar á
hann eftir að standa við setj-
arakassann enn í mörg ár.
En auðvitað er hann ekki fyrr
kominn heim en hann byrjar á
nýju skáldverki; eftir dreng-
skaparbragð Alþingis má ekki
dragast að hann sýni betur en
áður hvers hann er megnugur.
Hann hefur nú ákveðið að
freista þess sem hann bezt
ætti að geta — skrifa skáld-
sögu úr sveit á Norðurlandi,
frá þeim ‘timum þegar hann var
að aiast þar upp. Enginn vafi
er á að manni með hans bjart
sýnu lund dreymir um að þetta
geti orðið verulega góð bók.
En jafnframt skilst honum að
hér kemur fleira til greina en
ágæti verksins — ef það á að
duga honum til viðurkenningar
og gengis. Það er ekki heppi-
legt að hann skuli vera prent-
ari. Samkvæmt hugmyndum
manna um skynsamlega verka-
skiptingu eiga aðrir menn að
skrifa bækur en þeir, sem síð-
ar annast setningu þeirra í
prenthúsi. Auk þess hafði
blaðadómum tekist að koma
óorði á skáldgáfu hans. Og svo
var hann fátækur og algerlega
óskólagenginn.
Nietzsche segir: „Það nægir
ekki að skrifa góða bók. Þér
verður iíka að leyfast að hafa
skrifað góða bók.“
í litlu þjóðfélagi, þar sem all-
ir vita allt um ai'la, getur slíkt
leyfi verið torfenigið af hálfu
ritdómenda eða lesenda. Sum-
um kann að virðast að þú hafir
í einhverjum efnum átt of gott,
og þá kemur öfundin tii En
líka getur verið að þú þykir
vera sá smælingi, eða olnboga-
barn, að tilvalið sé, og áhættu-
laust, að níðast á þér.
Guðmund Magnússyni rennir
fastlega grun í, að sér —
„Gvöndi leikprentara" — muni
ekki leyfast að hafa skrifað
góða bók. Honium dettur snjall
ræði í hug — því hann er
aldrei af baiki dottinn. Hann
ætíar að taka sér höfundarheiti
og halda því stranglega leyndu
hver bak við dyljist — unz
óhætt verði að gera það opin-
skátt.
Næsta bók hans skal verða
eftir — Jón Trausta.
Halla heitir skáldsaga hans.
En þegar henni er lokið virð-
ist fyrst sem ekki ætli að tak-
ast að koma herxni á prent. Við
vitum ekki hvernig hann hefur
komið handritinu til helztu
bókaútgefenda 1 ReykjavSt, nð
með hvaða ummælum, en án
þess þeir fengju fyrirfram að
vita hver Jón Trausti væri. En
enginn þeirra vildi „taka í mál
að igefa söguna út,“ segir Þor-
steinn Gíslason (í grein um
Jón Trausta í Skírni 1917).
Þá gerist það enn einu sinni
að það verður eitt af skáidum
landsxns sem reynisit Guðmundi
Magnússyni bezt. Þorsteinn
Gíslason tekur sögu hans að
sér, ásamt Arinbirni Svein-
bjarnEirsyrxi. Þeir gefa Höllu
út 1906.
Og nú gengur allt að óskum.
Bókixmi er frábærlega vel tek-
ið í blöðum og timaritum, og
'talað af þeirri hlýju og virð-
ingu um hið ókunna skáld að
óhugsandi má teljasit að svo
hefði verið skrifað, ef vitað
hefði verið hver skáidið var.
BRIDGE
Sveitir frá Bandaríkjunum og Formósu
mættust í úrslitum heimsimeistaraikeppr.inmar
árið 1970, sem fram fór í Stokkhólmi. Kín-
versiku spilarax-nir þóttu standa sig mjög vel,
eiinkum þó í sögnum, en bandarísku spilar-
arnir þóttu betri í úrispili og vöm.
Eftirfarandi spil er frá þessari keppni og
sýnir hve harðir Kínverjarnir eru í sögnum,
en því miður tókst þeim ekki eins vel upp
þegar kom að því að vinna lokiasögnina.
Norður
Suð'ur
A Á-D-9-6-5-2
¥ K-5-3-2
♦Á-K-2
Vestur
A K-G-4-3
¥ 10
♦ G-9-5-4
* K-G-5-4
♦ —
♦
¥
♦
*
10-8-7
Á-D-8-6-4
6
10-8-3-2
Austur
♦ —
¥ G-9-7
♦ D-10-8-7-3
♦ Á-D-9-7-6
Við aninað borðið sátu Kínverjarnir N.—S.
og þar gengu sagnir þanmig:
Austur — Suður — Vestur — Norður
Pass Pass Pass 1 Lauf
2 Lauf 2 Hjörtu 5 Lauf 6 Hjörtu
Dobl. Pass Pass Pass
Áður en lengra er haldið, er i'étt að geta
þess, að á himu boðinu, þar sem bandarísku
spilaramir sátu N.—S., varð lokasögnin 4
spaðar, sem að sjálfsögðu vannist auðveldlega.
Vestur lét út spaða 3 og nú gætti sagmJiafi
sím ekki. Hamin drap með ási og Austur tromp-
aði. Síðar í spilinu varð sagmhafi að gefa slag
á spaða kóng.
Hefði sagnhafi áttað sig á því, að doblun
Austur var svonefnd LIGHTNER-DOBLUN,
seim þýðir, að sá, sem doblai', biður féiaga
simm að láta eitthvað óvenjulegt út. Vestur
fanm út að hér ætti Austur við spaða-útspil
og lét því í byrjum spaða 3. Hefði sagnihafi
áttað sig á þesisu og gefið í borði þá hefði
hanm uminið spilið og þeir grætt vel á spilinu
í stað þesis að þeir töpuðu 27 stigum. Rétt en-
að táka íram að 2ja laufasögn Austur þýðir
að hann eigi langa lægri litina þ. e. lauf og
tígul.
BRIDGE
] 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14. nóvember 1971